Ο Φρόυντ μελετά τον Ντοστογιέφσκι

Σύμφωνα με τον Φρόυντ, η προσωπικότητα του Ντοστογιέφσκι αποτελείται από τέσσερις βασικές διαστάσεις: ήταν συγγραφέας, νευρωτικός, ηθικοδιδάσκαλος και αμαρτωλός. Πρόκειται για μια πολύπλοκη προσωπικότητα. 

 

Ως συγγραφέας, ήταν αναγνωρισμένος και το έργο του «Αδερφοί Καραμαζόφ» αποτελεί ένα από τα πιο μεγαλειώδη μυθιστορήματά του. Ως ηθικοδιδάσκαλος, δεν κατάφερε να αγγίξει την πεμπτουσία της ηθικότητας, δηλαδή την εγκράτεια και την ολοκληρωτική απάρνηση των απολαύσεων, καθώς ο ηθικός τρόπος ζωής ανήκει στα πρακτικά ενδιαφέροντα της ανθρώπινης φύσης. «Ηθικός είναι εκείνος που μόλις νιώσει μέσα του τον πειρασμό βρίσκει τη δύναμη να αντιδράσει χωρίς να ενδώσει σε αυτόν» (σελ. 26).

Ως αμαρτωλός ή εγκληματίας, δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά: ο άκρατος εγωισμός και η έντονη τάση προς την καταστροφή, τα οποία προϋποθέτουν την απουσία αγάπης, την έλλειψη συναισθηματικής αξιολόγησης των ανθρώπινων αντικειμένων. Ο Ντοστογιέφσκι είχε έντονη ανάγκη να αγαπηθεί και τεράστια ικανότητα να αγαπήσει, που εκδηλώθηκε μέσα από την καλοσύνη, που είχε. Ο Ντοστογιέφσκι συνδέεται με τη διάσταση του εγκληματία, κυρίως μέσα από τους χαρακτήρες για τους οποίους έγραψε –βίαιοι, εγωιστικοί δολοφόνοι, αλλά και μέσα από περιστατικά της ζωής του –πάθος για τυχερά παιχνίδια και σεξουαλική κακοποίηση ενός ανήλικου κοριτσιού.

Επίσης, ο Ντοστογιέφσκι είχε στοιχεία μαζοχισμού και έντονο αίσθημα ενοχής. Είχε έντονα σαδιστικά στοιχεία, που εκδήλωνε με αψιθυμία, τάση να βασανίζει τους άλλους και έλλειψη ανοχής ακόμη και προς αγαπημένα πρόσωπα. Όσον αφορά τον νευρωσικό του χαρακτήρα, ο Ντοστογιέφσκι ήταν επιληπτικός, είχε σοβαρές κρίσεις που συνοδεύονταν από απώλεια συνείδησης, μυϊκούς σπασμούς και δυσθυμία. Η επιληψία που είχε ήταν μια υστερικής μορφής επιληψία, δηλαδή μια βαριά μορφή υστερίας. Οι κρίσεις προέρχονταν από την πρώιμη παιδική ηλικία του Ντοστογιέφσκι,  ενώ έγιναν πιο έντονες μετά τη δολοφονία του πατέρα του, όταν ο ίδιος ήταν 18 ετών.

Ο θάνατος του πατέρα του αποτέλεσε ένα ιδιαίτερα τραυματικό γεγονός για τον ίδιο και τη βασική αιτία για τη νεύρωσή του. Οι κρίσεις που βίωνε συνδέονταν με τον φόβο του θανάτου. Ουσιαστικά, ήταν μια «ταύτιση με κάποιον νεκρό, ένα πρόσωπο που είτε έχει πράγματι πεθάνει είτε ζει ακόμα, αλλά ευχόμαστε να πεθάνει». Η κρίση έχει το νόημα της τιμωρίας. «Εκείνος που ευχήθηκε τον θάνατο ενός άλλου ταυτίζεται μαζί του και πεθαίνει ο ίδιος» (σελ. 42-43). Στο πρόσωπο του άλλου το αγόρι βλέπει κυρίως τον πατέρα του. Η υστερική κρίση αποτελεί «μια μορφή αυτοτιμωρίας για το παιδί που ευχήθηκε τον θάνατο του μισητού πατέρα» (σελ. 43).

«Η πατροκτονία είναι το κύριο και αρχέγονο έγκλημα τόσο της ανθρωπότητας όσο και του μεμονωμένου ατόμου. Σε κάθε περίπτωση είναι η βασική, αν όχι ενδεχομένως η μοναδική πηγή του αισθήματος ενοχής» (σελ. 43). Το αγόρι έχει μια αμφίθυμη σχέση με τον πατέρα, νιώθοντας μίσος, ενώ προσπαθεί να εκτοπίσει τον πατέρα. Παράλληλα, νιώθει και αρκετή τρυφερότητα προς τον πατέρα. Από τη μία τον θαυμάζει και θέλει να του μοιάσει, αλλά από την άλλη θέλει να απαλλαγεί από την παρουσία του.

 

Φρόυντ, Σ. (2012). Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία. Αθήνα: Πατάκης.   

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Διαβάζοντας το βιβλίο: «Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία»

Του Σίγκμουντ Φρόυντ

Στο παρόν βιβλίο, ο Φρόυντ, ο οποίος μελέτησε πολλά λογοτεχνικά και θεατρικά έργα, ασχολείται με τον βίο και την προσωπικότητα του Ντοστογιέφσκι. Στο βιβλίο αυτό εκτός από τον Ντοστογιέφσκι και την πατροκτονία, περιλαμβάνονται κάποια ακόμη κείμενα, που είναι τα εξής: Μια παιδική ανάμνηση από την αυτοβιογραφία του Γκαίτε, Ορισμένοι χαρακτήρες ιδωμένοι μέσα από την ψυχαναλυτική εργασία, Το εφήμερο, Ψυχοπαθείς χαρακτήρες επί σκηνής. 

 

«Αν ο πατέρας είναι σκληρός, βίαιος και απάνθρωπος, τότε το Υπερεγώ υιοθετεί από αυτόν τις συγκεκριμένες ιδιότητες, αποκαθιστώντας εκ νέου στη σχέση του με το Εγώ την παθητικότητα που θα έπρεπε να έχει απωθηθεί. Το Υπερεγώ έχει γίνει σαδιστικό, το Εγώ γίνεται μαζοχιστικό –κατ’ ουσίαν αναλαμβάνει, δηλαδή, παθητικό ρόλο γυναίκας. Ως αποτέλεσμα, δημιουργείται μια επιτακτική ανάγκη για τιμωρία μέσα στο Εγώ, το οποίο προσφέρεται, εν μέρει, ως θύμα στη μοίρα και, εν μέρει, βρίσκει ικανοποίησή του από το Υπερεγώ (συνείδηση ενοχής). Άλλωστε, κάθε τιμωρία είναι, κατ’ ουσίαν, ευνουχισμός και ως τέτοιος, εκπληρώνει την παλιά, παθητική στάση απέναντι στον πατέρα. Εντέλει, ακόμα και η μοίρα δεν αποτελεί παρά μια μεταγενέστερη προβολή του πατέρα» (σελ. 49).

«Στην περίπτωση του Ντοστογιέφσκι, το εξαιρετικά ανεπτυγμένο αίσθημα ενοχής και η μαζοχιστική διαγωγή του θα λέγαμε ότι ανάγονται σε μια ιδιαίτερη έντονη θηλυκή συνιστώσα. Ο Ντοστογιέφσκι αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα ανθρώπου με εξαιρετικά ισχυρή αμφισεξουαλική προδιάθεση, ο οποίος αμύνεται με ιδιαίτερη ένταση κατά της εξάρτησής του από έναν ιδιαιτέρως σκληρό πατέρα. Αυτό το χαρακτηριστικό της αμφισεξουαλικότητας έρχεται να προστεθεί στις προαναφερόμενες συνιστώσες της προσωπικότητάς του.

Επομένως, το πρώιμο σύμπτωμα των κρίσεων που γεννά ο φόβος του θανάτου μπορεί να ερμηνευθεί ως ταύτιση του Εγώ με τον πατέρα, την οποία το Υπερεγώ επιτρέπει εν είδει τιμωρίας. Ήθελες να σκοτώσεις τον πατέρα σου για να γίνεις ο ίδιος πατέρας. Τώρα λοιπόν είσαι εσύ ο πατέρας –μα ο νεκρός πατέρας. Πρόκειται για τον συνηθισμένο μηχανισμό υστερικών συμπτωμάτων. Επιπλέον, τώρα σε σκοτώνει ο πατέρας. Για το Εγώ, το σύμπτωμα του θανάτου αποτελεί φαντασιωσική ικανοποίηση της ανδρικής επιθυμίας και συγχρόνως μαζοχιστική ικανοποίηση, από την άλλη, αποτελεί ικανοποίηση της ανάγκης του Υπερεγώ για τιμωρία, άρα σαδιστική ικανοποίηση. Αμφότερα τα ψυχικά συστήματα, το Εγώ και το Υπερεγώ, εξακολουθούν να υποδύονται τον πατρικό ρόλο» (σελ. 50-51).

 

Φρόυντ, Σ. (2012). Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία. Αθήνα: Πατάκης.   

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

Προκλήσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας ψυχολόγος σχετικά με τις δικές του αξίες, πρότυπα και υποθέσεις για την ανθρώπινη συμπεριφορά…

Τι θα μπορούσε να εμποδίσει τον ψυχολόγο από το να εκτιμά και να σέβεται τη διαφορετικότητα…;

 

 Υπάρχουν πολλές μορφές ή τύποι ανθρώπινης ανομοιογένειας και ποικιλομορφίας που συνιστούν τη διαφορετικότητα, όπως το φύλο, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η θρησκεία, η φυλή, η εθνικότητα, η πνευματική και σωματική ικανότητα, η ηλικία κ.ο.κ., που κανονικά θα έπρεπε να διαμορφώνουν για όλους και πολύ περισσότερο για τους ψυχολόγους, μια κοσμοθεωρία χωρίς αποκλεισμούς. Το γεγονός ότι κάποιος είναι ειδικός Ψυχικής Υγείας δε σημαίνει αυτομάτως ότι έχει υιοθετήσει μια κοσμοθεωρία χωρίς αποκλεισμούς, καθώς δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ακόμη και ορισμένοι ψυχολόγοι παγιδεύονται σε προκαταλήψεις ή ακόμα και σε στερεότυπα προς ορισμένες κατηγορίες ατόμων ή προς ορισμένες μειονοτικές ομάδες.

Μερικές φορές, αυτές οι προκαταλήψεις λαμβάνουν χώρα στο μυαλό μας ασυνείδητα και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο θα πρέπει πάντα να έχουμε τον φόβο ότι είναι πιθανό να φερόμαστε πατερναλιστικά, αυστηρά, καχύποπτα, αλαζονικά, με έπαρση κι έτσι να πληγώνουμε τους άλλους ακούσια. Για παράδειγμα, ένας ψυχολόγος κατά τη διάρκεια των συνεδριών μπορεί να συναντήσει ένα άτομο που έχει διαφορετική θρησκεία και ως εκ τούτου θα μπορούσε να συνειδητοποιήσει ότι μια πρακτική ή κάποιο έθιμο, μπορεί να ακούγεται ανήθικο, όπως η κλειτοριδεκτομή ή ο γάμος έφηβων κοριτσιών, που συμβαίνει σε ορισμένες χώρες και περιοχές της Μέσης Ανατολής. Σύμφωνα με την κοσμοθεωρία του/της ψυχολόγου που μεγάλωσε σε δυτική χώρα, τέτοιες πρακτικές δεν είναι απλώς ανήθικες αλλά και απαράδεκτες.

Εάν ένας/μία επαγγελματίας ψυχικής υγείας θέλει να μην είναι επικριτικός/ή και να απαλλαγεί από την προκατάληψη του/της, τότε θα πρέπει να προσπαθήσει να έχει ενσυναίσθηση για να κερδίσει ή τουλάχιστον να δείξει καλύτερη κατανόηση των διαφορετικών απόψεων, εθίμων και πρακτικών που υφίστανται σε άλλες κουλτούρες. Οι διαφορετικές κουλτούρες βρίσκονται πάντα στην κορυφή των προκλήσεων της επικοινωνίας. Αυτό συμβαίνει, επειδή η κουλτούρα μας, διαμορφώνει τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο (κοσμοθεωρία) και τον τρόπο που προσεγγίζουμε τους άλλους ανθρώπους. Εάν έχουμε διαφορετική κουλτούρα, αυτό σημαίνει ότι δεν μοιραζόμαστε κοινές εμπειρίες και αυτό καθιστά δύσκολο να καταλάβουμε γιατί οι άλλοι άνθρωποι έχουν τη μία ή την άλλη συμπεριφορά, στάση ή πρακτική.

Έτσι, πιστεύουμε ακράδαντα, πως για να έχουμε ενσυναίσθηση, είναι ζωτικής σημασίας να είμαστε καταρχάς πρόθυμοι να γνωρίσουμε την κουλτούρα των άλλων μειονοτικών ομάδων που ζουν ανάμεσά μας, προκειμένου να ανακαλύψουμε ποιοι πραγματικά είναι και να σταματήσουμε να κάνουμε υποθέσεις βασισμένες σε στερεότυπα. Πρέπει να θυμόμαστε ότι σύμφωνα με την «υπόθεση της επαφής» του κοινωνικού ψυχολόγου Allport, η επαφή μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών ομάδων μπορεί να οδηγήσει στη μείωση των προκαταλήψεων υπό ορισμένες προϋποθέσεις. «Συγκεκριμένα, όταν άτομα με αρνητική στάση απέναντι σε συγκεκριμένες ομάδες βρίσκονται σε καταστάσεις στις οποίες συμμετέχουν σε θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με μέλη αυτών των ομάδων, η συμπεριφορά τους δεν συνάδει με τις στάσεις τους… Η υπόθεση της επαφής βασίζεται ουσιαστικά στην ιδέα ότι οι εσω-ομάδες που έχουν περισσότερες αλληλεπιδράσεις με μια συγκεκριμένη εξω-ομάδα τείνουν να αναπτύσσουν περισσότερες θετικές και λιγότερες αρνητικές αντιλήψεις για αυτήν την εξω-ομάδα» (McLeod, 2023).

  Συμπερασματικά, αυτό που πρέπει πρώτα από όλα να γνωρίζει ένας/μία ψυχολόγος, είναι ότι η κοσμοθεωρία του/της θα μπορούσε να μετατραπεί σε «παγίδα», αφού είναι πιθανό να επιβάλει τη δική του/της κοσμοθεωρία σε άλλες λιγότερο ισχυρές ομάδες. Με άλλα λόγια, η κοσμοθεωρία του/της ψυχολόγου μπορεί να τον/την εμποδίσει να εκτιμά και να σέβεται τη διαφορετικότητα. Δεύτερον, το κλειδί για το άνοιγμα διαύλων διαπολιτισμικής επικοινωνίας είναι το να μην φοβόμαστε την επαφή και να προσπαθήσουμε να σχετιζόμαστε με άλλους ανθρώπους που είναι διαφορετικοί από εμάς.

 

Πηγή:

Saul Mcleod, 2023. https://www.simplypsychology.org/contact-hypothesis.html, retrieved at 11:00 am, 5/28/23.

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Challenges a psychologist may face in exploring his/her own values, standards, and assumptions about human behavior…

What might prevent psychologist from valuing and respecting differences…?

 

There are many forms or types of human heterogeneity that constitute diversity such as gender, sexual orientation, socioeconomic status, religion, race, ethnicity, mental and physical ability, age and so on, which normally should shape for everyone and much more for psychologists an inclusive worldview. The fact that someone is a Mental Health specialist does not automatically mean that s/he has adopted an inclusive worldview, as there are several cases where even some psychologists get caught up in prejudices or even stereotypes towards certain categories of people or towards certain minority groups.

Sometimes, these biases and prejudices are taking place in our minds unconsciously, and this is why we should always have the fear that it is possible to act paternalistically, strictly, suspiciously, with arrogance or superiority and thereby hurt others unintentionally. For example, a psychologist during sessions might come across with a person who has a different religion and as a result s/he could realize that one of their practice or custom of the client may sound immoral such as the clitoridectomy or the marriage of teen girls in some countries and regions of Middle East. According to the worldview of the psychologist who grew up in a western country, such practices are not just immoral but also unacceptable.

If a helping professional wants not to be judgemental and getting rid of his/her bias, then s/he should try to have empathy in order to gain and show a better understanding of different points of view. Culture is always at the roof of communication’s challenges. This is happening, because our culture shapes the way we see the world (worldview), and the way we approach the other people. If we have a different culture, this means we don’t share common experiences and this makes it difficult to understand why other people have the one or the other behavior, stance or practice. So, we strongly believe, for having empathy, it is vital to be eager to know the culture of the other minority groups who live among us, in order to discover who they really are and stop making assumptions based on stereotypes. We need to remember that according to the “contact hypothesis” of Allport, the contact between people of different groups can lead to the reduction of prejudices under certain conditions. “Specifically, when individuals with negative attitudes toward specific groups find themselves in situations in which they engage in positive social interactions with members of those groups, their behavior is inconsistent with their attitudes…The contact hypothesis fundamentally rests on the idea that in-groups that have more interactions with a certain out-group tend to develop more positive perceptions and fewer negative perceptions of that out-group” (McLeod, 2023). 

 

 In conclusion, what a psychologist needs first of all to know, is to be aware that his/her worldview could become a “trap”, since s/he could impose his/her own worldview upon other less powerful groups. In other words, psychologist’s worldview might prevent him/her from valuing and respecting differences. Secondly, the psychologist should not afraid of contacting and/or try to be related to one another, since this is the key to opening channels for a better cross – cultural communication. 

 

Source:

 (Saul Mcleod, 2023). https://www.simplypsychology.org/contact-hypothesis.html, retrieved at 11:00 am, 5/28/23.

 

By Nicholas Kouravanas & Eleni Papadopoulou, Psychologists, MSc.