Παραφιλίες: φετιχισμός, μαζοχισμός, σαδισμός

Σεξουαλική διαταραχή ή ιδιαιτερότητα;

Μια σεξουαλική ιδιαιτερότητα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι κάτι δεν πάει καλά με το άτομο. Ωστόσο, καθοδηγεί το άτομο ώστε να βιώνει τη σεξουαλικότητα με διαφορετικό τρόπο, και αυτό μπορεί να επηρεάσει ορισμένες πτυχές της ζωής του, της προσωπικότητας του και του τρόπου που βλέπει τον εαυτό του και τους άλλους. Εστιάζοντας σε ένα σύνολο διαταραχών που είναι οι παραφιλίες, αναλύονται τα βασικά χαρακτηριστικά κάποιων από αυτές.  

Φετιχισμός

Μία από τις παραφιλίες είναι ο φετιχισμός, που αφορά την ερωτικοποίηση άψυχων αντικειμένων ή μερών ενός αντικειμένου ή μερών του σώματος που προκαλούν σεξουαλικό ερεθισμό του ατόμου. Μεταξύ των πιο κοινών φετιχιστικών αντικειμένων είναι οι πατούσες, τα πόδια, τα παπούτσια, οι μπότες ή άλλα σημεία των γυναικών. Ένα άτομο με τη συγκεκριμένη παραφιλία ερεθίζεται σεξουαλικά μόνο όταν ασχολείται με το συγκεκριμένο μέρος του σώματος, όπως για παράδειγμα τα μαλλιά ή τα πόδια κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής συνεύρεσης. Η φετιχιστική διαταραχή αποτελεί μια πολυαισθητηριακή εμπειρία, που περιλαμβάνει χάιδεμα, όσφρηση, γεύση, τρίψιμο ή άγγιγμα του φετιχιστικού αντικειμένου. 

 Για να χαρακτηριστεί ο φετιχισμός ως μια διαταραχή, το άτομο θα πρέπει για τουλάχιστον έξι μήνες να εμφανίζει επαναλαμβανόμενες, έντονες σεξουαλικές φαντασιώσεις ή σεξουαλικές παρορμήσεις και συμπεριφορές που περιλαμβάνουν τη χρήση ενός άψυχου αντικειμένου που ερεθίζει σεξουαλικά το άτομο. Οι φαντασιώσεις, οι παρορμήσεις και οι συμπεριφορές μπορεί να προκαλέσουν έντονο άγχος και δυσφορία ή να προκαλέσουν προβλήματα στη λειτουργικότητα του ατόμου όσον αφορά τον κοινωνικό, τον επαγγελματικό ή κάποιο άλλο σημαντικό τομέα του ατόμου. 

Πρόκειται για μια διαταραχή, που εμφανίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον ανδρικό πληθυσμό. Η πλειοψηφία των ατόμων με φετιχισμό εστιάζουν σε περισσότερα από ένα φετιχιστικά αντικείμενα. Τα πιο συχνά φετιχιστικά αντικείμενα είναι κάποιο μέρος του γυναικείου σώματος, κάποιο μέρος της γυναικείας ενδυμασίας ή κάποιο ειδικό υλικό. Τα βασικά χαρακτηριστικά των φετιχιστικών αντικειμένων περιλαμβάνουν την λαμπερότητα, την υφή, το σχήμα ή τη μυρωδιά. Πολλοί θεωρητικοί συνδέουν την ανάπτυξη του φετιχισμού με την μητέρα, εκφράζοντας μια ταυτοποίηση ή ενσωμάτωση με το επιθυμητό πρόσωπο.

Με βάση την ψυχαναλυτική προσέγγιση, η επιλογή του φετίχ μπορεί να οφείλεται σε τραυματικές εμπειρίες της παιδικής περιόδου. Το άτομο μέσα από τις φετιχιστικές φαντασιώσεις και τη χρήση ενός άψυχου αντικειμένου προσπαθεί να ξεπεράσει τη χαμηλή αυτοπεποίθηση που βιώνει και τα αισθήματα ανικανότητας. Επίσης, το φετιχιστικό αντικείμενο μπορεί να λειτουργεί ως ένα μεταβατικό αντικείμενο που συμβάλλει στη διατήρηση της ταυτότητας του εγώ κι επομένως στη δόμηση του εαυτού.

Σύμφωνα με τις θεωρίες μάθησης, ο σεξουαλικός ερεθισμός συνδέεται περισσότερο με ένα συγκεκριμένο αντικείμενο (το φετιχιστικό αντικείμενο) παρά με την έλξη από την σύντροφο και τα συνολικά χαρακτηριστικά της. Η επιλογή του φετιχιστικού αντικειμένου ενισχύεται από την ύπαρξη αυνανισμού ή οργασμού που προκαλείται από το συγκεκριμένο αντικείμενο.

Σεξουαλικός μαζοχισμός

Στο πλαίσιο των σεξουαλικών παρεκκλίσεων, ο μαζοχισμός τοποθετείται στα όρια ανάμεσα στην αποδεκτή και την μη αποδεκτή συμπεριφορά. Οι θεωρητικοί πραγματοποιούν μια διάκριση ανάμεσα στον ηθικό και τον σεξουαλικό μαζοχισμό, που παρουσιάζουν ορισμένες διαφοροποιήσεις. Ο ηθικός μαζοχισμός στοχεύει στην τιμωρία του ανήθικου, στη χρήση αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς, ώστε να επιλυθούν εσωτερικά προβλήματα και συχνά συνδέεται με την κατάθλιψη, ενώ χαρακτηρίζεται από μοναχικότητα. Οι διαταραχές διατροφής και η παραμονή σε μια κακοποιητική σχέση θεωρείται ότι χαρακτηρίζονται από ηθικό μαζοχισμό. Ο σεξουαλικός μαζοχισμός στοχεύει στη σεξουαλική διέγερση και ευχαρίστηση, ενώ προϋποθέτει την ύπαρξη σχέσης, σε πραγματικό ή φαντασιωσικό επίπεδο. 

Τα τρία βασικά στοιχεία του μαζοχισμού είναι τα εξής:

Ο πόνος- υπάρχουν διαβαθμίσεις στην αναζήτηση πόνου. Υπάρχουν μαζοχιστές που αναζητούν ελάχιστο πόνο. Κατά τη σεξουαλική συνεύρεση, ο πόνος μπορεί να προκληθεί από χτύπημα στους γλουτούς, από μαστίγωμα ή ράβδισμα, και άλλες πράξεις. Ο μαζοχιστής έχει την επιθυμία να συγκρατούν τα όρια του πόνου φτάνοντας μέχρι ένα συγκεκριμένο όριο ανοχής. Η σεξουαλική διέγερση κάνει τον πόνο περισσότερο υποφερτό και ανεκτό, ενώ ο πόνος συνδέεται με την σεξουαλική ευχαρίστηση και δεν αποτελεί μια γενικότερη πρακτική του ατόμου.

Η απώλεια ελέγχου- συχνά χρησιμοποιείται το δέσιμο, που οδηγεί στην απώλεια ελέγχου και αποτελεί μέρος της πρόκλησης πόνου. Αρκετοί μαζοχιστές αναλαμβάνουν υποτακτικό ρόλο και φέρουν εις πέρας διάφορες εντολές που δέχονται από τον/την σύντροφό τους ως μια μορφή τιμωρίας. Η απώλεια του ελέγχου συνδέεται με την αίσθηση του αβοήθητου, ενώ συμβάλλει στην σεξουαλική διέγερση του ατόμου.

Η ταπείνωση και το ντρόπιασμα- συχνά περιλαμβάνονται δραστηριότητες που προκαλούν συναισθήματα ντροπής, μέσα από μια συμβολική μετατροπή της υπόστασης του ατόμου ή μέσα από λεκτικές προσβολές ή υποχρεωτικές υποτιμητικές πράξεις. Παράδειγμα τέτοιου είδους πράξης είναι το γλείψιμο των ποδιών του/ της συντρόφου.

Σεξουαλικός σαδισμός

Ο σεξουαλικός σαδισμός χαρακτηρίζεται από την αίσθηση σεξουαλικής ευχαρίστησης μέσα από πράξεις κακοποίησης ή τιμωρίας του ερωτικού αντικειμένου. Στηρίζεται στην αρχική επιθυμία πόνου ή καταστροφής του σεξουαλικού αντικειμένου, ενώ συνδέεται με την επιθυμία για δύναμη, που προκαλεί τον φόβο, τον θυμό και την κακοποίηση του θύματος. Ο πόνος στο σαδισμό συνδέεται με την αίσθηση της δύναμης και του ελέγχου. 

Ο σεξουαλικός σαδισμός χαρακτηρίζεται από επίμονες σεξουαλικές φαντασιώσεις, τάσεις ή συμπεριφορές που περιλαμβάνει πραγματικές ή φαντασιωσικές πράξεις που προκαλούν ψυχικό ή σωματικό πόνο του θύματος για τουλάχιστον έξι μήνες, προκαλώντας σεξουαλική διέγερση στο άτομο. Οι σεξουαλικές φαντασιώσεις ή συμπεριφορές προκαλούν σημαντική κλινική δυσφορία ή μείωση της λειτουργικότητας σε κοινωνικό, επαγγελματικό ή άλλο επίπεδο. 

Πρόκειται για έναν τύπο σεξουαλικής επιθετικότητας. Οι σαδιστές έχουν χαμηλά επίπεδα ενσυναίσθησης απέναντι στο θύμα. Ο σαδισμός συχνά συνυπάρχει με τον μαζοχισμό. Άτομα με μαζοχιστικές φαντασιώσεις έχουν συγχρόνως και σαδιστικές φαντασιώσεις. Έτσι, θεωρούνται δύο συμπληρωματικές διαταραχές. Το άτομο με μαζοχιστικές τάσεις έχει το ρόλο του κυρίαρχου και λαμβάνει ικανοποίηση μέσα από τις πράξεις που επιβάλλει στο υποτακτικό άτομο. Η χρησιμοποίηση ρόλων ενισχύει την ένταση της κακοποίησης, που μπορεί να φτάσει μέχρι τον έλεγχο των σωματικών λειτουργιών του υποτακτικού ατόμου. Οι σαδιστικές πράξεις μπορεί να περιλαμβάνουν σε φαντασιωσικό ή πραγματικό επίπεδο τσιμπήματα στο θύμα, δαγκώματα, τρυπήματα με βελόνες, καψίματα ή άλλους τραυματισμούς. Σε όλες τις περιπτώσεις, η σεξουαλική διέγερση προκαλείται από το ότι το θύμα υποφέρει.

Αντιμετώπιση

Για την αντιμετώπιση των παραπάνω παραφιλικών συμπεριφορών θα μπορούσε να εφαρμοστεί ψυχοθεραπεία, ώστε να μπορέσει το άτομο να βελτιώσει τις ερωτικές/ συντροφικές του σχέσεις και να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν καλύτερα επίπεδα λειτουργικότητας. Στο πλαίσιο της ψυχοθεραπείας στόχος είναι να αναζητηθούν τα αίτια που οδήγησαν το άτομο στη συγκεκριμένη σεξουαλική συμπεριφορά ή φαντασίωση, το νόημα που αποδίδουν σε αυτή και το ρόλο που παίζει στην ικανοποίηση που λαμβάνουν από τις σεξουαλικές σχέσεις. Η ψυχοθεραπεία είναι υποστηρικτική και έχει ως στόχο να έρθουν στην επιφάνεια και να συζητηθούν και τα κοινωνικά προβλήματα που βιώνει το άτομο, αλλά και να καθοριστούν οι επιμέρους στόχοι ανάλογα με την εκάστοτε περίπτωση. Μεταξύ των βασικών στόχων της ψυχοθεραπείας είναι η εκπαίδευση των κοινωνικών δεξιοτήτων, η αλλαγή της παρεκκλίνουσας σκέψης, η σεξουαλική εκπαίδευση, οι παράγοντες που οδηγούν στην παρεκκλίνουσα σεξουαλική διέγερση του ατόμου, οι κοινωνικοί παράγοντες που συνδέονται με την σεξουαλική ιδιαιτερότητα, ο χειρισμός του άγχους και η ενημέρωση του ατόμου σχετικά με αυτό που βιώνει.

Βαϊδάκης, Ν. (2005). Η σεξουαλική συμπεριφορά του ανθρώπου. Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ medical arts.

Γιωτάκος, Ο. (2004). Σεξουαλική επιθετικότητα και παραφιλίες: Αιτιολογία- Εκτίμηση- Αντιμετώπιση. Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ medical arts.