Είμαι το συναίσθημα της απόρριψης... για τον εαυτό σου... - Χόρχε Μπουκάι

Μέσα κοίτα, όχι έξω...

«Εγώ σου έφερα τα συναισθήματα της ντροπής, σου έδειξα όλα τα μειονεκτήματα σου, τις ασχήμιες σου, τις ανοησίες σου, τα δυσάρεστα όλα. Εγώ σου κρέμασα την ταμπέλα «διαφορετικός» όταν σου είπα για πρώτη φορά στο αφτί ότι κάτι δεν πήγαινε εντελώς καλά σ’ εσένα (…).

Είμαι ο απρόσκλητος μουσαφίρης, ο ανεπιθύμητος επισκέπτης, και ωστόσο, είμαι ο πρώτος που ήρθα κι ο τελευταίος που θα φύγω.

Έγινα ισχυρός με τον καιρό ακούγοντας τις συμβουλές των γονιών σου για το πώς να θριαμβεύσεις στη ζωή. Παρατηρώντας τις αντιλήψεις της θρησκείας σου, που σου λέει να τι να κάνεις και τι να μην κάνεις, για να σε δεχτεί ο Θεός στις αγκάλες του.

Υποφέροντας απάνθρωπα αστεία των συντρόφων σου στο σχολείο όταν γελούσαν με τις δυσκολίες σου. Υπομένοντας τις ταπεινώσεις από τους ανώτερους σου. Παρατηρώντας την άχαρη μορφή σου στον καθρέφτη και συγκρίνοντας τη μετά με την εικόνα των «διασήμων» που βγαίνουν στην τηλεόραση.

Και τώρα, επιτέλους, έτσι όπως είμαι δυνατός, και για τον απλό λόγο ότι είμαι γυναίκα, ότι είμαι νέγρος, ότι είμαι Εβραίος, ότι είμαι ομοφυλόφιλος, ότι είμαι ανατολίτης, ότι είμαι ανάπηρος, ότι είμαι ψηλός, κοντός ή χοντρός… μπορώ να σε μεταμορφώσω σ’ ένα σωρό σκουπίδια, σε παλιοσίδερα, σε αποδιοπομπαίο τράγο, στον παγκόσμια υπεύθυνο, σ’ έναν καταραμένο μπάσταρδο μιας χρήσης.

Γενεές και γενεές ανδρών και γυναικών με υποστηρίζουν .Δεν μπορείς να ξεφύγεις από μένα.

Η θλίψη που προξενώ είναι τόσο ανυπόφορη που για να με αντέξεις πρέπει να με μεταδώσεις στα παιδιά σου, ώστε εκείνα να με περάσουν στα δικά τους παιδιά, στους αιώνες των αιώνων. Για να βοηθήσω εσένα και τους απογόνους σου θα μεταμφιεστώ σε τελειομανία, σε υψηλά ιδανικά, σε αυτοκριτική, σε πατριωτισμό, σε ηθικές αξίες, σε καλές συνήθειες, σε αυτοέλεγχο.

Η θλίψη που σου προξενώ είναι τόσο έντονη που αν θελήσεις να με αρνηθείς και, για αυτό, θα προσπαθήσεις να με κρύψεις πίσω από τα πρόσωπα σου, πίσω από τα ναρκωτικά, πίσω από τη μάχη σου για το χρήμα, πίσω από τις νευρώσεις σου, πίσω από την απρόσωπη σεξουαλικότητα σου.

Δεν έχει σημασία τι κάνεις, όμως, δεν έχει σημασία που πηγαίνεις. Εγώ θα είμαι πάντα εκεί, πάντοτε παρών. Γιατί ταξιδεύω μαζί σου μέρα και νύχτα, ακούραστα, δίχως όρια.

Εγώ είμαι η βασική αιτία της εξάρτησης, της κτητικότητας, της πίεσης, της ανηθικότητας, του φόβου, της βίας, του εγκλήματος, της τρέλας. Εγώ σου δίδαξα το φόβο της απόρριψης κι εγώ περιόρισα την ύπαρξη σου σ’ αυτό το φόβο.

Από εμένα εξαρτάται το αν θα εξακολουθήσεις να είσαι αυτό το άτομο που το γυρεύουν, το λατρεύουν, το χειροκροτούν, ο ευγενικός και ο ευχάριστος που είσαι σήμερα για τους άλλους.

Από εμένα εξαρτάσαι, γιατί εγώ είμαι το μπαούλο όπου έχεις κρύψει εκείνα τα πιο δυσάρεστα πράγματα, τα πιο γελοία, τα λιγότερο επιθυμητά κι από σένα τον ίδιο.

Χάρη σ’ εμένα έμαθες να συμβιβάζεσαι με αυτά που σου δίνει η ζωή, γιατί τελικά, οτιδήποτε και αν ζήσεις θα είναι πάντοτε παραπάνω απ’ αυτό που νομίζεις ότι αξίζεις. Το μάντεψες, έτσι δεν είναι; Είμαι το συναίσθημα της απόρριψης που νιώθεις για τον ίδιο σου τον εαυτό».

Όλα άρχισαν εκείνη τη γκρίζα μέρα που αφέθηκες να πεις περήφανος

«ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ !»

Και, ντροπιασμένος και φοβισμένος, κατέβασες το κεφάλι κι άλλαξες τα λόγια και τις πράξεις σου με ένα καλό συλλογισμό: «ΕΓΩ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΗΜΟΥΝ…»

Απόσπασμα από το βιβλίο του Jorge Bucay με τίτλο «Να σου πω μια ιστορία» (εκδ. Opera).

Φοβάμαι τις ευτυχισμένες μου στιγμές…

Όπως είχε παρατηρήσει ο Freud ορισμένοι ασθενείς του δεν άντεχαν την ευτυχία. Έτσι, όταν κατάφερναν να βελτιωθούν στο πλαίσιο της θεραπείας παλινδρομούσαν και επέστρεφαν στο σημείο από το οποίο είχαν ξεκινήσει. 

Μήπως κάποιες φορές αυτό ισχύει και στη δική μας ζωή; Μήπως έχουμε μάθει ή μας είναι πιο εύκολο να αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση δυστυχίας παρά μια ευτυχισμένη στιγμή; Μήπως μπορούμε πιο πολύ να αντέξουμε τη δυστυχία μας παρά την ευτυχία μας; Μήπως απλά στην ευτυχία μας τρομάζει η επόμενη στιγμή δυστυχίας που θα ζήσουμε ή μήπως κάθε φορά αμαυρώνουμε μια στιγμή ευτυχίας μέσα από τις επόμενες δυστυχίες, ακυρώνοντας κάθε θετικό που έχουμε ζήσει; 

Είναι πολλά τα μήπως που μπορούμε να αναζητήσουμε… στο γιατί συμπεριφερόμαστε με αυτό το αρνητικό συναίσθημα σε κάτι που αντικειμενικά είναι τόσο επιθυμητό και ευχάριστο. Η ευτυχία όμως μας έχει μάθει ότι δεν έχει διάρκεια, ότι μπορεί να χαθεί, ότι μπορεί να καταστραφεί… κι εμείς μπορεί να δίνουμε περισσότερη έμφαση στη δυστυχία που ζούμε παρά στις στιγμές ευτυχίας που βιώνουμε…

Ίσως μας φαίνεται υπερβολικό ή και παράλογο να λέμε ότι φοβόμαστε την ευτυχία, ότι φοβόμαστε να νιώσουμε ευτυχισμένοι. Η αυτόματη σκέψη είναι «γιατί να νιώθουμε φόβο για κάτι θετικό;». Κάποιοι άνθρωποι έχουν ταυτίσει την ευτυχία με μια επικείμενη δυστυχία και θεωρούν πως για κάθε στιγμή ευτυχίας θα ακολουθήσει κάποια δυσάρεστη στιγμή, επομένως, είναι καλύτερα να μην βιώνουν στιγμές ευτυχίας ώστε να μην βιώνουν και στιγμές δυστυχίας… «Από το να ζω πολύ θετικά γεγονότα που θα ακολουθούνται από πολύ αρνητικά γεγονότα, καλύτερα να μη ζω τίποτα από τα δύο», αφήνοντας τη ζωή μου σε μια ουδέτερη κατάσταση, αποτρέποντας τον εαυτό μου να αφεθεί στην ευτυχία. 

Αν το δούμε με βάση τη λογική αυτό σίγουρα δεν ισχύει… Η ζωή μας είναι γεμάτη από θετικά και αρνητικά γεγονότα, από ευχάριστα και δυσάρεστα συναισθήματα, ωστόσο, από εμάς εξαρτάται που δίνουμε έμφαση, που θα εστιάσουμε και τι νόημα θα αποδώσουμε σε καθένα από αυτά… Μπορεί εύκολα να φέρουμε στο μυαλό μας κάποιες συνδέσεις ανάμεσα σε θετικά συμβάντα που ακολουθούνται από αρνητικά συμβάντα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως πάντα έτσι θα γίνεται… Αν δώσουμε λίγο περισσότερη σημασία στο τώρα, αν αφοσιωθούμε σε αυτό που ζούμε και αν καταφέρουμε να βιώσουμε τις στιγμές ευτυχίας όπως τις αξίζει τότε θα μπορέσουμε να γεμίσουμε… να νιώσουμε… να είμαστε καλά… να αντιμετωπίσουμε κάθε δυσκολία στη ζωή… που δεν θα οφείλεται στην ευτυχία που ζήσαμε, αλλά στο γεγονός ότι η ζωή είναι ένα μείγμα από ευχάριστες και δυσάρεστες στιγμές… κι εμείς είμαστε εδώ για να χαρούμε τις ευτυχισμένες στιγμές και να βρούμε τρόπους να αντιμετωπίσουμε τις δυσάρεστες στιγμές… χωρίς να πείσουμε τον εαυτό μας πως αν τον κρατήσουμε από μια στιγμή ευτυχίας θα μπορέσουμε να τον προφυλάξουμε σε ότι θα ακολουθήσει ή θα μπορέσουμε να τον κάνουμε να μην απογοητευτεί για το τέλος της ευτυχίας… 

Δεν μπορούμε να ζήσουμε μια στιγμή ευτυχίας αγχωμένοι για το τι θα γίνει όταν μας τελειώσει… Δεν μπορούμε να βιώσουμε μια στιγμή ευτυχίας με τη σκέψη ότι θα απογοητευτούμε όταν πλέον δεν θα υπάρχει ή όταν θα μείνουμε μόνοι… Δεν μπορούμε να αξιολογήσουμε μια στιγμή ως ευτυχισμένη περιμένοντας κάτι αξιοσημείωτο να συμβεί, κάτι που θα ανταποκρίνεται πλήρως στις προσδοκίες μας, στην «τελειομανία» που διακρίνει τη σκέψη μας και στα σενάρια που έχουμε φτιάξει στο μυαλό μας. 

Οι ευτυχισμένες στιγμές ανήκουν μόνο στο τώρα… και μπορούμε να τις ζήσουμε αν απαλλάξουμε τον εαυτό μας από τους φόβους για το πριν, για το μετά… για το ίσως… αν αποβάλλουμε υπερβολικές προσδοκίες, αν σταματήσουμε να υπεραναλύουμε την κάθε στιγμή… αν καταφέρουμε να μην επισκιάζεται η ευτυχία από τραυματικά συμβάντα του παρελθόντος. Δεν μπορούμε να καθορίζουμε την ευτυχία μας με όσα ζήσαμε κάποτε και δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε ότι αφού δεν βρήκαμε την ευτυχία μέχρι τώρα δεν πρόκειται ποτέ να την βρούμε… 

«Εμμονική αγάπη»

Έρωτες με ανταπόκριση ή χωρίς, που έχουν σαν κύριο χαρακτηριστικό την εμμονή… Ο έρωτας δημιουργεί συναισθήματα αγάπης για τον άλλο, ενώ η εμμονή αφορά την έντονη προσκόλληση σε ένα πρόσωπο που μας ενδιαφέρει, είτε πριν την έναρξη μιας σχέσης, είτε κατά τη διάρκεια της σχέσης, είτε μετά τη διακοπή αυτής της σχέσης. 

Η επίμονη ενασχόληση με το πρόσωπο που μας ενδιαφέρει, τα έντονα και ανεξέλεγκτα συναισθήματα, η έντονη εξιδανίκευση του άλλου, με αποτέλεσμα να χάνουμε την πραγματική εικόνα του ατόμου που έχουμε απέναντί μας είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά του ατόμου που αναπτύσσει εμμονές ως προς τον τρόπο που αισθάνεται και λειτουργεί απέναντι στο άλλο άτομο. Είναι πολύ πιθανό ακόμη και η επιλογή του άλλου να στηρίχθηκε στις εμμονές που είχε το άτομο, χωρίς να αφήσει το περιθώριο να γνωρίσει ποτέ πραγματικά τον άλλο. Οι εμμονές στην αγάπη, ο φόβος της απώλειας της αγάπης, η έντονη ζήλια και κτητικότητα συνοδεύουν συνήθως έναν «εμμονικό έρωτα», που θα εξελιχθεί σε μια «εμμονική αγάπη». 

Οι εμμονές μπορεί να μας οδηγήσουν σε υποθετικά σενάρια, που χαρακτηρίζονται από ψευδαισθήσεις και έντονες εξάρσεις θυμού. Δεν θα πρέπει να συγχέουμε την ανάγκη να βλέπουμε και να θέλουμε να είμαστε διαρκώς μαζί με τον άλλο με την εμμονή που μπορεί να έχουμε για τον άλλο. Η εμμονή έχει όλα τα στοιχεία της αγάπης σε τόσο υπερβολικό βαθμό, που γινόμαστε δυσλειτουργικοί μέσα σε μια σχέση ή πολύ πνικτικοί για τον άλλο. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό δεν είναι αγάπη, είναι ανεξέλεγκτες σκέψεις και συναισθήματα, που ούτε εμείς οι ίδιοι δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Είναι δύσκολο, δηλαδή, να μπορέσουμε ακόμη και να αποφύγουμε ακραίες συμπεριφορές, στις οποίες μας οδηγεί ένας «εμμονικός έρωτας».

Θα πρέπει λοιπόν να αναρωτηθούμε αν είναι συναισθήματα έρωτα και αγάπης ή μια εμμονή που μας ωθεί στην κατάκτηση του συγκεκριμένου ατόμου.

Αγάπη ή εμμονή;

Η αγάπη μας κάνει να αισθανόμαστε εμπιστοσύνη, ενώ η εμμονή μας οδηγεί σε αισθήματα ζήλειας και ανασφάλειας. 

Η αγάπη μας δίνει την αίσθηση της ελευθερίας μέσα σε αυτή τη σχέση, ενώ η εμμονή μας ωθεί στην ανάγκη για κατάκτηση του άλλου, έτσι ώστε να μην τον χάσουμε ποτέ, να μην μας τον πάρουν ποτέ…

Η αγάπη στηρίζεται στην πραγματικότητα, σε αυτό που είναι ο άλλος που έχουμε απέναντί μας, σε αυτό που είναι και σε αυτά που μπορεί να μας προσφέρει, ενώ η εμμονή στηρίζεται στην φαντασία, στη μυθοποίηση του άλλου, σε αυτά που φανταζόμαστε ότι θα μπορούσε να καλύψει με βάση τις δικές μας ανάγκες και τις δικές μας προσδοκίες, χωρίς καν να βλέπουμε ποιον έχουμε απέναντί μας.

Η αγάπη χαρακτηρίζεται από δοτικότητα και προσφορά, ενώ η εμμονή χρειάζεται κάλυψη των αναγκών της.  Η αγάπη έχει ανάγκη από μοίρασμα, ενώ η εμμονή έχει ανάγκη από προσκόλληση.

Η αγάπη δεν είναι ένας τρόπος να καλύψουμε δικά μας ελλείμματα, ούτε να αποφύγουμε ή να δικαιολογήσουμε δικές μας αδυναμίες. Η αγάπη μας βοηθά να ωριμάσουμε και να ανακαλύψουμε ένα νέο νόημα στη ζωή μας. Η εμμονή μειώνει τις ευκαιρίες που έχουμε για προσωπική ανάπτυξη, για δόμηση του εαυτού και για εξέλιξη της σχέσης. Η εμμονή κάνει τελείως δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στον εαυτό και στον άλλο, επιτρέπουμε στον άλλο να παραβιάζει τα δικά μας όρια, γιατί θέλουμε κι εμείς να κάνουμε το ίδιο με τα δικά του όρια. Η εμμονή μας οδηγεί να θεωρούμε ότι σχέση σημαίνει ότι είμαστε ένα και ποτέ δεν πρόκειται να χωρίσουμε, γιατί αυτός είναι ο βασικός φόβος… καθώς θεωρούμε ότι δεν μπορούμε να επιβιώσουμε πλέον χωρίς τον άλλο.

Και τι μπορούμε να κάνουμε αν καταλάβουμε ότι αυτό που νιώθουμε είναι περισσότερο εμμονή παρά έρωτας ή αγάπη;

Το πρώτο βήμα είναι να παραδεχθούμε ότι λειτουργούμε με αυτό τον τρόπο.

Το επόμενο βήμα είναι να αγαπήσουμε τον εαυτό μας, να τον σεβόμαστε και να μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας. Αυτό δεν σημαίνει πως βάζουμε σε δεύτερη μοίρα τον άλλο και έχουμε ως προτεραιότητα τον εαυτό μας. Αυτό σημαίνει πως μπορούμε να δούμε τι είναι αυτό που θέλουμε, ποιοι είμαστε, τι αξίζουμε και πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε την αίσθηση της ασφάλειας, έτσι ώστε να μην ζούμε με το φόβο ότι θα χάσουμε τον άλλο. 

Όταν βρισκόμαστε μέσα σε μια σχέση προσπαθούμε να χαλαρώσουμε και να απολαύσουμε όσο το δυνατόν περισσότερο τη σχέση, την επαφή με τον άλλο, χωρίς να σκεφτόμαστε διαρκώς τι θα γίνει αν τον χάσουμε, χωρίς να θέλουμε κάθε στιγμή να ξέρουμε που είναι, χωρίς να τον παρακολουθούμε μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς να περιμένουμε από αυτόν να μας φτιάξει τη μέρα, χωρίς να έχουμε πείσει τον εαυτό μας ότι η ζωή μας εξαρτάται από τον άλλο. Ακόμη και μέσα σε μια σχέση συνεχίζουμε να έχουμε τη δική μας προσωπικότητα, τα δικά μας ενδιαφέροντα και τις δικές μας ανάγκες. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν συμβιβαζόμαστε ή δεν κάνουμε υποχωρήσεις… απλά σε περίπτωση που η σχέση αυτή δεν μας καλύπτει προσπαθούμε να βρούμε λύσεις και όχι να ζούμε με το φόβο να μην χάσουμε τον άλλο, με αποτέλεσμα να μην δείχνουμε τον πραγματικό μας εαυτό.

Όταν βλέπουμε πως το μόνο που έχουμε είναι μια εμμονή για ένα άτομο που πιστεύουμε πως αγαπάμε… χωρίς να υπάρχει κάποια σχέση είναι προτιμότερο να σταματήσουμε κάθε επικοινωνία ή να μπορέσουμε να παραμείνουμε στην πραγματική επικοινωνία που υπάρχει. Θα πρέπει να καταλάβουμε ότι η επικοινωνία ή η παρακολούθηση του ατόμου στο Facebook δεν σημαίνει ότι μπορούμε να προσδοκούμε κάτι. Αν πρόκειται για έναν έρωτα χωρίς ανταπόκριση είναι πολύ πιθανό να έχουμε πλάσει το άλλο άτομο στη φαντασία μας με πολύ διαφορετικό τρόπο από ότι είναι στην πραγματικότητα. Σε περίπτωση που υπήρχε ένας έρωτας ή μια σχέση που δεν υφίσταται πλέον θα πρέπει να συμβιβαστούμε με αυτό, να αποδεχθούμε την κατάσταση και να προσπαθήσουμε να προχωρήσουμε.

Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Κοινωνιολόγος, MSc.