Απέτυχα στις πανελλήνιες εξετάσεις… και τώρα;

«Κατά βάθος το ήξερα αλλά οι βαθμοί μου το επιβεβαίωσαν… Απέτυχα… Είμαι ένας αποτυχημένος… Τόσα χρόνια προετοιμαζόμουν για να φτάσω στο πανεπιστήμιο και τώρα; Όλα γυρίζουν μέσα στο μυαλό μου… Αν γύριζε ο χρόνος πίσω, αν διάβαζα περισσότερο, αν δεν είχα τόσο άγχος, αν δεν έκανα κάποια λάθη όλο αυτό τον καιρό, αν, αν, αν… Αν… που όμως δεν αλλάζουν την κατάσταση».

«Απέτυχα… και τώρα;» 

«Απογοήτευσα τον εαυτό μου και τους άλλους» 

«Τόσος κόπος πήγε χαμένος»

«Απέτυχα… μήπως δεν είχα τις ικανότητες για να πετύχω;»

Ας σκεφτούμε λίγο λογικά, όσο και αν το γεγονός της αποτυχίας δημιουργεί ένα σωρό έντονα αρνητικά συναισθήματα και ένα σωρό αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό μας…

Μια αποτυχία στις εξετάσεις δεν σημαίνει πως είμαι αποτυχημένος. Η αποτυχία δεν είναι απόδειξη ότι δεν είχα τις ικανότητες για να επιτύχω. 

Ένα πρώτο βήμα είναι να προσπαθήσουμε να ηρεμήσουμε και να σκεφτούμε τι δεν πήγε καλά… Τι μας οδήγησε στην αποτυχία; Τι επιλογές έχω; Και πόσο μια αποτυχία είναι απλά μια αποτυχία;

Δεν περνάω στο πανεπιστήμιο –όσο κι αν μας φαίνεται εκνευριστικό ή κυνικό- δεν είναι και το τέλος του κόσμου: Υπάρχουν αρκετές οδοί προς τις σπουδές, αρκεί να ξέρουμε τι ακριβώς θέλουμε… 

Μια αποτυχία δεν σημαίνει πάντα αποτυχία. Μπορεί να είναι μια ευκαιρία για ένα νέο δρόμο, που ίσως δεν είχα σκεφτεί, που ίσως να μου ταιριάζει ή και να μου αρέσει και περισσότερο… 

Μια αποτυχία επίσης έχει διαβαθμίσεις: τι σημαίνει για μένα αποτυχία; Δεν περνάω καθόλου, δεν περνάω σε μια από τις σχολές που σκόπευα να επιλέξω ή δεν περνάω στη μοναδική σχολή στην οποία ήθελα να σπουδάσω;

Μια αποτυχία μπορεί να μας δημιουργεί αρκετά δυσάρεστα συναισθήματα και να μας προκαλεί αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό μας, όμως, θα μπορούσαμε να το δούμε σαν ένα μάθημα που θα μας βοηθήσει μελλοντικά… Αυτά που έκανα ή αυτά που δεν έκανα την επόμενη φορά θα ξέρω και θα τα κάνω όπως πρέπει ή δεν θα τα κάνω… 

Μια αποτυχία δεν σημαίνει πως κάθε φορά θα αποτυγχάνω… Οι αποτυχίες δεν μας καθορίζουν ως άτομα. 

Ο καθένας μπορεί να αποτύχει, αρκεί, να μπορέσει να βρει τρόπους είτε να ξαναπροσπαθήσει είτε να βρει άλλες διεξόδους… διεξόδους που θα τον οδηγήσουν σε κάτι που θέλει… ίσως και σε πειραματισμούς με επαγγέλματα που δεν είχε σκεφτεί. 

Σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τον τρόπο που το βλέπουμε… Δεν υπάρχουν αποτυχίες καθορισμένες από μόνες τους. Υπάρχουν εμπειρίες στις οποίες εμείς οι ίδιοι αποδίδουμε νόημα και επιλέγουμε τρόπους αντίδρασης… Μια αποτυχία είναι μια εμπειρία… το πώς θα τη διαχειριστούμε εξαρτάται από εμάς τους ίδιους… 

Η αποτυχία στις πανελλήνιες εξετάσεις είναι ένα τέλος, που μπορεί να μην ήταν αυτό που ονειρευόμασταν, αυτό που σχεδιάζαμε, αυτό που επιθυμούσαμε, όμως σηματοδοτεί μια νέα αρχή… 

Σίγουρα, κανένας δεν θέλει να έχει αποτυχίες στη ζωή του, όμως, και μέσα από τις αποτυχίες μαθαίνουμε… προχωράμε… αλλάζουμε… κάνουμε νέα όνειρα, αναθεωρούμε καταστάσεις και δεδομένα… Η αποτυχία μπορεί να λειτουργήσει ως μια πυξίδα, που θα μας οδηγήσει στην αλλαγή…  

Κάθε αποτυχία ίσως είναι ένα βήμα προς την επιτυχία, προς μια θετική αλλαγή…

Υπάρχει μόνο μία επιτυχία: να ζήσεις τη ζωή σου έτσι όπως θέλεις εσύ.

Φραγκίσκος Βάκων

Η μόνη αποτυχία που πρέπει να φοβάται κανείς είναι να μην επιμείνει στο στόχο που θεωρεί ότι είναι ο καλύτερος.

George Eliot

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος, MSc.

Θέτοντας στόχους...

Είτε βρίσκομαι στην αρχή μιας νέας πορείας είτε βρίσκομαι κάπου στο ενδιάμεσο, πολλές φορές στη ζωή μας καλούμαστε να θέσουμε κάποιους νέους στόχους. Ένας νέος στόχος συνήθως σημαίνει και αλλαγές, σημαίνει προσπάθεια ή ρίσκο, σημαίνει πίεση ή αναπροσδιορισμό της ζωής μου, των θέλω μου και των πεποιθήσεών μου, των αναγκών μου και των ονείρων μου…

Στόχοι… πολλές φορές μας δημιουργούν άγχος… είτε επειδή έχουμε πολύ υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό μας, είτε επειδή βάζουμε ταυτόχρονα πολλούς στόχους και όταν τους σκεφτόμαστε τους βλέπουμε σαν ένα βουνό που είναι δύσκολο να καταφέρουμε να φτάσουμε στην κορυφή του. 

Στόχοι… μήπως πιστεύω ότι για να πετύχω τους στόχους μου πρέπει να κοπιάσω πάρα πολύ, με αποτέλεσμα να βάζω τον εαυτό μου σε δοκιμασίες και προκαλώντας του σωματική και ψυχική κούραση και εξάντληση;

Στόχοι… μήπως πιστεύω ότι κάθε φορά που είμαι πιο χαλαρός και λιγότερο προσανατολισμένος στους στόχους μου θα οδηγηθώ στην αποτυχία;

Μήπως από το φόβο της αποτυχίας ή από το άγχος που μου προκαλούν οι νέοι στόχοι καταλήγω τελικά να μην θέτω κανένα νέο στόχο, να μην κάνω καμία αλλαγή στη ζωή μου κι απλά να μένω να σκέφτομαι πόσο ανίκανος είμαι να βάλω στόχους και να τους πετύχω; Σκέψεις απαξιωτικές ή μειωτικές για τον εαυτό μου, χωρίς όμως να κάνω και κάτι για αυτό…

Και όταν θέσω τους στόχους, τι γίνεται κάθε φορά που σκέφτομαι όλα όσα έχω να κάνω τους επόμενους μήνες ή τα επόμενα χρόνια και μου φαίνονται ακατόρθωτα: ένα βουνό που είναι δύσκολο να καταφέρω να το περάσω… και το άγχος φτάνει στην κορυφή.

Πώς μπορώ να θέσω στόχους χωρίς να με κατακλύζει το άγχος και ο φόβος μιας επικείμενης αποτυχίας; Πώς μπορώ να αποφεύγω τις συνεχείς σκέψεις που μου έρχονται στο μυαλό ότι όλα θα πάνε χάλια και ότι ποτέ δεν πρόκειται να πετύχω κάτι στη ζωή μου;

Υπενθυμίζω στον εαυτό μου ότι:

• Είναι σημαντικό να θέτω βραχυπρόθεσμους στόχους –εφικτούς και ρεαλιστικούς- που αφορούν το άμεσο μέλλον.
• Για κάθε μου στόχο προσπαθώ να καταφέρω αυτό που θέλω, αλλά ακόμη κι αν δεν τα καταφέρω δεν σημαίνει πως δεν προσπάθησα όσο έπρεπε.
• Η επιτυχία εξαρτάται από ένα σύνθετο πλέγμα παραγόντων και αλληλεπιδράσεων.
• Μια πιθανή αποτυχία δεν σημαίνει ανικανότητα.
• Μια πιθανή αποτυχία δεν σημαίνει πως και μελλοντικά θα αποτυγχάνω.
• Επιτυχία δεν σημαίνει απαραίτητα και ευτυχία.
• Επικεντρώνομαι στους άμεσους στόχους μου, διαχειρίζομαι το χρόνο μου και εμπιστεύομαι τον εαυτό μου –όπως τα κατάφερα τις προηγούμενες φορές έτσι θα τα καταφέρω και τώρα.
• Ακολουθώ κάποια πρέπει, αλλά ο τελικός καθορισμός των στόχων μου είναι οι προσωπικές μου επιθυμίες και ανάγκες. Δεν αφήνω τα πρέπει να καθορίζουν τη ζωή μου…
• Προσπαθώ να μην έχω υπερβολικές απαιτήσεις από τον εαυτό μου.

Και δεν ξεχνώ ότι εστιάζω στο τώρα και η ζωή δεν μόνο η επίτευξη των στόχων… γιατί τι νόημα έχει να καταφέρω τους στόχους μου, αν όλη την ώρα βιώνω ένταση, άγχος και διάφορα άλλα αρνητικά συναισθήματα;

Πες μου τι είσαι έτοιμος να αφήσεις πίσω και θα σου πω τι μπορείς να επιτύχεις.

Εβγκένι Κασέγιεφ

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος, MSc.

Σ’ ΑΓΑΠΩ…

“Τι είναι η αγάπη; Δεν είναι συμπόνια μήτε καλοσύνη. Στη συμπόνια είναι δύο, αυτός που πονάει κι αυτός που συμπονάει. Στην καλοσύνη είναι δύο, αυτός που δίνει κι αυτός που δέχεται. 
Μα στην αγάπη είναι ένας. Σμίγουν οι δύο και γίνονται ένα. Δεν ξεχωρίζουν. Το εγώ κι εσύ αφανίζονται. 
ΑΓΑΠΩ ΘΑ ΠΕΙ ΧΑΝΟΜΑΙ…”

~ Καζαντζάκης

Αγάπη… ένα συναίσθημα που όλοι έχουμε ανάγκη…

Σ’ αγαπώ… η λεκτική έκφραση του συναισθήματος της αγάπης. Το λέμε εύκολα, το λέμε μόνο όταν πραγματικά το νιώθουμε, δεν το λέμε καθόλου; Είναι… τόσο απαραίτητο να το πούμε; Αφού ο άλλος που έχουμε επιλέξει να είμαστε μαζί του το ξέρει, αφού του το δείχνουμε με πράξεις… αφού… αφού… αφού… και βρίσκουμε ένα σωρό δικαιολογίες για να πούμε στον εαυτό μας ώστε να τον πείσουμε ότι δεν είναι ανάγκη να εκφράζουμε και λεκτικά τα συναισθήματά μας. Δηλαδή, όλη η αγάπη πίσω από ένα σ’ αγαπώ κρύβεται; Και τι πειράζει που δεν το λέω αφού το δείχνω με τόσους τρόπους; Αν δεν μας το έλεγαν τι θα σκεφτόμασταν, πώς θα νιώθαμε; Ή μήπως προτιμούμε να μην μας λένε το σ’ αγαπώ;

Τι εκφράζει το σ’ αγαπώ;

Έκφραση συναισθημάτων αγάπης... Υπόσχεση… Αφοσίωση... Αποδοχή… Υπευθυνότητα… Δέσμευση… Συνέπεια… Ενδιαφέρον…

Τι μπορεί να σημαίνει το δεν θέλω ν’ ακούω το σ’ αγαπώ;

Μπορεί να νιώθω:

Αμηχανία –εγώ τι πρέπει να πω; Τι πρέπει να δώσω; Τι πρέπει να κάνω;

Αμφιβολία –μήπως απλά το λέει και δεν το εννοεί;

Ανασφάλεια- κι αν σταματήσει να μ’ αγαπά;

Προσδοκίες- τι περιμένω από τον άλλο; Και τι περιμένει ο άλλος από μένα;

Τι φοβάμαι;

Μήπως φοβάμαι τη δέσμευση, την απόρριψη ή την αποτυχία, την ανάληψη ευθύνης, την υπόσχεση που δίνω στον άλλο; Μήπως δεν θα καταφέρω να ανταποκριθώ στις ανάγκες και απαιτήσεις του άλλου και θα σταματήσει να μου το λέει; Μήπως φοβάμαι ότι χάνω την ελευθερία μου και ο άλλος με περιορίζει, με πιέζει ή με καταπιέζει; Κι αν δεθώ; Κι αν πληγωθώ; Κι αν προδοθώ; Κι αν απογοητευτώ; Κι αν; Κι αν; Κι αν; και η ζωή μας… ταλανίζεται κάπου ανάμεσα στα «κι αν», όπου προσπαθούμε με κάθε τρόπο να προστατεύσουμε τον εαυτό μας… 

Σ’ αγαπώ…  → Είμαι και θα είμαι εδώ για σένα

Σ’ αγαπώ… → Σε δέχομαι χωρίς όρους και προϋποθέσεις, όπως είσαι και για αυτό που είσαι

Σ’ αγαπώ… → Είσαι ότι πιο σημαντικό υπάρχει στη ζωή μου και σου το λέω και θέλω να το ξέρεις…

Σ’ αγαπώ… Δεν είναι τόσο δύσκολο να το εκφράσουμε όταν το νιώθουμε, δεν πρέπει, όμως, να το εκφράζουμε χωρίς πραγματικά να το αισθανόμαστε.

Σ’ αγαπώ: είναι ένα είδος διαπραγμάτευσης που εκφράζει μια προσφορά μέσα σε μια σχέση αλληλεπίδρασης και συνδιαλλαγής. Απαιτεί την ύπαρξη εμπιστοσύνης.

Σ’ αγαπώ γιατί σε χρειάζομαι ή σε χρειάζομαι γιατί σ’ αγαπώ;

Σύμφωνα με τον Fromm,

η ανώριμη αγάπη λέει «σ’ αγαπώ, γιατί σε χρειάζομαι».

Η ώριμη αγάπη λέει «σε χρειάζομαι γιατί σ’ αγαπώ».

Λένε πως, όταν βρίσκουμε κάποιον που μας δίνει ολόψυχα το δικαίωμα να είμαστε αυτοί που είμαστε, μεταμορφωνόμαστε ριζικά.

Χόρχε, ο δρόμος της συνάντησης

Ίσως, όταν νιώσουμε ότι μπορούμε να είμαστε ο εαυτός μας μπορεί να μας είναι πιο εύκολο να εκφράσουμε το σ’ αγαπώ…

Όλοι χρωστάμε κάπου ένα σ' αγαπώ και μία συγγνώμη.
~ Μενέλαος Λουντέμης ~

          Η αγάπη είναι μία ψυχή που κατοικεί σε δύο σώματα.

          ~Αριστοτέλης

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος, MSc.

Αισθήματα κατωτερότητας

Η υπερβολική ευθιξία είναι έκφραση ενός αισθήματος κατωτερότητας.

Alfred Adler

Πώς νιώθει το άτομο με αισθήματα ή συμπλέγματα κατωτερότητας; Το άτομο βιώνει έντονα αισθήματα κατωτερότητας και ανεπάρκειας. Νιώθει ότι αξίζει οτιδήποτε αρνητικό και μειωτικό του συμβαίνει και πολλές φορές τα ίδια του τα συναισθήματα και οι σκέψεις που κάνει για τον εαυτό του παρεμποδίζουν τη δυνατότητά του να είναι λειτουργικός μέσα στην καθημερινότητα και να αναπτύξει ‘φυσιολογικές’ σχέσεις.

Συνήθως, πρόκειται για άτομα που βιώνουν αισθήματα κατωτερότητας από την παιδική τους ηλικία, λόγω σωματικών ή πνευματικών μειονεξιών που ένιωθαν πως είχαν, αλλά και λόγω της αντιμετώπισης του περιβάλλοντος. Πολλές φορές θεωρούν ότι οι άλλοι προσπαθούν να τους μειώσουν και να τους υποτιμήσουν, με αποτέλεσμα να προσπαθούν να αμυνθούν κάνοντας ουσιαστικά κι αυτοί το ίδιο ή κάνοντάς το πριν ακόμη παρατηρήσουν κάποια τέτοιου είδους συμπεριφορά. Το άτομο νιώθει έντονη αδυναμία και ανασφάλεια απέναντι στους άλλους ανθρώπους, θεωρώντας ότι οι άλλοι του προκαλούν αυτά τα συναισθήματα. 

Ωστόσο, προσπαθεί να καλύψει αυτή την αδυναμία υιοθετώντας συμπεριφορές που εκφράζουν προς τα έξω μια διαφορετική εικόνα από τα συναισθήματα που εσωτερικά βιώνει. Κάποιες φορές το αίσθημα κατωτερότητας μπορεί να εκδηλώνεται με μια τάση επιθετικότητας προς τους άλλους ή υποβιβασμού των άλλων, στην προσπάθειά του να νιώσει το ίδιο καλά και να εξασφαλίσει μια «προσωρινή εικόνα επάρκειας». Επίσης, το άτομο με συναισθήματα κατωτερότητας αναζητά έντονα την επιβεβαίωση από τους άλλους και προσπαθεί να πείσει τον εαυτό του ότι είναι αποδεκτός από τους άλλους.

Ένα βασικό χαρακτηριστικό του ατόμου με αισθήματα κατωτερότητας είναι οι διαστρεβλωμένες πεποιθήσεις και εικόνες που έχει για τον εαυτό του. Ωστόσο, θα πρέπει να εστιάσουμε στα πρώτα χρόνια της ζωής, όπου το άτομο αντιλαμβάνεται τις φυσικές και άλλες αδυναμίες του και αναπτύσσει το αίσθημα κατωτερότητας που έχει ως αποτέλεσμα το άτομο να ωθείται σε μια διαρκή προσπάθεια να το ξεπεράσει και να φτάσει στην ανωτερότητα, που είναι κύριος στόχος της ζωής του.  Το αίσθημα κατωτερότητας πηγάζει από μειωτικά και αποθαρρυντικά μηνύματα που δέχθηκε το άτομο κατά την παιδική του ηλικία από τους γονείς. Είναι πιθανό το άτομο να βίωσε απόρριψη, αποθάρρυνση, αδιαφορία, απαξιωτικές συμπεριφορές ή υπερπροστασία. Και στις δύο περιπτώσεις, το άτομο νιώθει αδύναμο να σταθεί στα πόδια του, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, βιώνει έντονη ανασφάλεια, τάσεις εξάρτησης και μια εσωτερική σύγχυση. 

Στην προσπάθειά του  να καταφέρει να ξεπεράσει τα αισθήματα κατωτερότητας και να φτάσει στην ανωτερότητα είναι πιθανό να αναζητήσει τρόπους καλυτέρευσης ή βελτίωσης της εξωτερικής του εικόνας και γενικότερα της εικόνας που δείχνει στους άλλους. Συνήθως, χρησιμοποιεί την εικόνα ως ένα μηχανισμό που τον βοηθά να αντισταθμίσει την κατωτερότητα που νιώθει με την επιτυχία στην οποία στοχεύει, έχοντας μια τάση για αναπλήρωση. Ωστόσο, επενδύει σε κάτι προσωρινό και τα αισθήματα κατωτερότητας συνεχίζουν να υπάρχουν. Σε περίπτωση αποτυχίας να κερδίσει έστω για λίγο μέσω της εικόνας του μια ανωτερότητα είναι πιθανό να απομονωθεί και να αρνείται να αντιμετωπίσει και να δει την πραγματικότητα, φτιάχνοντας ένα δικό του κόσμο, όπου καταφέρνει να κερδίσει τη χαμένη του ανωτερότητα. 

Σύμφωνα με τον Άντλερ, το άτομο στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τα αισθήματα κατωτερότητας που νιώθει παρουσιάζει κάποιο από τα παρακάτω είδη προσωπικότητας:

Κυριαρχικός τύπος: υπάρχουν άτομα που εμφανίζουν σε μεγάλο βαθμό δραστηριότητες που στοχεύουν στην κτήση μιας ανωτερότητας, ενώ ουσιαστικά εμφανίζουν έντονα αντικοινωνική συμπεριφορά. Αντιστοιχεί στον χολερικό τύπο του Ιπποκράτη.

Δεκτικός τύπος: υπάρχουν άτομα που εμφανίζουν έλλειψη δραστηριότητας και στοιχεία αντικοινωνικότητας, παρουσιάζοντας μια απουσία ενδιαφέροντος για τους άλλους ανθρώπους γύρω τους, ενώ ταυτόχρονα επιθυμούν και προσδοκούν την εκδήλωση ενδιαφέροντος από τους άλλους. Νιώθουν αδύναμοι να κάνουν πράγματα για τον εαυτό τους και συνήθως απαιτούν από τους άλλους. Αντιστοιχεί στον φλεγματικό τύπο του Ιπποκράτη.

Αποφευκτικός τύπος: υπάρχουν άτομα που αντί να αγωνίζονται για την κατάκτηση της ανωτερότητας υιοθετούν μια στάση και συμπεριφορά αναποφασιστικότητας, με κύρια χαρακτηριστικά την απουσία δραστηριότητας και ενεργητικότητας, καθώς και χαμηλά επίπεδα κοινωνικότητας. Ακόμη, χαρακτηρίζονται από έντονη ψυχρότητα καθώς νιώθουν ότι θα πρέπει να αποφύγουν οτιδήποτε τους κάνει να εξαρτηθούν και να αποκαλύψουν την κατωτερότητα που βιώνουν. Για αυτό επιλέγουν να κρατούν μια απόσταση ασφαλείας από τους άλλους ανθρώπους. Αντιστοιχεί στο μελαγχολικό τύπο του Ιπποκράτη.

Κοινωνικά χρήσιμος τύπος: υπάρχουν άτομα που χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα δραστηριότητας και ενεργητικότητας, με αποτέλεσμα να έρχονται κοντά με τους άλλους και να υιοθετούν και μια θετική και ευεργετική στάση απέναντι στους άλλους, προσπαθώντας έτσι να μειώσουν την κατωτερότητα που εσωτερικά νιώθουν. Αντιστοιχεί στον εύθυμο τύπο του Ιπποκράτη.   

Επιπλέον, ο Άντλερ αναφέρει ότι η μειονεκτικότητα και η υπεροχή είναι συνθήκες που ασκούν επίδραση στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Βασικά σημάδια στη συμπεριφορά ενός ατόμου που μαρτυρούν την ύπαρξη ισχυρών αισθημάτων κατωτερότητας είναι τα εξής:

• o   Έντονη ανυπομονησία του ατόμου να υπερνικήσει ορισμένες δυσκολίες.
• o   Διαρκής εγρήγορση και έντονη παρουσία νευρικότητας και σφοδρών παθών.
• o   Υπεροψία, επιθετικότητα και έλλειψη ντροπής.
• o   Απουσία εμπιστοσύνης στον εαυτό, στις ενέργειές του και στον τρόπο που εκφράζεται.
• o   Διατήρηση μιας απόστασης ασφαλείας από τους άλλους ανθρώπους.
• o   Έντονη ελπίδα επίτευξης πολλών πραγμάτων μέσα στο στενό του περιβάλλον, ώστε να καταφέρει να κατακτήσει την υπεροχή.
• o   Προσωπικά και μονόπλευρα επιχειρήματα για την αντιμετώπιση διαφόρων περιστάσεων της ζωής.

Ωστόσο, η επιδίωξη της υπεροχής και το αίσθημα κατωτερότητας είναι δύο φυσιολογικές συναισθηματικές τάσεις, που η μία λειτουργεί συμπληρωματικά στην άλλη. Αν δεν νιώθαμε ότι κάτι μας λείπει στην τρέχουσα κατάσταση δεν θα επιδιώκαμε να είμαστε ανώτεροι από τους άλλους και δεν θα κυνηγούσαμε την επιτυχία.

Ο ανώτερος άνθρωπος έχει απαιτήσεις από τον εαυτό του. Ο κατώτερος άνθρωπος από τους άλλους.

Ο ανώτερος άνθρωπος είναι σκληρός με τον εαυτό του. Ο κατώτερος άνθρωπος είναι σκληρός με τους άλλους.

Ο ανώτερος άνθρωπος νιώθει απόλυτα άνετα. Ο κατώτερος άνθρωπος είναι πάντοτε εκνευρισμένος.

~Κομφούκιος~

          Το να φθονείς κάποιον είναι σαν να ομολογείς ότι εσύ είσαι κατώτερος από εκείνον.   

          ~Αριστοτέλης

Άντλερ, Α. (1978). Η γνώση της ζωής. Αθήνα: Εκδόσεις Επίκουρος.

 

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος, MSc.