Διαλεκτική- συμπεριφορική θεραπεία

Η Διαλεκτική- συμπεριφορική θεραπεία δημιουργήθηκε από τη Λίνεχαν και απευθύνεται κυρίως σε ασθενείς με οριακή διαταραχή προσωπικότητας και ιδιαίτερα για την αντιμετώπιση νέων γυναικών με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές και με απόπειρα αυτοκτονίας χωρίς να έχουν κατάθλιψη. Βασίζεται στην πλήρη αποδοχή του πελάτη από τον θεραπευτή, σε συνδυασμό με μια στάση απέναντι στη δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά του πελάτη, συμπεριλαμβανομένης και της αυτοκτονικής συμπεριφοράς, που θα πρέπει να είναι ψύχραιμη και προσγειωμένη, και εστιάζεται στην επίλυση προβλημάτων.

Πρόκειται για μια προσέγγιση που προέρχεται από τη συμπεριφορική θεραπεία, τις θεωρίες μάθησης και τη γνωσιακή- συμπεριφορική θεραπεία. Ο όρος διαλεκτική προτάθηκε από τη Λίνεχαν, γιατί οι ασθενείς με οριακή διαταραχή προσωπικότητας βιώνουν ένα σύνολο από διαλεκτικά διλήμματα, στα οποία επικεντρώνεται η θεραπεία. Είναι σημαντικό να μπορέσει να μετατραπεί η στάση του θεραπευόμενου από το «ή… ή…» στο «και… και…», δηλαδή να μπορέσει το άτομο να ξεπεράσει τον διχοτομικό τρόπο σκέψης που το οδηγεί στο να βλέπει τις καταστάσεις που αντιμετωπίζει ως άσπρες ή μαύρες, έτσι ώστε να αποκτήσει καλύτερη επίγνωση του εαυτού συνθέτοντας τα άσπρα και τα μαύρα στοιχεία τους.

 

Το γνωστικό- συμπεριφορικό μέρος της θεραπείας, η οποία διεξάγεται  τόσο ατομικά όσο και ομαδικά, περιλαμβάνει ορισμένα σταδία:

•        Αντιμετωπίζονται οι επικίνδυνες παρορμητικές συμπεριφορές, με στόχο να αποκτήσει ο ασθενής μεγαλύτερο έλεγχο επάνω τους
•       Ανάπτυξη της ικανότητας του ατόμου να ρυθμίζει και να ελέγχει την υπερβολική συναισθηματικότητα- εκπαίδευση ώστε να μάθει το άτομο να ανέχεται τη συναισθηματική δυσφορία, αλλά και να αναπτύξει δεξιότητες που θα το βοηθήσουν να μάθει να εμπιστεύεται τα συναισθήματά του ως σημαντικές ενδείξεις για το περιβάλλον και τις σκέψεις του
  
•       Βελτίωση των σχέσεων και της αυτοεκτίμησης
•       Ενίσχυση της αίσθησης σύνδεσης του ατόμου με τους άλλους και τη δυνατότητα να αισθάνεται ευτυχισμένο. Σε όλη τη διάρκεια της θεραπείας, οι ασθενείς μαθαίνουν να λύνουν προβλήματα και αποκτούν πιο αποτελεσματικούς και κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους να διαχειρίζονται τα προβλήματα της καθημερινής τους ζωής και να ελέγχουν τα συναισθήματά τους
•       Στόχος να αλλάξει ο τρόπος σκέψης τους
•       Οι ασθενείς έχουν αξία και τους αποδέχεται όπως είναι.

Η συγκεκριμένη θεραπεία μαθαίνει στα άτομα να μπορούν να συμφιλιωθούν με τις αντιθέσεις, να μην φοβούνται την αλλαγή και να διαχειρίζονται τις σχέσεις τους με τους άλλους, αποφεύγοντας συγκρούσεις και ανακαλύπτοντας τρόπους προσέγγισης και αλληλεπίδρασης. Είναι σημαντικό να μπορούν τα άτομα να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους, να τα απολαμβάνουν ή να τα ανέχονται, να τα νιώθουν και να τα επεξεργάζονται, εκφράζοντάς τα και απέναντι στους άλλους.

 

Πηγές:

Kring et al. (2010). Ψυχοπαθολογία. Εκδόσεις Gutenberg.

Γονιδάκης και συν., 2018. Μιλώντας για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία. Εκδόσεις ΒΗΤΑ.

 

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

Οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας: ερμηνεία και θεραπεία

Η οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας περιλαμβάνει τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω συμπτώματα, με βάση το DSM-IV-TR:

Απεγνωσμένες προσπάθειες αποφυγής μιας πραγματικής ή φανταστικής εγκατάλειψης.

Αστάθεια και υπερβολική ένταση στις διαπροσωπικές σχέσεις, με κύριο χαρακτηριστικό τη σχάση, δηλαδή εναλλαγή ανάμεσα στην εξιδανίκευση και την υποτίμηση του άλλου.

 

Ασταθής αίσθηση του εαυτού και των συναισθημάτων.

Παρορμητικές και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, (αλόγιστο ξόδεμα χρημάτων, υπερφαγία, αχαλίνωτη σεξουαλική συμπεριφορά).

Επανειλημμένα αυτοκτονική συμπεριφορά, απειλές, απόπειρες ή πράξεις αυτοακρωτηριασμού.

Υπερβολική συναισθηματική αντιδραστικότητα.

Χρόνια αισθήματα κενού.

Έντονες δυσκολίες στον έλεγχο του θυμού.

Στρες, ασυνήθιστος τρόπος σκέψης και στρεβλωμένη αντίληψη του περιβάλλοντος.

Τα άτομα με οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας είναι πολύ πιθανό να έχουν βιώσει κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας αποχωρισμό από τους γονείς τους ή λεκτική και συναισθηματική κακοποίηση.  

 

Τρόποι ερμηνείας:

Θεωρία αντικειμενοτρόπων σχέσεων

Η συγκεκριμένη θεωρία περιγράφει τον τρόπο που τα παιδιά εσωτερικεύουν ή ενδοβάλλουν τις εικόνες που έχουν για τα σημαντικά πρόσωπα στη ζωή τους, κυρίως τα πρόσωπα φροντίδας, με τα οποία έχουν ισχυρούς συναισθηματικούς δεσμούς και με τα οποία ταυτίζονται. Οι εσωτερικευμένες εικόνες γίνονται μέρος του Εγώ και επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιδρά. Οι αξίες που ενδοβάλει κανείς ως παιδί μπορεί να έρθουν σε σύγκρουση με τις επιθυμίες και τα ιδανικά που έχει ως ενήλικας.

Ο πιο σημαντικός θεωρητικός είναι ο Otto Kernberg, ο οποίος υποστηρίζει ότι οι αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας οδηγούν το παιδί να εσωτερικεύσει διαταραγμένες  αναπαραστάσεις του αντικειμένου, που δεν απαρτιώνουν τις όψεις των οικείων του που χαρακτηρίζονται από αγάπη με αυτές που χαρακτηρίζονται από την έλλειψη αγάπης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το παιδί να αναπτύξει ένα ανασφαλές Εγώ.

Αν και έχουν ένα αδύναμο εγώ και χρειάζονται συνεχή επιβεβαίωση, διατηρούν την ικανότητα να έχουν επαφή με την πραγματικότητα. Συχνά υιοθετούν ένα μηχανισμό άμυνας, που ονομάζεται σχάση: διχοτομούν τα αντικείμενα σε απολύτως καλά ή απολύτως κακά και αδυνατούν να απαρτιώσουν σε ένα σύνολο τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία των άλλων ή του εαυτού. Για τα περισσότερα πρόσωπα, αντικείμενα ή καταστάσεις τα κατατάσσουν σε απόλυτα καλά ή απόλυτα κακά και πολύ συχνά κάτι που το θεωρούσαν απόλυτα καλό μπορεί να μετατραπεί σε απόλυτα κακό.

Στόχος είναι η ενδυνάμωση του αδύναμου Εγώ, ώστε να σταματήσει να χρησιμοποιεί τον αμυντικό μηχανισμό της σχέσης.

 

Θεωρία προδιάθεση- στρες- Λίνεχαν                                                  

Σύμφωνα με τη συγκεκριμένα θεωρία, τα προβλήματα που σχετίζονται με την οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας αναπτύσσονται, όταν κάποιο άτομο το οποίο δυσκολεύεται να ελέγξει τα συναισθήματά του λόγω κάποιας βιολογικής προδιάθεσης, μεγαλώνει σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που ακυρώνει την εμπειρία του. Η προδιάθεση του ατόμου για συναισθηματική απορρύθμιση αλληλεπιδρά με εμπειρίες ακύρωσης και προάγει τις δυσκολίες που σχετίζονται με την οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας.

Μέσα σε ένα ακυρωτικό περιβάλλον, τα συναισθήματα του ατόμου υποτιμούνται και δε γίνονται σεβαστά: αυτό σημαίνει ότι οι προσπάθειες του ατόμου να εκφράσει αυτά που νιώθει αγνοούνται ή μπορεί ακόμη και να τιμωρούνται. Μια ακραία μορφή ακύρωσης είναι η κακοποίηση των παιδιών, είτε σεξουαλική είτε μη σεξουαλική, στην οποία ο γονέας ή το πρόσωπο φροντίδας που κακοποιεί το παιδί ισχυρίζεται ότι το αγαπά, αλλά εντούτοις το βλάπτει. 

Οι δύο κύριοι παράγοντες που σχετίζονται με την οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας κατά τη θεωρία αυτή, η συναισθηματική απορρύθμιση και η ακύρωση, που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με δυναμικό τρόπο.

Το παιδί που δεν μπορεί να ρυθμίσει τα συναισθήματά του έχει τεράστιες απαιτήσεις από την οικογένειά του. Οι γονείς, που φτάνουν στα όριά τους, αγνοούν ή μπορεί ακόμη και να τιμωρούν τα ξεσπάσματα του παιδιού, γεγονός που κάνει το παιδί να καταστέλλει τα συναισθήματά του. Τα καταπιεσμένα συναισθήματα συσσωρεύονται και οδηγούν σε εκρήξεις στις οποίες οι γονείς ανταποκρίνονται. Οι γονείς καταλήγουν, επομένως, να ενισχύουν ακριβώς εκείνες τις συμπεριφορές που θέλουν να αποφύγουν. Υπάρχουν φυσικά πολλά ακόμη μοτίβα, αλλά όλα οργανώνονται γύρω από έναν φαύλο κύκλο: τη συνεχή εναλλαγή ανάμεσα στην απορρύθμιση και την ακύρωση.

Με βάση την εφαρμογή της Διαλεκτικής- συμπεριφορικής θεραπείας, της Λίνεχαν, στόχος είναι να εφαρμοστεί ένας συνδυασμός ενσυναίσθησης και αποδοχής, να μάθει το άτομο επιλύει προβλήματα και να εκπαιδευτεί

 

Πηγές:

Kring et al. (2010). Ψυχοπαθολογία. Εκδόσεις Gutenberg.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Αποπροσωποποίηση

Η διαταραχή αποπροσωποποίησης ανήκει στις διασχιστικές διαταραχές, όπου η διάσχιση αφορά τον αποκλεισμό από τη συνείδηση ορισμένων όψεων της σκέψης, δηλαδή την αποτυχία της συνείδησης να επιτελέσει τη συνηθισμένη λειτουργία. Η διαταραχή αποπροσωποποίησης αναφέρεται στη μεταβολή ως προς τον τρόπο που βιώνει το άτομο τον εαυτό του. Το άτομο αντιλαμβάνεται ή βιώνει τον εαυτό του με τέτοιο τρόπο που του δημιουργεί σύγχυση και ταραχή. Το επεισόδιο της αποπροσωποποίησης ξεκινάει λόγω του στρες, ενώ το άτομο βιώνει μια απώλεια της οικείας αίσθησης του εαυτού του με αιφνίδιο τρόπο. Το άτομο εμφανίζει ασυνήθιστα αισθητηριακά βιώματα, όπως το να νιώθει ότι μεγάλωσαν υπερβολικά τα άκρα του ή ότι βρίσκεται έξω από το σώμα, ότι παρατηρεί τον εαυτό του από απόσταση και το να ακούει τη φωνή του ως ξένη. Επίσης, μπορεί να νιώθει ότι οι άλλοι είναι ρομπότ, ότι ο ίδιος είναι σαν μηχανή ή ότι κινείται σαν να παρακολουθεί μια ταινία, σαν να μην είναι πραγματικός ο κόσμος. 

 

Η διαταραχή της αποπροσωποποίησης ξεκινά στην εφηβεία και διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μπορεί να εμφανίσει συννοσηρότητα με διαταραχές της προσωπικότητας, με τις αγχώδεις διαταραχές και την κατάθλιψη. Πολλές φορές συνδέεται με τραύματα στην παιδική ηλικία.

Η αποπροσωποποίηση είναι μια κατάσταση όπου το άτομο αποσυνδέεται από τον ίδιο του τον εαυτό, δεν μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό του και να νιώσει σε επαφή μαζί του. Πρόκειται για μια κατάσταση που αποτελεί σύμπτωμα και σε άλλες διαταραχές, όπως στη σχιζοφρένεια, στις κρίσεις πανικού, στην οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας και στη διαταραχή μετά από ψυχοτραυματικό στρες. Στη διαταραχή πανικού το άτομο συχνά νιώθει ότι «τρελαίνεται», ότι βιώνει τον εαυτό του με διαφορετικό τρόπο. Επίσης, η αποπροσωποποίηση οδηγεί σε συναισθηματικές αλλαγές, σε μια απουσία επαφής από τις αισθήσεις και το περιβάλλον γύρω από το άτομο. Το άτομο βιώνει αλλαγές στον εαυτό και αλλαγές στο περιβάλλον, στον τρόπο που αντιλαμβάνεται τόσο τον εαυτό του όσο και τους άλλους γύρω του. Η αποπροσωποποίηση αποτελεί βασικό σύμπτωμα και στην επαγγελματική εξουθένωση (burnout), όπου εκδηλώνεται κυρίως μέσα από την ανάπτυξη μιας απάνθρωπης και κυνικής στάσης προς τους ανθρώπους που παρέχει υπηρεσίες. 

 

Η αποπροσωποποίηση οφείλεται στην καθαρότητα και στο εύρος της συνείδησης. Το άτομο νιώθει σαν να παρακολουθεί ένα όνειρο, σαν να βρίσκεται σε ένα όνειρο. Το άτομο νιώθει σαν να χάνει τα συναισθήματά του, να απομακρύνεται από τις εμπειρίες και τις αισθήσεις μέσα από τις οποίες μπορεί να βιώσει τον κόσμο.

Ποια είναι η διαφορά της αποπροσωποποίησης από την αποπραγματοποίηση; Η αποπροσωποποίηση αναφέρεται στην αποσύνδεση από τις σκέψεις, τα συναισθήματα και το σώμα. Το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να έρθει σε επαφή με τον εαυτό του. Η αποπραγματοποίηση αναφέρεται στην αποσύνδεση του ατόμου από το περιβάλλον του. Το άτομο δεν χάνει την επαφή με την πραγματικότητα, απλά συνειδητοποιεί ότι αυτά που αντιλαμβάνεται δεν είναι πραγματικά.

 

Πηγές:

Kring et al. (2010). Ψυχοπαθολογία. Εκδόσεις Gutenberg.

Vercambre, M.N., Brosselin, P. et al. (2009). Individual and contextual covariates of burnout: A cross-sectional nationwide study of French teacher. BMC Public Health, 9, 333.    

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9791-depersonalizationderealization-disorder.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Παρηγορώντας αυτόν που πενθεί…

Όσο πιο έντονη είναι η απώλεια, τόσο πιο μεγάλο είναι το πένθος και τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη για στήριξη. Συχνά όμως όταν καλούμαστε να στηρίξουμε κάποιον που πενθεί σκεφτόμαστε τι να του πούμε ή ψάχνουμε να βρούμε λόγια ενθάρρυνσης και παρηγοριάς… Το ερώτημα είναι: υπάρχουν παρηγορητικά λόγια; Αν εμείς βρισκόμασταν στη θέση του τι θα θέλαμε να ακούσουμε και τι από αυτά που και οι ίδιοι λέμε θα μας εκνεύριζαν; 

 

Στην πραγματικότητα, το ξέρουμε και οι ίδιοι… λόγια παρηγοριάς και ενδυνάμωσης δεν υπάρχουν… και τα περισσότερα από όσα λέμε στην προσπάθειά μας να φανούμε χρήσιμοι ή βοηθητικοί είναι τουλάχιστον εκνευριστικά. «Ζωή σε εσάς… Να ζήσετε να τον θυμόσαστε… Να συνεχίσεις τη ζωή σου… Να σταματήσεις να κλαις και να στεναχωριέσαι… Πρέπει να συνέλθεις και να το ξεπεράσεις… Καλύτερα που ήρθαν έτσι τα πράγματα, ταλαιπωρούνταν τόσο πολύ… Ευτυχώς, έζησε μια καλή ζωή…» και πολλά ακόμη…

Το μόνο που χρειάζεται το άτομο που πενθεί και βιώνει μια μεγάλη και σημαντική απώλεια είναι να είμαστε εκεί… να είμαστε δίπλα του, χωρίς να πούμε κάτι, απλά να ακούσουμε αν θέλει να μας μιλήσει ή να νιώθει ότι βρισκόμαστε εκεί και καταλαβαίνουμε την απώλεια που βιώνει παραμένοντας βουβοί, όπως βουβός είναι και ο πόνος της απώλειας…

 

«Δυστυχώς, δεν υπάρχουν κατάλληλα λόγια για να ανακουφίσουν τον πόνο. Αν θέλουμε πραγματικά να βοηθήσουμε, είναι προτιμότερο να επιτρέψουμε στον εαυτό μας και στους άλλους να πενθήσουν, να αναγνωρίσουμε την οδύνη τους και να τους παραχωρήσουμε τον απαραίτητο χρόνο και χώρο για να προσαρμοστούν στη νέα τους ζωή χωρίς το αγαπημένο τους πρόσωπο. Αυτό απαιτεί να έχουμε ρεαλιστικές πεποιθήσεις σχετικά με το πένθος και με τις αντιδράσεις των ανθρώπων που πενθούν» (Sue Morris, 2020, σελ. 31).

 

Πηγή:

Sue Morris. (2020). Αντιμετωπίζοντας την απώλεια. Εκδόσεις Διόπτρα.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.