Το Σύνδρομο της Σταχτοπούτας

Το Σύνδρομο της Σταχτοπούτας (Cinderella complex) περιγράφηκε για πρώτη φορά από την Colette Dowling, η οποία χρησιμοποίησε τον όρο για να αναφερθεί στον φόβο των γυναικών για ανεξαρτησία. Πρόκειται για μια ασυνείδητη επιθυμία της γυναίκας να δέχεται τη φροντίδα των άλλων. Αναφέρεται στη συναισθηματική, οικονομική άλλη εξάρτηση της γυναίκας από τον άνδρα. 

Σύμφωνα με την Dowling, η γυναίκα με το Σύνδρομο της Σταχτοπούτας δεν έχει εμπιστοσύνη στην ικανότητά της να ανταπεξέλθει μέσα στον κόσμο, για αυτό αναζητά τη στήριξη και την προστασία ενός άνδρα. Ταυτόχρονα, όμως, βιώνει απογοήτευση για τις τάσεις εξάρτησης που έχει. Πρόκειται για γυναίκες που φοβούνται την ανεξαρτησία και αυτό που η ανεξαρτησία σημαίνει, ενώ νιώθουν μια ψυχολογική ανάγκη να αποφύγουν την ανεξαρτησία, ενώ ελπίζουν να σωθούν μέσα από τους άλλους, από αυτούς που θα αναλάβουν την φροντίδα τους. Αυτός θεωρείται ο βασικός λόγος που κρατά αιχμάλωτη τη γυναίκα, η οποία κυριεύεται από ένα σύνολο απωθημένων στάσεων και φόβων, με αποτέλεσμα να μην εκφράζει και να μην αναδεικνύει τις ικανότητές της. Δίνεται αρκετή έμφαση στον άλλο και οι γυναίκες με το συγκεκριμένο σύνδρομο θεωρούν ότι η ευτυχία τους και η απόδοση ενός νοήματος στη ζωή εξαρτάται από τον άλλο. 

Ακόμη και όταν η γυναίκα προσπαθεί να γίνει ανεξάρτητη και να ανταποκριθεί στα σύγχρονα γυναικεία πρότυπα δεν τα καταφέρνει, γιατί βιώνει μια εσωτερική σύγκρουση, περιμένοντας τον άνδρα που θα μπορέσει να της δώσει τη σταθερότητα και την προστασία που έχει ανάγκη και θα της προσφέρει την ευτυχία που χρειάζεται. Έχει πείσει τον εαυτό της ότι μόνο έτσι θα μπορέσει να γίνει μια ολοκληρωμένη γυναίκα, που θα καταφέρει να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις της ζωής. Και τι καταφέρνει τελικά; Καταφέρνει να κάνει επιλογές που την οδηγούν σε δυσλειτουργικές σχέσεις και σχέσεις εξάρτησης, στις οποίες νιώθει εγκλωβισμένη και αδύναμη να πάρει τη ζωή στα χέρια της και να σεβαστεί τον εαυτό της. Βιώνουν έντονο άγχος και αγωνία για αποδοχή , ενώ έχουν την πεποίθηση ότι η ανεξαρτησία καταστρέφει τη θηλυκότητα. 

Η γυναίκα με το Σύνδρομο της Σταχτοπούτας καταλήγει να μην πιστεύει στον εαυτό της και τις δυνατότητές της, να μην μπορεί να υπάρξει ως αυτόνομη προσωπικότητα και να θεωρεί την ευτυχία της ταυτόσημη με τον ερχομό του πρίγκιπα. Ουσιαστικά, πρόκειται για ένα μαθημένο πρότυπο, που ακολουθεί κάποιες γυναίκες, οι οποίες θεωρούν ότι η ευτυχία τους εξαρτάται από εξωτερικούς παράγοντες και ότι μόνο κάτι εξωτερικό μπορεί να αλλάξει τη ζωή τους. Οι ίδιες θέτουν εμπόδια στο δρόμο προς την ανεξαρτησία και την εξέλιξη, είτε γιατί δεν έχουν αυτοπεποίθηση, είτε γιατί πιστεύουν ότι δεν διαθέτουν το απαραίτητο δυναμικό, καθώς από μικρή ηλικία έχουν μεγαλώσει μαθαίνοντας να υποχωρούν και να εξαρτώνται από τους άλλους. Από μικρή ηλικία αναπτύσσουν την πεποίθηση ότι για να επιβιώσουν θα πρέπει να αναζητήσουν την προστασία από τους άλλους. 

Για να μπορέσει μια γυναίκα να ξεπεράσει το Σύνδρομο της Σταχτοπούτας θα πρέπει πρώτα να συνειδητοποιήσει ότι η ελευθερία και η ανεξαρτησία προέρχεται από το εσωτερικό της, από τις δυνάμεις που η ίδια διαθέτει και από τα στοιχεία του χαρακτήρα που έχει ή που μπορεί να καλλιεργήσει. Για να εδραιωθεί μια εσωτερική κατάσταση ανεξαρτησίας και δύναμης θα πρέπει η γυναίκα να απαλλαγεί από τις τάσεις εξάρτησης που φέρει. Είναι σημαντικό να πιστεύει στον εαυτό της και να κάνει όνειρα που η ίδια μπορεί να πραγματοποιήσει, χωρίς δεκανίκια, χωρίς υποχωρήσεις και χωρίς απογοητεύσεις. Να θέσει όνειρα και στόχους που θα καταφέρει να υλοποιήσει με ρεαλιστικό και προσγειωμένο τρόπο, χωρίς εξιδανικεύσεις και ψευδαισθήσεις.

Αν το γενικεύσουμε λίγο το Σύνδρομο της Σταχτοπούτας το μάθημα που παίρνουμε είναι ότι δεν θα πρέπει να περιμένουμε να λυθούν τα προβλήματά μας ή να γίνουν αλλαγές στη ζωή μας με μαγικούς τρόπους απ’ έξω, χωρίς να καταβάλουμε κόπο και προσπάθεια, χωρίς να χρειαστεί να απογοητευτούμε. Ας περιμένουμε, λοιπόν, τον πρίγκιπα που θα διώξει μακριά τη μιζέρια και θα μας δώσεις τη θέση που μας αξίζει ή ας βρούμε τρόπους να δράσουμε και να κάνουμε τη ζωή μας όπως εμείς θέλουμε; Η επιλογή είναι μόνο δική μας. Κανένας πρίγκιπας δεν θα μας σώσει από τα προβλήματά μας και κανένας μάγος δεν θα εξαφανίσει τις δυσκολίες από τη ζωή μας. Αν θέλουμε να έχουμε στιγμές ευτυχίας στη ζωή μας θα πρέπει να τις φέρουμε…

Βιβλιογραφία

Colette Dowling (1981). The Cinderella Complex: Women's Hidden Fear of Independence. Simon & Schuster.

Ναρκισσιστικός Έρωτας

Η ιστορία του Νάρκισσου, που ερωτεύτηκε το είδωλό του είναι ευρέως γνωστή. Δεν ισχύει, όμως, το ίδιο για την Ηχώ, που υπήρχε στον μύθο του Νάρκισσου. Ο Νάρκισσος προσελκύει τον έρωτα, την επιθυμία, τον θαυμασμό και το ενδιαφέρον των άλλων, χωρίς όμως να μπορεί να ανταποκριθεί στα συναισθήματα που του δίνουν. Χαρακτηρίζεται από συναισθηματική ψυχρότητα και αδιαφορία, απουσία ενσυναίσθησης και έλλειψη συναισθηματικής επένδυσης. Ο Νάρκισσος βιώνει έντονο άγχος και απογοήτευση, όταν θα έρθει αντιμέτωπος με την αποτυχία και την απόρριψη, ενώ βιώνει έντονα συναισθήματα του ανικανοποίητου και του ανεκπλήρωτου. Σταδιακά οδηγείται στην παρακμή και τον θάνατο, μέσα από αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές κατάθλιψης, απόσυρσης, μοναχικότητας και αποξένωσης. Ο Νάρκισσος μέσα από την μοναδική του σχέση με τον εαυτό δεν κατορθώνει ούτε να αναπτύξει μια πραγματική σχέση με τον εαυτό του, γιατί στην πραγματικότητα αποσυνδέεται όλο και περισσότερο από τον ίδιο του τον εαυτό. Το μόνο στο οποίο επενδύει είναι η εξωτερική αναπαράσταση της εικόνας του εαυτού του, που είναι πλαστή και στρεβλή. 

Η Ηχώ λοιπόν που δεν έγινε και πολύ γνωστή, ήταν νύμφη που την είχαν καταραστεί οι θεοί να επαναλαμβάνει ότι άκουε και να μη μπορεί να μιλήσει με δικά της λόγια. Όταν η Ηχώ συνάντησε τον Νάρκισσο επανέλαβε τα λόγια αγάπης που νόμιζε ότι της έλεγε, τα οποία όμως ο Νάρκισσος απηύθυνε στην εικόνα του εαυτού του. Τα λόγια που έλεγε η Ηχώ ήταν ηχητική αντανάκλαση των δικών του λόγων. Έτσι, ξεγελάστηκαν και οι δύο και πίστευαν ότι υπάρχει αγάπη. 

Ο ναρκισσιστικός έρωτας στηρίζεται στη δυναμική των σχέσεων που βασίζεται σε ρόλους που καθορίζονται με βάση το φύλο. Ο άνδρας είναι έξω, στον κόσμο, είναι αυτός που δημιουργεί και πετυχαίνει, είναι σημαντικός και ικανός, ενώ η γυναίκα είναι αυτή που τον θαυμάζει και τον στηρίζει, τον χειροκροτεί και προσπαθεί να είναι όμορφη για χάρη του, δίνοντας προτεραιότητα στις επιδιώξεις του άνδρα. 

Διαστρεβλωμένα πιστεύουμε ότι ο ναρκισσισμός συνδέεται με έντονη και υπέρμετρη αγάπη για τον εαυτό. Κάτι που δεν ισχύει, καθώς ο νάρκισσος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση ή και απέχθεια για τον εαυτό. 

Στην περίπτωση του ναρκισσιστικού έρωτα, αρνούμαστε την αμφιθυμία μας για το άλλο πρόσωπο, στην προσπάθειά μας να ξεπεράσουμε τη δική μας χαμηλή αυτοεκτίμηση. Επιλέγουμε τον άλλο θεωρώντας ότι έχει μια ξεχωριστή προσωπικότητα, βλέποντας μόνο ένα μέρος της εικόνας του, εκείνο που κάνει το πρόσωπο του άλλου ξεχωριστό. Μπορεί να επιλέγουμε ανθρώπους που είναι φαινομενικά τέλειοι, οι οποίοι όμως στην πραγματικότητα εμφανίζονται έτσι γιατί κάνουν τα πάντα για να καλύψουν το συναίσθημα ανεπάρκειας που νιώθουν βαθιά μέσα τους. Σταδιακά, το περιτύλιγμα φθίνει και η τελειότητα του άλλου δεν φαίνεται τόσο αληθινή. 

Στον ναρκισσιστικό έρωτα το άτομο θέλει να νιώσει ξεχωριστό μέσα από μια ξεχωριστή σχέση που θα κάνει. Βασικό χαρακτηριστικό της σχέσης είναι η εξιδανίκευση ενός στοιχείου του χαρακτήρα, που καλύπτει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία. Ένα ακόμη στοιχείο που μπορεί να εμφανιστεί και βρίσκεται στον αντίθετο πόλο από την εξιδανίκευση είναι η υποτίμηση, που συνδέεται με χαρακτηριστικά που απαξιώνουν το άτομο. Κατά την εξιδανίκευση, ο σύντροφος λειτουργεί ως καλός καθρέφτης, που αντανακλά πράγματα που μας αρέσουν στον εαυτό μας, ενώ κατά την υποτίμηση, ο σύντροφος λειτουργεί ως κακός καθρέφτης, που δείχνει πράγματα που μισούμε στον εαυτό μας. Εξιδανικεύουμε κάποιον ή μας εξιδανικεύουν γιατί έτσι μπορούμε να νιώσουμε λίγο όμορφα για τον εαυτό μας.

Επιλέγουμε κάποιον που ανεξάρτητα από το ποιος πραγματικά είναι παίζει κάποιο ρόλο στις εσωτερικές ψυχικές μας ανάγκες. Μπορεί, για παράδειγμα, να επιλέξουμε κάποιον που φέρνει στην επιφάνεια το ανέμελο παιδί που οι γονείς μας είχαν απορρίψει. Αναζητούμε κάποιον που φέρει τα αντίθετα στοιχεία από αυτά που στην παιδική ηλικία κατέστρεψαν την αυτοεκτίμησή μας. Επιλέγουμε έναν σύντροφο που μπορεί να μας βοηθήσει να ενισχύσουμε την αυτοεκτίμησή μας. Ακόμη, στον ναρκισσιστικό έρωτα, τα συναισθήματά μας για τον σύντροφό μας επηρεάζονται από τον τρόπο που τον βλέπουν οι άλλοι. 

Η Ηχώ ήταν ευτυχισμένη μόνο κοντά στον εξιδανικευμένο σύντροφό της. Στην μοναχικότητα, ένιωθε ότι ερχόταν αντιμέτωπη με τη χαμηλή της αυτοεκτίμηση. Τα άτομα που έχουν προδιάθεση για ναρκισσιστικό έρωτα δεν αντέχουν καθόλου να μείνουν μόνα τους. Διαρκώς βρίσκονται σε σχέσεις στις οποίες εξιδανικεύουν κάποια πλευρά του συντρόφου τους, που μπορεί κάθε φορά να είναι διαφορετική. Το μόνο κοινό είναι το αποτέλεσμα: καταλήγουν να συμπεραίνουν ότι «δεν ήταν ο άνθρωπος που νόμιζαν ότι είναι». 

Αυτό που σήμερα ας ελκύει μπορεί αύριο να μας απωθεί και το αντίστροφο. Το βασικό πρόβλημα βρίσκεται στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα και δεν υπάρχει στα πράγματα έξω από εμάς.

Όταν τελειώσει ο ναρκισσιστικός έρωτας δεν βιώνουμε μόνο τον ψυχικό πόνο που προκαλεί η απώλεια, αλλά και μια σύγχυση και ένα μπέρδεμα, καθώς δεν ξέρουμε τι θέλουμε. 

Αφού συνειδητοποιήσουμε ότι δεν υπάρχει τέλειος άνθρωπος, μόνο παραπλανητικοί καθρέφτες που μας δίνουν τα είδωλα που θέλουμε, θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι θέλουμε από μια πολύ στενή σχέση.  Αφού μπορέσουμε να συνειδητοποιήσουμε και να αποδεχθούμε τα στοιχεία του εαυτού μας και της προσωπικότητάς μας θα σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε τους συντρόφους ως καθρέφτες, αναζητώντας ή αποφεύγοντας αυτό που είμαστε ή αυτό που δεν είμαστε. Τι θέλουμε, τι αναζητούμε και πώς παρουσιάζουμε τον εαυτό μας; Τι δείχνει η συμπεριφορά μας για εμάς τους ίδιους; Μήπως δείχνουμε κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είμαστε και από αυτό που έχουμε ανάγκη;

Gratch, A. (2004). Αν η αγάπη μπορούσε να σκεφτεί. Αθήνα: Θυμάρι.

Εύθραυστες σχέσεις… εύθραυστες ισορροπίες…

Όλες οι σχέσεις είναι εύθραυστες, αλλά κάποιες είναι λίγο περισσότερο εύθραυστες. Νιώθεις πάντα πως υπάρχει μια εύθραυστη ισορροπία που με το παραμικρό μπορεί να επηρεαστεί, να κάνει τα πάντα να ανατραπούν, να κάνει τη σχέση να καταστραφεί. 

Οι άνθρωποι που αισθάνονται έντονη αυτοαπέχθεια, που νιώθουν διαρκώς ισχυρά αισθήματα ανεπάρκειας για τον εαυτό τους, εμφανίζουν συνήθως μια τάση να κάνουν εύθραυστες σχέσεις. Ένα βασικό χαρακτηριστικό είναι ότι αισθάνονται ότι δεν είναι αρκετά καλοί για τους συντρόφους τους, με αποτέλεσμα να ανησυχούν ότι σπαταλούν τον χρόνο τους χωρίς λόγο, καθώς κάποια στιγμή ο άλλος θα τους εγκαταλείψει. Και, συνήθως, επιλέγουν ανθρώπους που τους προσφέρουν αυτό ακριβώς που φοβούνται… την αβεβαιότητα για μια σταθερή σχέση, με αποτέλεσμα να νιώθουν ότι βιώνουν μια εύθραυστη σχέση, που βρίσκεται σε κίνδυνο να διαλυθεί. 

Οι άνθρωποι που βρίσκονται σε μια εύθραυστη σχέση, συνήθως, δεν πιστεύουν στις σταθερές και στέρεες σχέσεις. Η επιλογή αλλά και η διατήρηση μιας εύθραυστης σχέσης εξαρτάται και από το ίδιο το άτομο. Αν λοιπόν βλέπουμε πώς έχουμε μια τάση να κάνουμε σχέσεις που χαρακτηρίζονται από μια διαρκή ευθραυστότητα, θα πρέπει να αναρωτηθούμε πρώτα πώς νιώθουμε εμείς με τον εαυτό μας: πόσο πιθανό θεωρούμε να μας αφήσει ο άλλος; Πόσο πιθανό θεωρούμε ότι μπορούν να μας αγαπήσουν; Πόσο θεωρούμε ότι αξίζουμε την αγάπη; Πόσο θεωρούμε ότι μπορούμε να είμαστε επαρκείς μέσα σε μια σχέση;

Η εύθραυστη σχέση σημαίνει και απουσία εμπιστοσύνης. Δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τον άλλο, δεν μπορούμε να αφεθούμε στα συναισθήματα που νιώθουμε, ενώ σκεφτόμαστε τι πρέπει να πούμε και τι όχι και πώς θα παρουσιάσουμε τον εαυτό μας. Επίσης, δεν μπορούμε να στηριχτούμε στα λόγια του άλλου και δεν μπορούμε να προχωρήσουμε μαζί του. Νιώθουμε ότι η σχέση βρίσκεται πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί, όπου οι ισορροπίες είναι δύσκολο να εξασφαλιστούν. Κάθε στιγμή κάτι μπορεί να συμβεί και να καταστρέψει αυτή την τόσο εύθραυστη σχέση και τότε όλα θα χαθούν. Πόσο όμως μπορούμε να ζούμε με το φόβο ότι η σχέση μας θα καταστραφεί και πόσο αυτό από μόνο του μπορεί να είναι καταστροφικό για τη σχέση μας;

Εύθραυστες σχέσεις: πόσο μας επηρεάζουν τραύματα που έχουμε από προηγούμενες σχέσεις; Σε κάθε νέα σχέση κουβαλάμε βιώματα και εμπειρίες από προηγούμενες σχέσεις, όλα τα τραύματα και τις απογοητεύσεις του παρελθόντος, όλα όσα μας πλήγωσαν και μας πρόδωσαν. Όλα αυτά κάνουν αυτό που είμαστε σήμερα και καθορίζουν τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε. Όμως, δεν μπορούμε να κάνουμε αβέβαιες σχέσεις λόγω του παρελθόντος. Θα πρέπει να αναζητήσουμε αυτά που μας αγχώνουν μέσα στη σχέση, αυτά που μας προκαλούν αβεβαιότητα στη συμπεριφορά του άλλου, αλλά και να παρατηρήσουμε τη δική μας συμπεριφορά. Πόσο μπορούμε να αφήσουμε πίσω το παρελθόν και τις προσδοκίες που έχουμε και να δώσουμε στον εαυτό μας την ευκαιρία να γνωρίσει το άτομο που έχει απέναντί του; Πόσο μπορούμε να κάνουμε πιο σταθερές σχέσεις, που θα στηρίζονται στην εμπιστοσύνη, τον σεβασμό και την επικοινωνία; Πόσα πράγματα μπορούμε να ανεχτούμε μέσα σε μια σχέση και να σκεφτόμαστε ότι όλοι κάνουμε λάθη, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν νοιαζόμαστε ή δεν ενδιαφερόμαστε για τον άλλο και το ίδιο ισχύει και από την άλλη πλευρά;

Οι σχέσεις από μόνες τους δεν είναι εύθραυστες. Εμείς κάνουμε τις σχέσεις εύθραυστες. Είναι σημαντικό να συζητάμε για τα όρια, τις ανάγκες και τις προσδοκίες που έχουμε αλλά και αντίστοιχα για τα όρια, τις ανάγκες και τις προσδοκίες του άλλου, να είμαστε ένα άτομο άξιο εμπιστοσύνης και να μην δίνουμε λόγους για αμφιβολία και μέσα στη σχέση να χτίζουμε την εμπιστοσύνη που νιώθουμε από την άλλη πλευρά, να είμαστε ειλικρινείς και να λέμε ξεκάθαρα αυτά που νιώθουμε και σκεφτόμαστε ώστε να μην δημιουργούμε συγχύσεις και παρανοήσεις. Τα πράγματα μέσα στη σχέση μπορούν να είναι πιο απλά, κι αυτό εξαρτάται από εμάς. Και η σχέση μπορεί να γίνει πιο σταθερή, με στέρεα θεμέλια κι αυτό εξαρτάται από εμάς τους ίδιους. Καμία σχέση δεν είναι εύθραυστη και καμία σχέση δεν βρίσκεται πάνω σε ένα τεντωμένο σχοινί. Αυτό εξαρτάται από εμάς… και από τους δύο που βρισκόμαστε μέσα σε αυτή τη σχέση.

Έχουμε περισσότερες πιθανότητες να ανακαλύψουμε ότι βρισκόμαστε μέσα σε μια εύθραυστη σχέση αν έχουμε πολλές προσδοκίες μέσα από τη σχέση, αν δεν έχουμε πραγματικές προσδοκίες, αν έχουμε μια τελείως πλαστή εικόνα για τον άλλο, αν έχουμε μια ιδανική εικόνα για τη σχέση. Η σχέση που θα δημιουργήσουμε είναι μέρος της προσωπικότητας και κατ’ επέκταση μέρος της ζωής μας… Η σχέση είμαστε εμείς… Επομένως, για να ανακαλύψουμε τους λόγους που οι σχέσεις μας είναι τόσο εύθραυστες θα πρέπει να ψάξουμε τι κάνουμε εμείς μέσα σε αυτή τη σχέση και πόσο εύθραυστος είναι ο εαυτός μας. Πόσο εμείς νιώθουμε ότι λαβώνουμε τον εαυτό μας κάθε φορά που συμβαίνει κάτι μέσα στη σχέση μας… και πόσο μπορούμε να παραμείνουμε σταθεροί και ταυτόχρονα ευέλικτοι και προσαρμοστικοί; Πόσο μπορούμε να εξελιχθούμε μέσα σε μια εύθραυστη σχέση και πόσο επιτρέπουμε και στη σχέση να προχωρήσει;