Επίκτητος, Περί φιλίας

                                                Βίντεο- απόσπασμα από τον Επίκουρο

«Γενικά -μην εξαπατάστε- κανένα πλάσμα δεν μπορεί τίποτα περισσότερο οικείο του από το συμφέρον του. Οτιδήποτε, λοιπόν, νομίζει πως του στέκεται εμπόδιο, είτε αδερφός είναι τούτο, είτε πατέρας, παιδί, αγαπημένο πρόσωπο ή εραστής, τον μισεί, τον διώχνει, τον καταριέται. Από τη φύση του, άλλωστε, δεν αγαπά τίποτα άλλο τόσο πολύ εκτός από το συμφέρον του. […] Ο άνθρωπος ρέπει εκεί όπου βρίσκεται το ‘εγώ’ και το ‘δικό μου’· αν βρίσκονται στη σάρκα ακόμα αυτή μας κυριαρχεί· αν βρίσκονται στην ελεύθερη βούληση αυτή· αν βρίσκονται στα εξωτερικά πράγματα αυτά. Συνεπώς, αν το εγώ βρίσκεται όπου είναι η ελεύθερη βούληση, μόνο τότε θα είναι ο φίλος, ο γιος και ο πατέρας που πρέπει να είναι. Συμφέρον μου, δηλαδή, θα είναι να διατηρώ την πίστη, τον σεβασμό, την ανοχή, την εγκράτεια, τις σχέσεις μου με τους άλλους. Αλλά, αν βάλω τον εαυτό μου από τη μια μεριά και την τιμιότητα από την άλλη, γίνεται τόσο ισχυρός ο λόγος του Επίκουρου, ότι ‘η καλοσύνη ή δεν είναι τίποτα ή, αν υπάρχει, είναι ό,τι νομίζουν οι άνθρωποι» (σελ. 205, 207).

 

 

Απόσπασμα από το βιβλίο Επίκτητος. Άπαντα. Τόμος 2, Διατριβαί Β'. Εκδότης Οδύσσεας Χατζόπουλος, σελ. 201-211.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, ψυχολόγος, MSc.

Επίκτητος, Πώς αγωνιστέον προς τας φαντασίας

Βίντεο- απόσπασμα από τον Επίκτητο

 

«Κάθε συνήθεια και δύναμη διατηρείται και αυξάνεται με τα κατάλληλα έργα,  αυτή του περπατήματος με το περπάτημα, του τρεξίματος με το τρέξιμο. Αν θέλεις να γίνεις ικανός στην ανάγνωση, διάβαζε· ικανός στη συγγραφή, γράφε. Όταν περάσεις 30 μέρες χωρίς να διαβάσεις, αλλά κάνεις κάτι άλλο, θα καταλάβεις το αποτέλεσμα. Επίσης, αν μείνεις ξαπλωμένος 10 μέρες, σήκω, προσπάθησε να περπατήσεις λίγο περισσότερο και θα δεις πώς σου κόβονται τα πόδια. Γενικά, αν θέλεις να κάνεις κάτι, να το κάνεις συνήθειά σου· αν δε θέλεις να το κάνεις, μη το κάνεις, αλλά συνήθισε να κάνεις κάτι άλλο στη θέση του. Έτσι συμβαίνει και με την ψυχή· όταν οργίζεσαι να ξέρεις ότι δεν είναι το μόνο κακό που σου συμβαίνει αλλά ότι, επιπλέον, έχεις αυξήσει τη συνήθεια, σαν να ρίχνεις προσάναμμα στη φωτιά» (σελ. 163).

 

 

Απόσπασμα από το βιβλίο Επίκτητος. Άπαντα. Τόμος 2, Διατριβαί Β'. Εκδότης Οδυσσέας Χατζόπουλος, σελ. 163-169.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, ψυχολόγος, MSc.

 

Τύποι προσωπικότητας, κατά τη Horney

Η Horney, ψυχαναλύτρια, με έμφαση στη γυναικεία ψυχολογία, μελέτησε τις νευρωτικές ανάγκες που έχει το άτομο με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση τριών τύπων προσωπικότητας. Το άτομο στην προσπάθεια να αντιμετωπίσει το άγχος που νιώθει μπορεί να επιλέξει:

Να κινηθεί προς τους άλλους αναζητώντας στοργή και αποδοχή ή έναν κυριαρχικό σύντροφο, αναπτύσσοντας ενδοτική ή συμμορφούμενη προσωπικότητα.

 

Να κινηθεί εναντίων των άλλων, αναζητώντας εξουσία και δύναμη, εκμετάλλευση των άλλων, αναζητώντας κύρος, θαυμασμό και επίτευξη στόχων, αναπτύσσοντας επιθετική προσωπικότητα.

Και να κινηθεί μακριά από τους άλλους, αναζητώντας αυτάρκεια, τελειότητα και στενά όρια ζωής (θέτοντας έντονα πρέπει και περιορισμούς στη ζωή του), αναπτύσσοντας αποστασιοποιημένη προσωπικότητα.

Η ενδοτική/ συμμορφούμενη προσωπικότητα περιλαμβάνει στάσεις και συμπεριφορές που συνδέονται με μια επιθυμία του ατόμου να βρίσκεται κοντά στους άλλους, καθώς έχει έντονη ανάγκη για στοργή και αποδοχή, να γίνει αντικείμενο αγάπης, πόθου και προστασίας. Η συμμορφούμενη προσωπικότητα εμφανίζει αυτές τις ανάγκες απέναντι σε όποιον συναντά και είναι πρόθυμος να αναλάβει την ευθύνη και τον έλεγχο της ζωής τους παρέχοντας προστασία και καθοδήγηση. Οι άνθρωποι με αυτό το είδος προσωπικότητας χειρίζονται και χειραγωγούν τους άλλους, για να επιτύχουν τους στόχους τους. Αν και εμφανίζονται ως διαλλακτικοί και συζητήσιμοι, ελκυστικοί και αξιαγάπητοι, δίνουν προτεραιότητα στις επιθυμίες και στα θέλω των άλλων, μόνο και μόνο για να καλύψει ο άλλος τις δικές τους ανάγκες. Παρουσιάζονται ως αδύναμοι και ανήμποροι, ως άτομα που χρειάζονται προστασία και αγάπη. Εμφανίζουν εξάρτηση απέναντι στον άλλο και έχουν ανάγκη από αποδοχή και επιβεβαίωση. Δεν αντέχουν την απόρριψη και βαθιά μέσα τους έχουν αισθήματα περιφρόνησης, εναντίωσης, απείθειας και εκδικητικότητας, καθώς νιώθουν ότι οι άλλοι δεν ικανοποιούν τις ανάγκες τους, όπως οι ίδιοι περίμεναν. Προσφέρουν στον άλλο μόνο και μόνο για να πάρουν, αλλά καταλήγουν χωρίς τίποτα υπηρετώντας τους άλλους γιατί από την αρχή αυτό παρουσιάζουν και υπόσχονται.

 

Το άτομο με επιθετική προσωπικότητα κινείται εναντίον των άλλων ατόμων, βλέποντας όλο τον κόσμο εχθρικά. Θεωρεί ότι μόνο οι πιο επιτήδειοι και πονηροί μπορούν να επιβιώσουν, για αυτό θα πρέπει να δείξει υπεροχή, δύναμη και αγριότητα. Για να μειώσει το άγχος που νιώθει θεωρεί ότι δεν πρέπει να δείξει ότι φοβάται την απόρριψη. Δείχνει έλλειψη σεβασμού και αδιαφορία για τους άλλους, ενώ συμπεριφέρεται σκληρά και κυριαρχικά. Έχει αυξημένες πιθανότητες για επιτυχημένη επαγγελματική σταδιοδρομία, αν και δεν λαμβάνει ικανοποίηση από την εργασία του. Ωστόσο, το άτομο με επιθετική προσωπικότητα δείχνει σίγουρο για τις ικανότητές του, έχει μάθει να διεκδικεί και να υπερασπίζεται τον εαυτό του και ωθεί διαρκώς τον εαυτό του ώστε να γίνει ο καλύτερος. Παρόλο που φαίνεται σίγουρο και με υψηλή αυτοεικόνα, νιώθει ανασφάλεια, άγχος και έντονη εχθρότητα.

Το άτομο με αποστασιοποιημένη/ αποσυνδεδεμένη προσωπικότητα έχει την τάση να απομακρύνεται από τους άλλους και να διατηρεί συναισθηματική απόσταση. Θεωρεί ότι πρέπει να μην αγαπά, να μην μισεί και να μη συνεργάζεται με τους άλλους, ούτε και να εμπλέκεται μαζί τους. Έχει την ανάγκη να είναι αυτάρκης και να ζει πλήρως αποστασιοποιημένος από τους άλλους. Επιθυμεί σε μεγάλο βαθμό να είναι ανεξάρτητο και αναζητά την απομόνωση και την ιδιωτικότητα. Προτιμά να περνά περισσότερο χρόνο μόνο του και δεν επιθυμεί να μοιράζεται εμπειρίες με τους άλλους. Δεν του αρέσει να ακολουθεί περιορισμούς, χρονοδιαγράμματα, δεσμεύσεις και προγραμματισμούς, ενώ αντιδρά σε κάθε είδους πίεση και εξαναγκασμό.

 

 

Schultz, D.P. & Schultz, S.E. (2021). Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας. Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, ψυχολόγος, MSc.

Το σύμπλεγμα του Ιωνά

Ο φόβος της επιτυχίας, που συμβάλλει στην αυτοπραγμάτωση...

Ο Αμερικανός ψυχολόγος Abraham Maslow, ο οποίος μελέτησε την πυραμίδα των αναγκών του ατόμου και την ύπαρξη εσωτερικών κινήτρων για την ανάπτυξή του, παρατήρησε ότι ορισμένα άτομα φοβούνται πως αν μεγιστοποιήσουν το δυναμικό τους τότε θα έρθουν σε μια κατάσταση την οποία θα είναι ανίκανοι να διαχειριστούν. 

Πρόκειται για το σύμπλεγμα του Ιωνά (Jonah complex), που προέρχεται από το βιβλικό πρόσωπο. Ο Ιωνάς κλήθηκε από τον Θεό να κηρύξει τον λόγο του και να καταφέρει να πείσει τους αμαρτωλούς να μετανοήσουν. Επειδή όμως φοβήθηκε να αναλάβει αυτό το καθήκον, προσπάθησε να το αποφύγει. Όσο κι αν προσπαθούσε να αποφύγει το βλέμμα του Θεού, δεν μπόρεσε να βρει μέρος να κρυφτεί και τελικά κατάλαβε ότι αυτή ήταν η μοίρα του και έπρεπε να την αποδεχτεί. Στην προσπάθειά του να κρυφτεί από τον Θεό πήρε το πλοίο να φύγει μακριά, αλλά ο Θεός σήκωσε μεγάλη φουρτούνα και όσοι βρίσκονταν μέσα στο καράβι αποφάσισαν να ρίξουν κλήρο για να δουν ποιος ευθύνεται για αυτή τη συμφορά που τους βρήκε. Ο κλήρος έπεσε στον Ιωνά, ο οποίος εξομολογήθηκε ότι προσπάθησε να αποφύγει το θέλημα του Θεού, τότε τον έριξαν στη θάλασσα και ο Θεός διέταξε ένα κήτος να τον καταπιεί. Ο Ιωνάς έμεινε στην κοιλιά του κήτους τρεις μέρες και τρεις νύχτες. Μετά από αυτή την περιπέτεια, Ο Ιωνάς μετάνιωσε και ζήτησε τον Θεό να τον συγχωρέσει…

 

Με βάση το συγκεκριμένο σύμπλεγμα, το άτομο αντί να επιλέξει να χρησιμοποιήσει στο μέγιστο τις εγγενείς δυνατότητες που φέρει ώστε να μπορέσει να φτάσει στην αυτοπραγμάτωση (ένα ανώτερο επίπεδο συναισθηματικής, γνωστικής, πνευματικής, σωματικής και ψυχολογικής κατάστασης) επιλέγει την παραίτηση. Είναι γεμάτο αμφιβολίες σχετικά με τις ατομικές του ικανότητες, φοβάται την ανάληψη δράσης, καθώς θα πρέπει να χρησιμοποιήσει στο μέγιστο και να αξιοποιήσει το δυναμικό που διαθέτει.

Επομένως, ενθουσιαζόμαστε και θέλουμε να αντιμετωπίσουμε νέες προκλήσεις και να ακολουθήσουμε νέα μονοπάτια, αλλά τελικά επικρατεί ο φόβος… κατά πόσο θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τη νέα πρόκληση και πόσο ικανοί είμαστε για να τα καταφέρουμε; 

 

Ουσιαστικά, φοβόμαστε τις υψηλότερες δυνατότητές μας, αυτό που μπορούμε να εκφράσουμε στις πιο τέλειες στιγμές μας, κάτω από τις πιο τέλειες  συνθήκες. Μας ενθουσιάζει το πόσο μπορούμε να ανταποκριθούμε αλλά ταυτόχρονα τρέμουμε από αδυναμία και φόβο μήπως αποδειχθούμε λίγοι και ανεπαρκείς.

 

Πηγές:

https://www.psychologytoday.com/intl/blog/stronger-the-broken-places/202002/the-jonah-complex.

Schultz, D.P. & Schultz, S.E. (2021). Ψυχολογικές Θεωρίες Προσωπικότητας. Πεδίο.

 

 

 Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.

Αληθινός και ψεύτικος εαυτός, του Winnicott

Συχνά ακούμε τη φράση «να είσαι ο εαυτός σου… εκφράσου ελεύθερα…». Πόσο εύκολο είναι να είμαστε ο εαυτός μας; Και πόσο γνωρίζουμε τον αληθινό μας εαυτό; Ο Winnicott, το 1960, σε μια σειρά μελετών εξέτασε τον αληθινό και τον ψευδή εαυτό. Υποστήριξε ότι όλοι μας έχουμε αυτούς τους δύο εαυτούς, που χωρίζονται μεταξύ τους. Όμως, για να προστατεύσουμε τον εσωτερικό, πιο ευάλωτο αληθινό εαυτό μας έχουμε ανάγκη από τον ψεύτικο εαυτό. Στην περίπτωση που αναπτύξουμε αυτόν τον ψεύτικο εαυτό για να προστατεύσουμε τον ευάλωτο αληθινό εαυτό μας, πόσο εύκολο είναι να απαλλαγούμε στη συνέχεια από τον ψεύτικο εαυτό; 

 

Ο αληθινός εαυτός αφορά την αίσθηση του εαυτού που στηρίζεται στην αυθεντική/ πραγματική εμπειρία και στην αίσθηση του ατόμου ότι είναι αληθινά παρών και ζωντανό. Αντίθετα, ο ψεύτικος εαυτός είναι μια αμυντική τάση του ατόμου, αυτό που εκφράζει, ενώ μέσα του μπορεί να αισθάνεται κενό και άδειο. Οι συμπεριφορές του μαθαίνονται και ελέγχονται και δεν είναι αυθόρμητες και γνήσιες.

Η διαδικασία ανάπτυξης ενός ψευδούς εαυτού ξεκινάει από πολύ μικρή ηλικία. Ως μωρά εκφράζουμε τον αληθινό εαυτό μας… κλαίμε, γελάμε, αντιδρούμε με αυθεντικό τρόπο… προσπαθώντας να καλύψουμε τις ανάγκες μας. Αν όταν ήμασταν μωρά είχαμε στερηθεί την ευκαιρία να είμαστε ο εαυτός μας, τότε μαθαίνουμε να τροποποιούμε τις παρορμήσεις μας προσπαθώντας να λάβουμε την αγάπη που λαχταρούμε και αρχίζουμε να δομούμε έναν ψεύτικο εαυτό. Αυτός ο ψεύτικος εαυτός εκδηλώνεται κατά την ενήλικη ζωή με διάφορες δυσλειτουργικές συμπεριφορές, όπως το αίσθημα της μη δέσμευσης, η έλλειψη αυθορμητισμού, ή και πιο ακραίες και σοβαρές ψυχολογικές διαταραχές, όπως είναι οι ψυχώσεις. 

 

Ο Winnicott θεωρούσε ότι η μητέρα βρίσκεται στο κέντρο της σχέσης με το βρέφος και η σχέση αυτή παίζει καθοριστικό ρόλο για τη μετέπειτα ανάπτυξη του παιδιού. Το ιδανικό μοντέλο γονικής μέριμνας είναι η ‘αρκετά καλή μητέρα’, που παρέχει ένα διευκολυντικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο το παιδί μπορεί να ξεδιπλώσει το εσωτερικό του δυναμικό και να αναπτύξει τον αληθινό εαυτό του. Είναι σημαντικό η μητέρα να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη ενότητα με το μωρό της και να αντικατοπτρίσει πίσω στο παιδί την αίσθηση ότι κρατιέται και ότι οι ανάγκες του μπορούν να προβλεφθούν. Αυτή η συμβιωτική σχέση κάνει το νήπιο ικανό να σκέφτεται, μαθαίνουμε να σκεφτόμαστε μέσα από το να μας σκέφτονται οι άλλοι και κυρίως τα σημαντικά πρόσωπα.

Η ‘αρκετά καλή μητέρα’ δεν θα πρέπει να είναι ούτε αδιάφορη ούτε υπερπροστατευτική. Ο Winnicott χρησιμοποιεί τον όρο ‘συνήθης αφοσιωμένη μητέρα’, που εμποδίζει το βρέφος να εκφράσει τον αληθινό του εαυτό, καθώς δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στις αυθόρμητες ανάγκες του. Η ‘αρκετά καλή μητέρα’ είναι εκεί για το βρέφος, με βάση τις δικές του ανάγκες και ικανή να διαχωρίζει τον εαυτό της από το βρέφος σε επαρκή βαθμό όταν αυτό θα πρέπει να αναπτύξει τον εαυτό του. 

 

Σε περίπτωση που η μητέρα είναι ιδιαίτερα αγχωμένη ή καταθλιπτική, τότε ο αυθορμητισμός του βρέφους κινδυνεύει να κατασταλεί. Το άγχος που προέρχεται από τον εξωτερικό κόσμο μεταφέρεται έμμεσα στο παιδί. Για να αντιμετωπίσει το άγχος, το παιδί προσπαθεί να κερδίσει την προσοχή και την αγάπη της μητέρας, προσπαθώντας να συμβαδίσει με τις δικές της ανάγκες και καταπιέζοντας τις δικές του επιθυμίες. Έτσι, δημιουργείται ένας ψεύτικος εαυτός, που θεωρείται αυθεντικός, καθώς οι αυθόρμητες επιθυμίες είναι κρυμμένες. Το βρέφος μαθαίνει από πολύ νωρίς να δείχνει μόνο αυτό που θέλει να δει η μητέρα του, ώστε να είναι αρεστό στη μητέρα του.

Το παιδί συμμορφώνεται στις ανάγκες και τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, προσαρμόζει τη συμπεριφορά του και δεν μπαίνει καν στη διαδικασία να σκεφτεί συνειδητά. Η συμμόρφωση με το περιβάλλον είναι η προσπάθεια του παιδιού να προστατεύσει τον εαυτό του από το να βιώσει επιπλέον ανεπάρκεια ή απογοήτευση, κρύβοντας όμως τις αρχικές, αληθινές επιθυμίες.  

 

Ο αληθινός εαυτός μπορεί να λειτουργήσει ως ισορροπία στον ήδη υπάρχοντα ψευδή εαυτό. Στα πρώτα στάδια διαμόρφωσης, ο αληθινός εαυτός είναι η θεωρητική θέση που προέρχεται από την αυθόρμητη χειρονομία και την προσωπική ιδέα. Μόνο ο αληθινός εαυτός μπορεί να είναι δημιουργικός και μπορεί να νιώθει πραγματικός και γνήσιος. Όσο πιο πραγματικός νιώθει ο αληθινός εαυτός, τόσο η ύπαρξη του ψευδούς εαυτού καταλήγει σε μια αίσθηση μη πραγματική ή σε μια αίσθηση ματαιότητας. Αν το άτομο μεγαλώνει με μια αίσθηση ασφάλειας και σιγουριάς μπορεί να εκφράσει προς τα έξω τον αληθινό εαυτό και να ζει ανοιχτά, σύμφωνα με την καρδιά του.

 

Winnicott, D.W. (1965). The maturational processes and the facilitating environment. Studies in the Theory of Emotional Development. International Universities Press.

 

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.