Αισθήματα κατωτερότητας

Η υπερβολική ευθιξία είναι έκφραση ενός αισθήματος κατωτερότητας.

Alfred Adler

Πώς νιώθει το άτομο με αισθήματα ή συμπλέγματα κατωτερότητας; Το άτομο βιώνει έντονα αισθήματα κατωτερότητας και ανεπάρκειας. Νιώθει ότι αξίζει οτιδήποτε αρνητικό και μειωτικό του συμβαίνει και πολλές φορές τα ίδια του τα συναισθήματα και οι σκέψεις που κάνει για τον εαυτό του παρεμποδίζουν τη δυνατότητά του να είναι λειτουργικός μέσα στην καθημερινότητα και να αναπτύξει ‘φυσιολογικές’ σχέσεις.

Συνήθως, πρόκειται για άτομα που βιώνουν αισθήματα κατωτερότητας από την παιδική τους ηλικία, λόγω σωματικών ή πνευματικών μειονεξιών που ένιωθαν πως είχαν, αλλά και λόγω της αντιμετώπισης του περιβάλλοντος. Πολλές φορές θεωρούν ότι οι άλλοι προσπαθούν να τους μειώσουν και να τους υποτιμήσουν, με αποτέλεσμα να προσπαθούν να αμυνθούν κάνοντας ουσιαστικά κι αυτοί το ίδιο ή κάνοντάς το πριν ακόμη παρατηρήσουν κάποια τέτοιου είδους συμπεριφορά. Το άτομο νιώθει έντονη αδυναμία και ανασφάλεια απέναντι στους άλλους ανθρώπους, θεωρώντας ότι οι άλλοι του προκαλούν αυτά τα συναισθήματα. 

Ωστόσο, προσπαθεί να καλύψει αυτή την αδυναμία υιοθετώντας συμπεριφορές που εκφράζουν προς τα έξω μια διαφορετική εικόνα από τα συναισθήματα που εσωτερικά βιώνει. Κάποιες φορές το αίσθημα κατωτερότητας μπορεί να εκδηλώνεται με μια τάση επιθετικότητας προς τους άλλους ή υποβιβασμού των άλλων, στην προσπάθειά του να νιώσει το ίδιο καλά και να εξασφαλίσει μια «προσωρινή εικόνα επάρκειας». Επίσης, το άτομο με συναισθήματα κατωτερότητας αναζητά έντονα την επιβεβαίωση από τους άλλους και προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του ότι είναι αποδεκτός από τους άλλους.

Ένα βασικό χαρακτηριστικό του ατόμου με αισθήματα κατωτερότητας είναι οι διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις και εικόνες που έχει για τον εαυτό του. Ωστόσο, θα πρέπει να εστιάσουμε στα πρώτα χρόνια της ζωής, όπου το άτομο αντιλαμβάνεται τις φυσικές και άλλες αδυναμίες του και αναπτύσσει το αίσθημα κατωτερότητας που έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να ωθείται σε μια διαρκή προσπάθεια να το ξεπεράσει και να φτάσει στην ανωτερότητα, που είναι κύριος στόχος της ζωής του.  Το αίσθημα κατωτερότητας πηγάζει από μειωτικά και αποθαρρυντικά μηνύματα που δέχθηκε το άτομο κατά την παιδική του ηλικία από τους γονείς. Είναι πιθανό το άτομο να βίωσε απόρριψη, αποθάρρυνση, αδιαφορία, απαξιωτικές συμπεριφορές ή υπερπροστασία. Και στις δύο περιπτώσεις, το άτομο νιώθει αδύναμο να σταθεί στα πόδια του, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, βιώνει έντονη ανασφάλεια, τάσεις εξάρτησης και μια εσωτερική σύγχυση. 

Στην προσπάθειά του  να καταφέρει να ξεπεράσει τα αισθήματα κατωτερότητας και να φτάσει στην ανωτερότητα είναι πιθανό να αναζητήσει τρόπους καλυτέρευσης ή βελτίωσης της εξωτερικής του εικόνας και γενικότερα της εικόνας που δείχνει στους άλλους. Συνήθως, χρησιμοποιεί την εικόνα ως ένα μηχανισμό που τον βοηθά να αντισταθμίσει την κατωτερότητα που νιώθει με την επιτυχία στην οποία στοχεύει, έχοντας μια τάση για αναπλήρωση. Ωστόσο, επενδύει σε κάτι προσωρινό και τα αισθήματα κατωτερότητας συνεχίζουν να υπάρχουν. Σε περίπτωση αποτυχίας να κερδίσει έστω για λίγο μέσω της εικόνας του μια ανωτερότητα είναι πιθανό να απομονωθεί και να αρνείται να αντιμετωπίσει και να δει την πραγματικότητα, φτιάχνοντας ένα δικό του κόσμο, όπου καταφέρνει να κερδίσει τη χαμένη του ανωτερότητα. 

Σύμφωνα με τον Άντλερ, το άτομο στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τα αισθήματα κατωτερότητας που νιώθει παρουσιάζει κάποιο από τα παρακάτω είδη προσωπικότητας:

Κυριαρχικός τύπος: υπάρχουν άτομα που εμφανίζουν σε μεγάλο βαθμό δραστηριότητες που στοχεύουν στην κτήση μιας ανωτερότητας, ενώ ουσιαστικά εμφανίζουν έντονα αντικοινωνική συμπεριφορά. Αντιστοιχεί στον χολερικό τύπο του Ιπποκράτη.

Δεκτικός τύπος: υπάρχουν άτομα που εμφανίζουν έλλειψη δραστηριότητας και στοιχεία αντικοινωνικότητας, παρουσιάζοντας μια απουσία ενδιαφέροντος για τους άλλους ανθρώπους γύρω τους, ενώ ταυτόχρονα επιθυμούν και προσδοκούν την εκδήλωση ενδιαφέροντος από τους άλλους. Νιώθουν αδύναμοι να κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους και συνήθως απαιτούν από τους άλλους. Αντιστοιχεί στον φλεγματικό τύπο του Ιπποκράτη.

Αποφευκτικός τύπος: υπάρχουν άτομα που αντί να αγωνίζονται για την κατάκτηση της ανωτερότητας υιοθετούν μια στάση και συμπεριφορά αναποφασιστικότητας, με κύρια χαρακτηριστικά την απουσία δραστηριότητας και ενεργητικότητας, καθώς και χαμηλά επίπεδα κοινωνικότητας. Ακόμη, χαρακτηρίζονται από έντονη ψυχρότητα καθώς νιώθουν ότι θα πρέπει να αποφύγουν οτιδήποτε τους κάνει να εξαρτηθούν και να αποκαλύψουν την κατωτερότητα που βιώνουν. Για αυτό επιλέγουν να κρατούν μια απόσταση ασφαλείας από τους άλλους ανθρώπους. Αντιστοιχεί στο μελαγχολικό τύπο του Ιπποκράτη.

Κοινωνικά χρήσιμος τύπος: υπάρχουν άτομα που χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα δραστηριότητας και ενεργητικότητας, με αποτέλεσμα να έρχονται κοντά με τους άλλους και να υιοθετούν και μια θετική και ευεργετική στάση απέναντι στους άλλους, προσπαθώντας έτσι να μειώσουν την κατωτερότητα που εσωτερικά νιώθουν. Αντιστοιχεί στον εύθυμο τύπο του Ιπποκράτη.   

Επιπλέον, ο Άντλερ αναφέρει ότι η μειονεκτικότητα και η υπεροχή είναι συνθήκες που ασκούν επίδραση στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Βασικά σημάδια στη συμπεριφορά ενός ατόμου που μαρτυρούν την ύπαρξη ισχυρών αισθημάτων κατωτερότητας είναι τα εξής:

• o   Έντονη ανυπομονησία του ατόμου να υπερνικήσει ορισμένες δυσκολίες.
• o   Διαρκής εγρήγορση και έντονη παρουσία νευρικότητας και σφοδρών παθών.
• o   Υπεροψία, επιθετικότητα και έλλειψη ντροπής.
• o   Απουσία εμπιστοσύνης στον εαυτό, στις ενέργειές του και στον τρόπο που εκφράζεται.
• o   Διατήρηση μιας απόστασης ασφαλείας από τους άλλους ανθρώπους.
• o   Έντονη ελπίδα επίτευξης πολλών πραγμάτων μέσα στο στενό του περιβάλλον, ώστε να καταφέρει να κατακτήσει την υπεροχή.
• o   Προσωπικά και μονόπλευρα επιχειρήματα για την αντιμετώπιση διαφόρων περιστάσεων της ζωής.

Ωστόσο, η επιδίωξη της υπεροχής και το αίσθημα κατωτερότητας είναι δύο φυσιολογικές συναισθηματικές τάσεις, που η μία λειτουργεί συμπληρωματικά στην άλλη. Αν δεν νιώθαμε ότι κάτι μας λείπει στην τρέχουσα κατάσταση δεν θα επιδιώκαμε να είμαστε ανώτεροι από τους άλλους και δεν θα κυνηγούσαμε την επιτυχία.

Ο ανώτερος άνθρωπος έχει απαιτήσεις από τον εαυτό του. Ο κατώτερος άνθρωπος από τους άλλους.

Ο ανώτερος άνθρωπος είναι σκληρός με τον εαυτό του. Ο κατώτερος άνθρωπος είναι σκληρός με τους άλλους.

Ο ανώτερος άνθρωπος νιώθει απόλυτα άνετα. Ο κατώτερος άνθρωπος είναι πάντοτε εκνευρισμένος.

~Κομφούκιος~

          Το να φθονείς κάποιον είναι σαν να ομολογείς ότι εσύ είσαι κατώτερος από εκείνον.   

          ~Αριστοτέλης

Άντλερ, Α. (1978). Η γνώση της ζωής. Αθήνα: Εκδόσεις Επίκουρος.

 

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος, MSc.