Μήπως είναι πια αργά για να σπουδάσω;

Έχουν οι σπουδές ηλικία;

 

Αν κάποιος ρίξει μια προσεκτική ματιά γύρω του θα διαπιστώσει ότι ολοένα κι αυξάνονται οι άνθρωποι που αποφασίζουν να σπουδάσουν σε μεγαλύτερες ηλικίες, παραδείγματος χάρη από τα 40 και μετά. Αρκετοί άνθρωποι ίσως έχουν ήδη ένα ή περισσότερα πτυχία και παρόλα αυτά αισθάνονται μια σφοδρή επιθυμία να συνεχίσουν να σπουδάζουν και να μαθαίνουν. Πλέον τέτοιοι άνθρωποι δεν αποτελούν την εξαίρεση στον κανόνα, αλλά με τη στάση τους, ήδη εδώ και κάποιες δεκαετίες έχουν διαμορφώσει την αντίληψη για τη σημασία της επονομαζόμενης «διά βίου μάθησης».

Ως εκ τούτου, βλέπουμε ανθρώπους που συμμετέχουν σε σεμινάρια, ή ακόμη και σε προπτυχιακά, μεταπτυχιακά, αλλά και διδακτορικά προγράμματα, κάνοντας τα όνειρά τους πραγματικότητα. Ασφαλώς, στη μέση ηλικία οι προκλήσεις είναι περισσότερες, καθώς οι οικογενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις «αποτελούν τροχοπέδη», αλλά πλέον πολλά πανεπιστήμια και άλλα κέντρα μάθησης υιοθετούν νέα μοντέλα εκπαίδευσης όπως «εξ αποστάσεως», εκμεταλλευόμενα και τις δυνατότητες της νέας τεχνολογίας (σύγχρονης ή ασύγχρονης παρακολούθησης). Ζούμε, λοιπόν, σε μια εποχή όπου όλα είναι δυνατά κι εφικτά αρκεί να υπάρχει θέληση για εξέλιξη και επιθυμία για αυτοπραγμάτωση, όπως θα υπογράμμιζαν εμφατικά οι σπουδαίοι ψυχολόγοι: Abraham Maslow & Carl Rogers.

Πιο συγκεκριμένα ο Maslow (1943) διατύπωσε μια θεωρία στην οποία περιλαμβάνει ένα μοντέλο πέντε επιπέδων ανθρώπινων αναγκών, που συχνά απεικονίζεται με τη μορφή ιεραρχικών επιπέδων μέσα σε μια πυραμίδα. Από το κάτω μέρος της ιεραρχίας προς τα πάνω, οι ανάγκες διακρίνονται σε: φυσιολογικές ή βιολογικές (π.χ. τροφές και ρουχισμός), ασφάλεια (π.χ. ασφάλεια εργασίας), ανάγκες της αγάπης και του ανήκειν (π.χ. φιλία), εκτίμηση και αυτοπραγμάτωση. Οι ανάγκες που βρίσκονται χαμηλότερα στην ιεραρχία πρέπει να ικανοποιηθούν πρώτα, προκειμένου τα άτομα να μπορέσουν να ανταποκριθούν σε υψηλότερες ανάγκες. 

Συνεπώς, ο Maslow ενδιαφερόταν για το ανθρώπινο δυναμικό και πώς εκπληρώνουμε αυτό το δυναμικό, και είχε δηλώσει ότι το ανθρώπινο κίνητρο βασίζεται στους ανθρώπους που αναζητούν την εκπλήρωση και την αλλαγή μέσω της προσωπικής ανάπτυξης. Οι «αυτοπραγματωμένοι» άνθρωποι είναι εκείνοι που εκπληρώθηκαν και έκαναν όλα όσα ήταν ικανοί να κάνουν.

Η ανάπτυξη της αυτοπραγμάτωσης, λοιπόν, αναφέρεται στην ανάγκη για προσωπική ανακάλυψη και ανάπτυξη και υφίσταται καθ 'όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Για τον Maslow, ένα άτομο τείνει πάντα προς το "γίγνεσθαι" και ποτέ δεν παραμένει στατικό. Στην αυτοπραγμάτωση, ένα άτομο επιδιώκει να βρει ένα νόημα στη ζωή που είναι σημαντικό για το ίδιο. Ο Maslow περιγράφει την αυτοπραγμάτωση ως εξής: «…επιθυμία του ατόμου για αυτοεκπλήρωση, δηλαδή, η τάση να πραγματωθεί σε αυτό που είναι δυνητικά» (S. Mcleod, 2023).

Από την άλλη, για τον Carl Rogers, η αυτοπραγμάτωση δεν ήταν ανθρώπινη ανάγκη ή επιθυμία όπως ήταν για τον Maslow, αλλά περισσότερο ένα ένστικτο της ανθρώπινης φύσης που έχει την ικανότητα να μας θεραπεύσει. Ο Rogers είδε την αυτοπραγμάτωση ως ενσωματωμένη τάση του ατόμου να «γίνει οι δυνατότητές του … να εκφράσει και να ενεργοποιήσει όλες τις ικανότητες του οργανισμού». Επομένως, είναι μια διεργασία προσβάσιμη σε όλους/ες, όχι απλώς ένα επίτευγμα που πρέπει να επιτευχθεί μόνο από εκείνους/ες που έχουν καλύψει όλες τις άλλες απαιτήσεις της ζωής.

Ο Rogers πίστευε ότι οδηγούμαστε προς την ανάπτυξη, αλλά μπορούμε να βιώσουμε εμπόδια και να τα παρατήσουμε, να πάθουμε κατάθλιψη. Από την άλλη πλευρά, μπορούμε να αποφασίσουμε να βοηθήσουμε τη δική μας ανάπτυξη και να προχωρήσουμε προς τις δυνατότητές μας, να νιώθουμε όλο και πιο άνετα με τον εαυτό μας και τη ζωή μας. Για να προχωρήσουμε προς την αυτοπραγμάτωση, θα πρέπει να διαμορφώσουμε μια αυθεντική «αυτο-αντίληψη». Η αυτοαντίληψη αφορά τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και  πώς τον προσδιορίζουμε.

Αν ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας επηρεάζεται υπερβολικά από την έγκριση και τις επιθυμίες των άλλων, τότε ο εαυτός μας δεν θα είναι σύμφωνος με τις πραγματικές μας ανάγκες και αξίες, και θα ζούμε μια ζωή «ασυμφωνίας». Έτσι, θα νιώθουμε αγχωμένοι και δυστυχισμένοι. Εάν όμως οδεύουμε όλο και περισσότερο προς μια ζωή όπου το άτομο που παρουσιάζουμε στον κόσμο είναι πραγματικά αυτό που είμαστε –αν ζούμε τις αξίες μας, την αληθινή μας φύση– τότε θα λειτουργούμε πληρέστερα και με αυτοπραγμάτωση (Sh. Jacobson, 2022).

Πέραν των Maslow & Rogers, το ζήτημα είχε απασχολήσει και τον Jung. Ο Jung θεωρούσε ότι οι μεγάλες και σημαντικές αλλαγές στην προσωπικότητα, λαμβάνουν χώρα κατά τη μέση ηλικία, μεταξύ 35 και 40 χρόνων. Ο Jung παρατηρώντας τους ασθενείς του είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η συγκεκριμένη ηλικιακή περίοδος αποτελεί μια φάση προσωπικής κρίσης. Πολλοί από τους ασθενείς του επαναλάμβαναν το ίδιο, ότι: «ένιωθαν άδειοι και κενοί. Η περιπέτεια, ο ενθουσιασμός, ο ζήλος και το πάθος τους είχαν εξαφανιστεί. Η ζωή είχε χάσει το νόημά της» (Schultz & Schultz, 2021).

Καθώς, ο Jung ανέλυε αυτή την περίοδο ζωής των ατόμων, ερχόταν όλο και πιο κοντά στο συμπέρασμα ότι οι δραστικές αλλαγές είναι αναπόφευκτες και καθολικές. Η μέση ηλικία αποτελεί ένα μεταβατικό στάδιο και παρότι τα άτομα έχουν ήδη εκπληρώσει και ανταποκριθεί με επιτυχία στις απαιτήσεις και στις δραστηριότητες της ζωής τους, εξακολουθούν να διαθέτουν μεγάλα ποσά ενέργειας και αναρωτιούνται που αλλού μπορούν να τα επενδύσουν. Έτσι, σύμφωνα με τον Jung, αυτό το περίσσευμα ενέργειας θα πρέπει να διοχετευθεί σε νέες δραστηριότητες και ενδιαφέροντα (Schultz & Schultz, 2021).

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα μπορούμε να αντιληφθούμε καλύτερα γιατί στις μέρες μας πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να σπουδάζουν διεκδικώντας την αυτοπραγμάτωσή τους, δηλαδή, να εξελίξουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις ικανότητες και τις δυνατότητές τους, προσεγγίζοντας το δυναμικό τους και τον αληθινό τους εαυτό, το άτομο που θέλουν οι ίδιοι να είναι ή να γίνουν.

Εν κατακλείδι, αν σας απασχολεί η ηλικία σας και έχετε ενδοιασμούς σχετικά με το αν είναι αργά για να σπουδάσετε, αναθεωρείστε! Σταματήστε να ακούτε τις απόψεις των άλλων κι ακούστε τη δική σας φωνή, το τι θέλετε εσείς να κάνετε και το πώς βλέπετε τον εαυτό σας στο κοντινό ή μακρινό μέλλον. Να θυμάστε: οι σπουδές και τα όνειρα δεν έχουν ηλικία! 

 

Πηγές:

Maslow's Hierarchy of Needs (simplypsychology.org), retrieved at 12:10 pm, 26/6/23.

What is Self-Actualization? And How Can it Help You? - Harley Therapy™ Blog retrieved at 3:00 pm, 26/6/23.

D.P.Schultz & S.E.Schultz (2021), Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας, Πεδίο, Αθήνα.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Η σημασία του «κοντά» και του «μακριά» για τη ζωή και τις σχέσεις μας

Η Ντέμπορα Τάννεν στην ενδοσκόπηση που επιχειρεί για τη σχέση ανάμεσα στις αδελφές, μέσα από το βιβλίο της με τίτλο «αδελφές, ένα εκρηκτικό δίπολο που καθορίζει τη ζωή μας, την κάνει καλύτερη ή χειρότερη», μεταξύ πολλών σημαντικών άλλων θεμάτων, αναφέρεται και σε ένα ζήτημα που θεωρούμε ότι παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Συγκεκριμένα, αναφέρει τα εξής παρακάτω:  

 

«Κατά μία έννοια, αναρωτιόμαστε για όλους όσους ξέρουμε ή συναντάμε, “πόσο κοντά είσαι σε εμένα;” Παραθέτουμε σε ένα “συνεχές” σχεδόν τα πάντα στον κόσμο, σύμφωνα με το πόσο κοντά ή μακριά μας βρίσκονται. Ο γλωσσολόγος Α.Λ. Μπέκερ, το αποκαλεί “το συνεχές του ατόμου”. Τονίζει ότι βλέπουμε το συνεχές ενός ατόμου στη γραμματική ξεκινώντας με τις αντωνυμίες “εγώ” και “εσύ” και εκτείνεται σε γλωσσολογικά ζεύγη, όπως “αυτό” (κοντά σε εμάς) και “εκείνο” (μακριά από εμάς), “εδώ” (κοντά σε εμάς) και “εκεί’ (μακριά από εμάς), “τώρα” (κοντά σε εμάς) και “τότε” (μακριά από εμάς). Το βλέπουμε και σε άλλες κατηγορίες. Παραδείγματος χάρη, τα ζώα μπορούν να είναι κατοικίδια (κοντά σε εμάς) ή άγρια (μακριά από εμάς)• οι άνθρωποι μπορούν να είναι συγγενείς (κοντά σε εμάς) ή ξένοι (μακριά από εμάς).

Οι κατηγορίες “κοντινός εναντίον μακρινού” είναι ένα “συνεχές”, επειδή το κοντινός και μακρινός δεν είναι χαρακτηριστικά του “μέσα/έξω”, αλλά σημεία ενός συνεχούς. Άνθρωποι, πράγματα και έννοιες τοποθετούνται κάπου μέσα στο συνεχές και όχι αυστηρά στον έναν ή στον άλλον πόλο. Το “εδώ” μπορεί να αναφέρεται σε κάτι που κρατάμε ή κάτι μέσα στο δωμάτιο, το “εκεί” μπορεί να σημαίνει στην άλλη άκρη του δωματίου ή στην άλλη άκρη της χώρας. Το “τώρα” μπορεί να σημαίνει αυτή τη στιγμή ή την εποχή που ζούμε, το “τότε” μπορεί να είναι το χθες ή ο προηγούμενος αιώνας. Το ίδιο ισχύει και για τους ανθρώπους. Δεν έχουμε μόνο δύο κατηγορίες: τα οικογενειακά μέλη και τους ξένους. Έχουμε “κοντινή” οικογένεια ή έχουμε “ευρύτερη” οικογένεια και φίλους που είναι “οικογενειακοί”. Επίσης έχουμε φίλους, γνωστούς και “εντελώς” άγνωστους. Και κάποιοι συγγενείς είναι πιο κοντά μας, ενώ άλλοι είναι μακρινοί, είτε εξαιτίας της συγγένειας (τα αδέλφια είναι πιο κοντά από τα ξαδέλφια) ή της συμπάθειας (μία συγκεκριμένη ξαδέλφη μπορεί να είναι πιο κοντά από μια αδελφή).

Το συνεχές ενός ατόμου – δηλαδή ο τρόπος που παρατάσσουμε τους ανθρώπους και τα αντικείμενα ως πιο κοντινά ή πιο μακρινά από εμάς – είναι ένας θεμελιώδης τρόπος για να βλέπουμε τον κόσμο σε τάξη και τη θέση μας σε αυτόν. Γι’ αυτό κάνουμε πάντα την ερώτηση “Είμαστε –και σε ποιον βαθμό- κοντά ή μακριά;”» (Ν. Τάννεν, 2019).

Αυτή η τελευταία ερώτηση, λοιπόν, θα λέγαμε ότι είναι ουσιαστική για το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας σε σχέση με τους άλλους, δηλαδή, το ποιοι άνθρωποι είναι κοντά μας και ποιοι είναι μακριά μας. Ως εκ τούτου, έχει σημασία το που στοχεύουμε να φθάσουμε, δηλαδή να αφήσουμε την απόσταση ως έχει ή να έρθουμε πιο κοντά με κάποιους ανθρώπους; Από την άλλη, πώς, πότε και γιατί επιλέγουμε να μεγαλώσει η απόσταση και να απομακρυνθούμε από κάποιους που μέχρι πρότινος ήταν ή τους θεωρούσαμε κοντινούς μας;

Από ότι αντιλαμβανόμαστε το να παραμείνουν τα πράγματα ή οι σχέσεις ως έχουν ή να αλλάξουν ως προς την απόσταση, αποτελεί μια διεργασία δυναμική που μπορεί να μεταβληθεί σε βάθος χρόνου και που ταυτοχρόνως αποτελεί μια «κατασκευή», καθώς σχετίζεται με το πώς εμείς αντιλαμβανόμαστε τις σχέσεις μας. Και κάνουμε λόγο για κατασκευή, καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που αν όχι όλοι, αρκετοί έχουμε πέσει στην παγίδα να βλέπουμε κάποιους ανθρώπους ως κοντινούς μας, απλά και μόνο επειδή κρατούν μια τακτική επαφή μαζί μας. Ενδεχομένως, να μας ρωτούν για να μάθουν τα νέα μας, αλλά αυτό που εμείς εκλαμβάνουμε ως ενδιαφέρον για τη ζωή μας, να μην ήταν πραγματικό, αλλά να σχετιζόταν περισσότερο με το κουτσομπολιό, ή απλώς με μια περιέργεια. Καταλαβαίνουμε με την πάροδο του χρόνου ότι το ενδιαφέρον τους δεν ήταν πραγματικό, καθώς «προσποιούνταν» ότι μας νοιάζονταν κι ότι μας καταλάβαιναν κάθε φορά που μας συνέβαιναν άσχημα ή θλιβερά γεγονότα, αλλά ποτέ δεν μπόρεσαν να μας πουν ένα μπράβο ή να χαρούν στις χαρές μας. Όταν ένας συγγενής ή ένας φίλος μας, μας αγαπά αληθινά, τότε μας αγαπά και όταν αντιμετωπίζουμε δυσκολίες, αλλά κι όταν μας συμβαίνουν υπέροχα πράγματα! Δεν είναι παρών στα άσχημα, αλλά εξαφανίζεται στα όμορφα, γιατί η ζήλεια δεν του επιτρέπει να τα αντέξει.  

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να αξιολογήσει κανείς τις συμπεριφορές και τις στάσεις των ανθρώπων γύρω του, προκειμένου να δει ποιοι είναι οι αυθεντικοί και αληθινοί και ποιοι οι ψεύτικοι, οι δήθεν και οι επιφανειακοί, αυτοί που προσποιούνται ότι ενδιαφέρονται κι ότι νοιάζονται. Εδώ ίσως να σκεφτείτε: γιατί να μπει κανείς σε μια τέτοια διαδικασία; Μα φυσικά για να μην αναλωθεί σε σχέσεις με άτομα που μόνο ζητούν χωρίς να δίνουν, χωρίς να προσφέρουν τίποτα παρά μόνο χάσιμο χρόνου. Ας μην χάνουμε χρόνο με ανθρώπους που δεν αξίζουν τον χρόνο μας. Ας επικεντρωθούμε σε αυτούς που αξίζουν το χρόνο μας κι αν είναι δύσκολο να βρούμε τέτοιους ανθρώπους, τότε τι καλύτερο από το να περιμένουμε και στο μεταξύ να επενδύσουμε στον εαυτό μας. Να εντοπίσουμε εκείνα τα χαρακτηριστικά που οφείλουμε να αλλάξουμε ή εκείνα που χρειάζεται να διατηρήσουμε ή να ενισχύσουμε για να ζήσουμε μια πιο ποιοτική και πιο χαρούμενη ζωή! Μια ζωή αυθεντική που θα μας περιστοιχίζουν άνθρωποι που θα μας αγαπούν χωρίς συμφέρον, χωρίς διάθεση κουτσομπολιού, περιέργειας ή σύγκρισης που πολλές φορές φέρνει ζήλεια ή φθόνο. Ας αναρωτηθούμε, λοιπόν, ποιοι είναι πραγματικά κοντά μας και γιατί, καθώς και ποιους ανθρώπους θα θέλαμε να φέρουμε πιο κοντά μας και γιατί. 

 

Πηγή:

Ν. Τάννεν, 2019, Ήσουν πάντα η αγαπημένη της μαμάς! Αδελφές, Ένα εκρηκτικό δίπολο που καθορίζει τη ζωή μας, την κάνει καλύτερη ή χειρότερη, Ενάλιος, Αθήνα.  

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Διαβάζοντας το βιβλίο: «Ευτυχιοκρατία: Πώς η βιομηχανία της ευτυχίας κυβερνά τη ζωή μας;»

Των Edgar Cabanas & Eva Illouz

 

Με βάση το οπισθόφυλλο του βιβλίου ζούμε σε έναν κόσμο που επιδιώκει την ευτυχία με κάθε τρόπο και με κάθε θυσία. «Το να είναι κανείς ευτυχισμένος έχει γίνει όχι μόνο σκοπός ζωής για πολλούς από εμάς, αλλά επίσης δικαίωμα και υποχρέωση, άλλη μια εκδοχή του αμερικανικού ονείρου –πράγματι, ποιος θα ισχυριζόταν ποτέ ότι θέλει να είναι και να παραμείνει δυστυχής; Ως αρωγός στην κατάκτηση αυτού του επιθυμητού στόχου, κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’90 αναδύθηκε μια καινούργια επιστήμη: η Θετική Ψυχολογία, με τους γιατρούς της, τους αυτοαποκαλούμενους επιστήμονές της και τους γκουρού της, οι οποίοι είναι στο πλευρό σου για να σου διδάξουν πώς να είσαι ευτυχισμένος. Με την ευγενική αλλά αυστηρή βοήθειά τους, θα μάθεις πώς να νικάς τα αρνητικά και μη παραγωγικά συναισθήματα, αναπτύσσοντας αντ’ αυτών τη χαρά και τη θετικότητα. Και εάν αποτύχεις… δεν μπορείς να αποτύχεις. Δεν σου επιτρέπεται να αποτύχεις, είσαι καταδικασμένος να επιτύχεις για το ίδιο σου το καλό. Μα εάν όντως αποτύχεις, θα βαρύνεσαι αποκλειστικά εσύ με το σφάλμα ή την ευθύνη, έχοντας επιδείξει έλλειψη θέλησης ή φιλοπονίας –και πάντως όχι η κοινωνία.

Δεν έχουμε, όμως, να κάνουμε εδώ με ένα καινοφανές τέχνασμα που έχει στόχο να μας πείσει, για μια ακόμα φορά, ότι ο πλούτος και η ανέχεια, η επιτυχία και η αποτυχία, η υγεία και η ασθένεια αποτελούν αποκλειστικά δική μας ευθύνη;

Και μήπως η αποκαλούμενη επιστήμη της ευτυχίας δεν επεκτείνει το πεδίο της κατανάλωσης στον εσωτερικό μας κόσμο, μετατρέποντας τα συναισθήματα σε κοινά εμπορεύματα;».

Η επιτακτική ανάγκη για ευτυχία, η οποία προωθήθηκε μέσα από την Θετική Ψυχολογία, ενισχύθηκε αρκετά μέσα από την αυξανόμενη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. «Η αποτυχία ανταπόκρισης στο αίτημα θετικής παρουσίασης του εαυτού σου στον υπόλοιπο κόσμο, συμπεριλαμβανόμενης της εκδήλωσης ενδείξεων αρνητικότητας, ηττοπάθειας, αποτυχίας ή πολιτικής ταύτισης, στιγματίζεται εμφανώς και αποδοκιμάζεται από τους άλλους, ενώ παράλληλα υπονομεύει την αίσθηση αυταξίας και κοινωνικής ευρωστίας των ηλικιακά νεότερων» (σελ. 214).

 

Ευτυχιοκρατία των Edgar Cabanas & Eva Illouz, Εκδόσεις Πόλις, 2020.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Συναισθηματική υπερφαγία… 6 βήματα αντιμετώπισης

 

 Αντιμετώπιση

Βήμα 1^ο : Προσδιορίστε τα ερεθίσματα που σας οδηγούν στη «συναισθηματική υπερφαγία»

Ένα πρώτο βήμα είναι να εντοπίσετε αρχικά εκείνες τις καταστάσεις, τα μέρη ή τα συναισθήματα που πυροδοτούν τη συμπεριφορά σας να καταφεύγετε στη «συναισθηματική υπερφαγία». Θέλετε να φάτε όταν αισθάνεστε στεναχώρια, λύπη, θλίψη κτλ ή ακόμη κι όταν επιτευχθεί ένας στόχος σας, οπότε επιβραβεύετε τον εαυτό σας καταναλώνοντας υπερβολική ποσότητα φαγητού;

Μήπως όταν έχετε άγχος, νιώθετε να πεινάτε περισσότερο; Έχετε υπόψη ότι όταν έχουμε άγχος, το σώμα μας παράγει υψηλά επίπεδα της ορμόνης του στρες, της κορτιζόλης, η οποία μας ωθεί στο να έχουμε μια ακαταμάχητη επιθυμία για αλμυρά, γλυκά και τηγανητά, τα οποία δημιουργούν ευχαρίστηση και μας τονώνουν με την ενέργεια που μας εφοδιάζουν. Στόχος μας είναι η συναισθηματική ανακούφιση, ενίοτε η «φίμωση» δυσάρεστων συναισθημάτων όπως της θλίψης, του άγχους, του φόβου, του θυμού, της μοναξιάς, της αγανάκτησης, της ντροπής κ.α.

Άλλοτε πάλι, με το φαγητό επιχειρούμε να καλύψουμε το συναισθηματικό μας κενό, το χρόνο μας, ειδικά αν νιώθουμε πλήξη ή ανία, ενώ δεν λείπουν και οι περιπτώσεις που προσπαθούμε να «μουδιάσουμε» το σώμα μας με φαγητό, προκειμένου να μην νιώθουμε έστω και για λίγο όλα εκείνα τα δυσάρεστα συναισθήματα που μας βασανίζουν.

 Ορισμένες φορές έχουμε την ανάγκη να «παλινδρομήσουμε» στο παρελθόν, να «γυρίσουμε» πίσω το χρόνο, σε εποχές ή περιόδους της ζωής μας που μας ήταν πιο ευχάριστες ή πιο ανέμελες, όπως τότε που ήμασταν παιδιά και οι γονείς μας, μας επιβράβευαν για την καλή μας συμπεριφορά ή για τους καλούς μας βαθμούς, προσφέροντάς μας παγωτό, πίτσα, γλυκά κοκ. Οι εποχές εκείνες δεν χαρακτηρίζονταν από το στρες που έχουμε τώρα, και πολλές αναμνήσεις είναι χαραγμένες στο μυαλό και την καρδιά μας και τις αναπολούμε με νοσταλγία, όπως λόγου χάρη το ψήσιμο στην αυλή και η συγκέντρωση με όλη την οικογένεια, τα φρεσκοφουρνισμένα μπισκότα ή κουλουράκια της μαμάς κοκ.

Κάποιες φορές οι συναναστροφές με κόσμο μπορούν να μας ανακουφίσουν έστω παροδικά από το άγχος, αλλά ταυτοχρόνως να παρασυρθούμε από την καλή παρέα σε υπερβολική κατανάλωση φαγητού ή ποτού. Ίσως, να τρώμε και από νευρικότητα ή επειδή μας πιέζει ο κύκλος των φίλων μας ή άλλων μελών της οικογένειάς μας.

Μόλις, λοιπόν, αποκτήσετε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα συναισθήματα, τις καταστάσεις ή τις σκέψεις που μπορούν να προκαλέσουν τη συναισθηματική κατανάλωση φαγητού, μπορείτε να αρχίσετε να κάνετε αλλαγές.

 

Βήμα 2ο : Κρατήστε ένα «συναισθηματικό» ημερολόγιο διατροφής

Όσο περισσότερο κατανοείτε τις συνήθειές σας, τόσο το καλύτερο. Το φαγητό ως απάντηση στο συναίσθημα μπορεί να συμβεί αυτόματα. Όσο περισσότερο καταλαβαίνετε πώς αισθάνεστε όταν κάνετε ορισμένα πράγματα, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχετε να αλλάξετε τα πράγματα.

Κάθε φορά, λοιπόν, που τρώτε υπερβολικά, αφιερώστε λίγο χρόνο για να καταλάβετε τι πυροδότησε την επιθυμία. Γράψτε τα όλα στο ημερολόγιο: τι φάγατε (ή θέλατε να φάτε), τι σας αναστάτωσε, πώς νιώσατε πριν φάτε, τι νιώθατε καθώς τρώγατε και πώς νιώσατε μετά.

Με τον καιρό, θα δείτε να εμφανίζεται ένα μοτίβο. Ίσως τελικά καταλήγετε πάντα να «γεμίζετε» τον εαυτό σας αφού πρώτα είχατε περάσει χρόνο με έναν επικριτικό φίλο ή ένα επικριτικό συγγενικό σας πρόσωπο. Ή ίσως να είχατε αγχωθεί με κάποια προθεσμία ή απλώς καταφεύγετε στο υπερβολικό φαγητό  κατά τη διάρκεια οικογενειακών συγκεντρώσεων. Μόλις εντοπίσετε τα συναισθηματικά σας ερεθίσματα που σχετίζονται με επεισόδια «συναισθηματικής υπερφαγίας», τότε, το επόμενο βήμα είναι να προετοιμάσετε τον εαυτό σας, ώστε την επόμενη φορά να αποφύγετε αυτά τα επεισόδια. Όταν ξέρουμε συνήθως τι επακολουθεί, είμαστε πιο προετοιμασμένοι για να το αντιμετωπίσουμε.

Έτσι, αν παρατηρήσετε ότι τρώτε πάντα όταν νιώθετε άγχος, είναι το άγχος που χρειάζεται προσοχή. Σκεφτείτε μερικά πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να ανακουφίσετε καλύτερα το άγχος σας. Αν παρατηρήσετε ότι τρώτε όταν βαριέστε, σκεφτείτε τρόπους να διαχειριστείτε την πλήξη σας. Τι άλλο θα μπορούσατε να κάνετε για να γεμίσετε τον χρόνο σας;

Προσπαθήστε να μην κρίνετε τον εαυτό σας για τα ευρήματά σας. Προσπαθήστε να είστε πραγματικά περίεργοι για το τι συμβαίνει όταν τρώτε ως απάντηση στα συναισθήματα. Αυτό θέλει πολλή εξάσκηση. Να είστε ευγενικοί με τον εαυτό σας καθώς αρχίζετε να εξερευνάτε τις συμπεριφορές σας.

 

Βήμα 3ο : Βρείτε άλλους τρόπους να τροφοδοτήσετε τα συναισθήματά σας.

Οι δίαιτες πολύ συχνά αποτυγχάνουν επειδή προσφέρουν λογικές διατροφικές συμβουλές που λειτουργούν μόνο εάν έχετε συνειδητό έλεγχο των διατροφικών σας συνηθειών. Δεν λειτουργούν όταν τα συναισθήματα παραβιάζουν τη διαδικασία, απαιτώντας άμεση ανταμοιβή με το φαγητό. Τα άτομα που ακολουθούν περιοριστικές δίαιτες ή έχουν ιστορικό μακροχρόνιας δίαιτας είναι πιο πιθανό να καταφεύγουν στη «συναισθηματική υπερφαγία».

Μια καλή λύση είναι να αντικαταστήσετε τις ανθυγιεινές τροφές με υγιεινές, ώστε να μην μπαίνετε σε πειρασμό να καταναλώσετε τροφές υψηλής θερμιδικής αξίας, μέχρις ότου να είστε σε θέση να διαχειρίζεστε με καλύτερο τρόπο τα συναισθήματά σας. Αν δεν βρίσκετε πρόχειρο φαγητό στο ψυγείο και στα ράφια, θα σας είναι δύσκολο να βγείτε έξω για να τα αγοράσετε την ώρα της κρίσης ενός υπερφαγικού επεισοδίου. Ο στόχος είναι να δώσετε την ευκαιρία στον εαυτό σας να παίρνετε κάθε μέρα μια συνειδητή απόφαση για το πότε, τι και πώς θα τρώτε.

Πολλοί άνθρωποι βρίσκουν ότι η κατανάλωση μιας ποικιλίας τροφών με τα γεύματά τους είναι η πιο ικανοποιητική. Μπορείτε να πειραματιστείτε για να δείτε ποια γεύματα είναι πιο χορταστικά για εσάς. Εάν διαπιστώσετε ότι είστε συχνά πεινασμένοι σωματικά κατά τη διάρκεια της ημέρας, η προσθήκη περισσότερης πρωτεΐνης μπορεί να σας βοηθήσει. Οι πηγές πρωτεΐνης μπορεί να σας κρατήσουν χορτάτους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Οι πηγές πρωτεΐνης περιλαμβάνουν:

• κρέας, πουλερικά, ψάρια, θαλασσινά

• αυγά

• γαλακτοκομικά προϊόντα

• ρόφημα σόγιας, τόφου, τέμπε

• φασόλια και φακές

• ξηρούς καρπούς και σπόρους.

Εξασκηθείτε να λέτε «όχι», όχι μόνο σε ανθυγιεινές τροφές, αλλά και σε συναισθηματικά φορτισμένες καταστάσεις που σαμποτάρουν τις προσπάθειές σας να αναπτύξετε καλύτερες διατροφικές συνήθειες.

 

Βήμα 4ο : Διώξτε τους περισπασμούς

Εάν τρώτε ενώ εργάζεστε ή παρακολουθείτε τηλεόραση, ο εγκέφαλός σας χάνει την πλήρη διατροφική εμπειρία. Εάν είναι δυνατόν, δώστε στο φαγητό την πλήρη προσοχή σας όταν τρώτε. Αυτό μπορεί να αυξήσει την απόλαυση από το φαγητό. Όταν αισθάνεστε ικανοποιημένοι, μπορεί να είναι λιγότερο πιθανό να αναζητήσετε κάτι άλλο στη συνέχεια. Όταν αποσπάτε την προσοχή σας, είναι επίσης πιο πιθανό να φάτε πιο γρήγορα. Χρειάζεται χρόνος για το στομάχι σας να ενημερώσει τον εγκέφαλό σας ότι είστε χορτάτοι. Εάν τρώτε γρήγορα, μπορεί να τρώτε περισσότερο από αυτό που χρειάζεται το σώμα σας προτού ο εγκέφαλός σας προλάβει να σας πει να σταματήσετε.

 

Βήμα 5^ο: Αθληθείτε

Η κίνηση του σώματός σας μπορεί να είναι ένας ισχυρός τρόπος διαχείρισης του στρες και του άγχους. Η σωματική δραστηριότητα βοηθά στη μείωση των επιπέδων των ορμονών του στρες στο σώμα σας. Απελευθερώνει επίσης ενδορφίνες για να δώσει ώθηση στη διάθεσή σας. Μια ρουτίνα άσκησης μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση των υποκείμενων συναισθηματικών ερεθισμάτων για το φαγητό. Δεν χρειάζεται να είναι έντονη εξάσκηση. Εάν έχετε καιρό να γυμναστείτε, σκεφτείτε να ξεκινήσετε με ένα πεντάλεπτο περπάτημα ή κάποιες ήπιες διατάσεις. Παρατηρήστε πώς αυτό σας κάνει να νιώθετε. Φαίνεται ότι υπάρχει ένα επιπλέον όφελος από τις κινήσεις ενσυνειδητότητας όπως η γιόγκα. Οι άνθρωποι που κάνουν συστηματικά γιόγκα αναφέρουν συνολικά χαμηλότερα επίπεδα άγχους.

 

Βήμα 6^ο: Δοκιμάστε την Ενσυνειδητότητα (Mindfulness)

Η ενσυνειδητότητα έχει πολλά οφέλη για την ψυχική υγεία. Αποδεικνύεται ότι είναι ένας ισχυρός τρόπος διαχείρισης του άγχους και της κατάθλιψης. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι μειώνει την κατανάλωση φαγητού και στρες. Η ενσυνειδητότητα είναι η πρακτική όπου δίνετε προσοχή στη στιγμή που βρίσκεστε, δηλαδή στο «εδώ και τώρα». Εάν διαπιστώσετε ότι το άγχος ή το στρες αποτελούν ερεθίσματα πυροδότησης της «συναισθηματικής υπερφαγίας» σας, τότε μπορείτε να δοκιμάσετε τις παρακάτω πρακτικές ενσυνειδητότητας:

• να κάθεστε ήσυχα και να εστιάζετε στην αναπνοή σας

• να κάνετε σάρωση σώματος για να παρατηρήσετε τυχόν περιοχές έντασης και να τις χαλαρώσετε σκόπιμα

• να ακούσετε έναν καθοδηγούμενο διαλογισμό

• να επικεντρωθείτε στα πράγματα γύρω σας και να αναφέρετε μερικά πράγματα που μπορείτε να γευτείτε, να μυρίσετε, να δείτε, να αγγίξετε και να ακούσετε.

Τέλος, οι «Overeaters Anonymous» στο εξωτερικό ή «οι ανώνυμοι υπερφάγοι Ελλάδας» είναι οργανισμοί που ασχολούνται με την υπερκατανάλωση τροφής λόγω «συναισθηματικής υπερφαγίας», την «ψυχαναγκαστική υπερφαγία» και τις διατροφικές διαταραχές. Μπορείτε να εξερευνήσετε τον ιστότοπό τους για να αποκομίσετε περισσότερες πληροφορίες.

Σκεφτείτε, επίσης, να λάβετε επιπλέον βοήθεια από επαγγελματίες όπως ειδικούς διαιτολόγους με εμπειρία στην υποστήριξη ατόμων με «συναισθηματική υπερφαγία» ή διαταραγμένη διατροφή. Μπορούν να σας βοηθήσουν να προσδιορίσετε τα ερεθίσματα που πυροδοτούν τη «συναισθηματική υπερφαγία» και να βρείτε τρόπους να τα διαχειρίζεστε.

Επιπροσθέτως, ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να σας βοηθήσει να βρείτε άλλους τρόπους για να αντιμετωπίσετε τις δύσκολες καταστάσεις και τα δύσκολα συναισθήματά σας. Συχνά η ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που χρησιμοποιείται είναι η  γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT). Να θυμάστε: είναι γενναίο να ζητάτε βοήθεια όταν δυσκολεύεστε!

 

Πηγές:

Emotional Eating and How to Stop It - HelpGuide.org

Emotional Eating: Why It Happens and How to Stop It (healthline.com)

Emotional Eating: 9 Ways to Stop It and Lose Weight (psycom.net)

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.