Ναρκισσιστικός Έρωτας

Η ιστορία του Νάρκισσου, που ερωτεύτηκε το είδωλό του είναι ευρέως γνωστή. Δεν ισχύει, όμως, το ίδιο για την Ηχώ, που υπήρχε στον μύθο του Νάρκισσου. Ο Νάρκισσος προσελκύει τον έρωτα, την επιθυμία, τον θαυμασμό και το ενδιαφέρον των άλλων, χωρίς όμως να μπορεί να ανταποκριθεί στα συναισθήματα που του δίνουν. Χαρακτηρίζεται από συναισθηματική ψυχρότητα και αδιαφορία, απουσία ενσυναίσθησης και έλλειψη συναισθηματικής επένδυσης. Ο Νάρκισσος βιώνει έντονο άγχος και απογοήτευση, όταν θα έρθει αντιμέτωπος με την αποτυχία και την απόρριψη, ενώ βιώνει έντονα συναισθήματα του ανικανοποίητου και του ανεκπλήρωτου. Σταδιακά οδηγείται στην παρακμή και τον θάνατο, μέσα από αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές κατάθλιψης, απόσυρσης, μοναχικότητας και αποξένωσης. Ο Νάρκισσος μέσα από την μοναδική του σχέση με τον εαυτό δεν κατορθώνει ούτε να αναπτύξει μια πραγματική σχέση με τον εαυτό του, γιατί στην πραγματικότητα αποσυνδέεται όλο και περισσότερο από τον ίδιο του τον εαυτό. Το μόνο στο οποίο επενδύει είναι η εξωτερική αναπαράσταση της εικόνας του εαυτού του, που είναι πλαστή και στρεβλή. 

Η Ηχώ λοιπόν που δεν έγινε και πολύ γνωστή, ήταν νύμφη που την είχαν καταραστεί οι θεοί να επαναλαμβάνει ότι άκουε και να μη μπορεί να μιλήσει με δικά της λόγια. Όταν η Ηχώ συνάντησε τον Νάρκισσο επανέλαβε τα λόγια αγάπης που νόμιζε ότι της έλεγε, τα οποία όμως ο Νάρκισσος απηύθυνε στην εικόνα του εαυτού του. Τα λόγια που έλεγε η Ηχώ ήταν ηχητική αντανάκλαση των δικών του λόγων. Έτσι, ξεγελάστηκαν και οι δύο και πίστευαν ότι υπάρχει αγάπη. 

Ο ναρκισσιστικός έρωτας στηρίζεται στη δυναμική των σχέσεων που βασίζεται σε ρόλους που καθορίζονται με βάση το φύλο. Ο άνδρας είναι έξω, στον κόσμο, είναι αυτός που δημιουργεί και πετυχαίνει, είναι σημαντικός και ικανός, ενώ η γυναίκα είναι αυτή που τον θαυμάζει και τον στηρίζει, τον χειροκροτεί και προσπαθεί να είναι όμορφη για χάρη του, δίνοντας προτεραιότητα στις επιδιώξεις του άνδρα. 

Διαστρεβλωμένα πιστεύουμε ότι ο ναρκισσισμός συνδέεται με έντονη και υπέρμετρη αγάπη για τον εαυτό. Κάτι που δεν ισχύει, καθώς ο νάρκισσος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση ή και απέχθεια για τον εαυτό. 

Στην περίπτωση του ναρκισσιστικού έρωτα, αρνούμαστε την αμφιθυμία μας για το άλλο πρόσωπο, στην προσπάθειά μας να ξεπεράσουμε τη δική μας χαμηλή αυτοεκτίμηση. Επιλέγουμε τον άλλο θεωρώντας ότι έχει μια ξεχωριστή προσωπικότητα, βλέποντας μόνο ένα μέρος της εικόνας του, εκείνο που κάνει το πρόσωπο του άλλου ξεχωριστό. Μπορεί να επιλέγουμε ανθρώπους που είναι φαινομενικά τέλειοι, οι οποίοι όμως στην πραγματικότητα εμφανίζονται έτσι γιατί κάνουν τα πάντα για να καλύψουν το συναίσθημα ανεπάρκειας που νιώθουν βαθιά μέσα τους. Σταδιακά, το περιτύλιγμα φθίνει και η τελειότητα του άλλου δεν φαίνεται τόσο αληθινή. 

Στον ναρκισσιστικό έρωτα το άτομο θέλει να νιώσει ξεχωριστό μέσα από μια ξεχωριστή σχέση που θα κάνει. Βασικό χαρακτηριστικό της σχέσης είναι η εξιδανίκευση ενός στοιχείου του χαρακτήρα, που καλύπτει όλα τα υπόλοιπα στοιχεία. Ένα ακόμη στοιχείο που μπορεί να εμφανιστεί και βρίσκεται στον αντίθετο πόλο από την εξιδανίκευση είναι η υποτίμηση, που συνδέεται με χαρακτηριστικά που απαξιώνουν το άτομο. Κατά την εξιδανίκευση, ο σύντροφος λειτουργεί ως καλός καθρέφτης, που αντανακλά πράγματα που μας αρέσουν στον εαυτό μας, ενώ κατά την υποτίμηση, ο σύντροφος λειτουργεί ως κακός καθρέφτης, που δείχνει πράγματα που μισούμε στον εαυτό μας. Εξιδανικεύουμε κάποιον ή μας εξιδανικεύουν γιατί έτσι μπορούμε να νιώσουμε λίγο όμορφα για τον εαυτό μας.

Επιλέγουμε κάποιον που ανεξάρτητα από το ποιος πραγματικά είναι παίζει κάποιο ρόλο στις εσωτερικές ψυχικές μας ανάγκες. Μπορεί, για παράδειγμα, να επιλέξουμε κάποιον που φέρνει στην επιφάνεια το ανέμελο παιδί που οι γονείς μας είχαν απορρίψει. Αναζητούμε κάποιον που φέρει τα αντίθετα στοιχεία από αυτά που στην παιδική ηλικία κατέστρεψαν την αυτοεκτίμησή μας. Επιλέγουμε έναν σύντροφο που μπορεί να μας βοηθήσει να ενισχύσουμε την αυτοεκτίμησή μας. Ακόμη, στον ναρκισσιστικό έρωτα, τα συναισθήματά μας για τον σύντροφό μας επηρεάζονται από τον τρόπο που τον βλέπουν οι άλλοι. 

Η Ηχώ ήταν ευτυχισμένη μόνο κοντά στον εξιδανικευμένο σύντροφό της. Στην μοναχικότητα, ένιωθε ότι ερχόταν αντιμέτωπη με τη χαμηλή της αυτοεκτίμηση. Τα άτομα που έχουν προδιάθεση για ναρκισσιστικό έρωτα δεν αντέχουν καθόλου να μείνουν μόνα τους. Διαρκώς βρίσκονται σε σχέσεις στις οποίες εξιδανικεύουν κάποια πλευρά του συντρόφου τους, που μπορεί κάθε φορά να είναι διαφορετική. Το μόνο κοινό είναι το αποτέλεσμα: καταλήγουν να συμπεραίνουν ότι «δεν ήταν ο άνθρωπος που νόμιζαν ότι είναι». 

Αυτό που σήμερα ας ελκύει μπορεί αύριο να μας απωθεί και το αντίστροφο. Το βασικό πρόβλημα βρίσκεται στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα και δεν υπάρχει στα πράγματα έξω από εμάς.

Όταν τελειώσει ο ναρκισσιστικός έρωτας δεν βιώνουμε μόνο τον ψυχικό πόνο που προκαλεί η απώλεια, αλλά και μια σύγχυση και ένα μπέρδεμα, καθώς δεν ξέρουμε τι θέλουμε. 

Αφού συνειδητοποιήσουμε ότι δεν υπάρχει τέλειος άνθρωπος, μόνο παραπλανητικοί καθρέφτες που μας δίνουν τα είδωλα που θέλουμε, θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι θέλουμε από μια πολύ στενή σχέση.  Αφού μπορέσουμε να συνειδητοποιήσουμε και να αποδεχθούμε τα στοιχεία του εαυτού μας και της προσωπικότητάς μας θα σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε τους συντρόφους ως καθρέφτες, αναζητώντας ή αποφεύγοντας αυτό που είμαστε ή αυτό που δεν είμαστε. Τι θέλουμε, τι αναζητούμε και πώς παρουσιάζουμε τον εαυτό μας; Τι δείχνει η συμπεριφορά μας για εμάς τους ίδιους; Μήπως δείχνουμε κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είμαστε και από αυτό που έχουμε ανάγκη;

Gratch, A. (2004). Αν η αγάπη μπορούσε να σκεφτεί. Αθήνα: Θυμάρι.