Αφήγηση από το βιβλίο του Έρικσον "Η παιδική ηλικία και η κοινωνία"
Βασική εμπιστοσύνη- Βασική δυσπιστία
«Η πρώτη ένδειξη κοινωνικής εμπιστοσύνης στο βρέφος είναι η ευκολία με την οποία τρώει, η βαθύτητα του ύπνου του και η χαλάρωση των εντέρων του. Η εμπειρία μιας αμοιβαίας ρύθμισης των αυξανόμενα δεκτικών του ικανοτήτων με τις μητρικές μεθόδους τροφοδότησης το βοηθά σταδιακά να ισορροπήσει την έλλειψη άνεσης που προξενείται από την ανωριμότητα της ομοιόστασης με την οποία γεννήθηκε. Στις ολοένα αυξανόμενες ώρες της εγρήγορσής του αντιλαμβάνεται ότι όλο και περισσότερες περιπέτειες των αισθήσεων του διεγείρουν ένα αίσθημα οικειότητας, ότι έχουν συμπέσει με ένα αίσθημα εσωτερικής καλοσύνης. Οι διάφορες μορφές άνεσης, και οι άνθρωποι που συνδέονται με αυτές, γίνονται τόσο γνώριμες όσο και η βασανιστική δυσκολία των εντέρων. Το πρώτο κοινωνικό κατόρθωμα του νηπίου, λοιπόν, είναι η προθυμότητα του να αφήσει τη μητέρα του να εξαφανιστεί χωρίς υπερβολικό άγχος ή οργή- γιατί η μητέρα έχει γίνει εσωτερική βεβαιότητα καθώς και εξωτερικά προβλεπτή. Αυτή η συνέπεια, η συνέχεια και η ομοιότητα (ταυτότητα) εμπειρίας παρέχει κάποια στοιχειώδη αίσθηση ταυτότητας του εγώ που εξαρτάται, πιστεύω, από την αναγνώριση ότι υπάρχει ένας εσωτερικός κόσμος ενθυμούμενων και προσδοκώμενων εντυπώσεων και εικόνων που συσχετίζονται σταθερά με τον εξωτερικό κόσμο οικείων και προβλέψιμων προσώπων και πραγμάτων» (σελ. 259).
«Αλλά ακόμη και στις πιο ευνοϊκές συνθήκες, το στάδιο αυτό φαίνεται να εισάγει στην ψυχική ζωή (και γίνεται πρωτοτυπικό για) μια αίσθηση εσωτερικού διχασμού και μια καθολική νοσταλγία για κάποιο χαμένο παράδεισο. Ενάντια σ’ αυτόν ακριβώς τον ισχυρό συνδυασμό της αίσθησης ότι το άτομο έχει στερηθεί, έχει διχαστεί κι έχει εγκαταλειφθεί πρέπει να διατηρηθεί σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής η βασική εμπιστοσύνη» (σελ. 262)
Αυτονομία- ντροπή και αμφιβολία
«Περιγράφοντας την ανάπτυξη και τις κρίσεις που υφίσταται ο άνθρωπος σαν να ήταν μια σειρά από εναλλακτικές βασικές στάσεις όπως η εμπιστοσύνη έναντι στη δυσπιστία, καταφεύγουμε στον όρο ‘αίσθηση’, παρόλο που σαν την ‘αίσθηση υγείας’ ή σαν την ‘αίσθηση μη- υγείας’, οι ‘αισθήσεις’ αυτού του είδους διαπερνούν την επιφάνεια και το βάθος, τη συνείδηση και το ασυνείδητο. Είναι λοιπόν ταυτόχρονα τρόποι εμπειρίας επιδεκτικοί σε αυτόελεγχο, τρόποι συμπεριφοράς, που είναι δυνατόν να παρατηρηθούν από τους άλλους και ασυνείδητες εσωτερικές καταστάσεις που είναι δυνατόν να προσδιοριστούν με τεστ και ανάλυση» (σελ. 263).
«Ο εξωτερικός έλεγχος σε αυτό το στάδιο πρέπει να είναι αυστηρά καθησυχαστικός. Το νήπιο πρέπει να αισθάνεται ότι η βασική πίστη στην ύπαρξη που είναι ο μόνιμος θησαυρός που διασώθηκε από τη λυσσαλέα οργή του στοματικού σταδίου, δεν θα κινδυνεύσει από αυτό το ανολοκλήρωτο πρόσωπό του, από την ξαφνική βίαιη επιθυμία να μπορεί να διαλέγει, να οικειοποιείται απαιτητικά και να εκκενώνει με πείσμα. Η σταθερότητα πρέπει να τον προστατέψει από την δυνητική αναρχία της μη διαπαιδαγωγημένης ακόμη αίσθησης διάκρισης που το χαρακτηρίζει, δηλαδή από την ανικανότητά του να κρατάει και να αφήνει με σύνεση. Μια και το περιβάλλον του το ενθαρρύνει να ‘σταθεί στα ίδια του τα πόδια’ πρέπει να το προστατέψει από τις χωρίς νόημα και αυθαίρετες εμπειρίες της ντροπής και της πρώιμης αμφιβολίας» (σελ. 264).
«Η αμφιβολία είναι αδελφή της ντροπής. Ενώ η ντροπή εξαρτάται από την συνείδηση ότι είναι κανείς ευθύς, τίμιος και εκτεθειμένος, η αμφιβολία, καταλήγω να πιστεύω ύστερα από τις κλινικές παρατηρήσεις μου, έχει άμεση σχέση με τη συνείδηση ότι το άτομο έχει ένα μπρος και ένα πίσω- και ιδιαίτερα, έχει ‘οπίσθια’. Γιατί αυτή η αντίστροφη περιοχή του σώματος, με την επιθετική και λιμπιντική της συγκέντρωση στους σφιγκτήρες και τους γλουτούς, δεν είναι δυνατόν να είναι θεατή για το παιδί και παρόλα αυτά μπορεί να κυριαρχηθεί από τη θέληση των άλλων» (σελ. 266).
Πρωτοβουλία- ενοχή
«Ξέρω ότι για πολλούς η λέξη ‘πρωτοβουλία’ έχει καθαρά αμερικανική και παραγωγική σημασία. Και όμως, η πρωτοβουλία είναι αναγκαίο μέρος κάθε πράξης και ο άνθρωπος νοιάζεται την αίσθηση πρωτοβουλίας για οτιδήποτε μαθαίνει και κάνει, από το μάζεμα των φρούτων μέχρι κάποιο επιχειρησιακό σύστημα.
Το κινητικό στάδιο και το στάδιο της νηπιακής γεννητικότητας προσθέτουν στον κατάλογο των βασικών κοινωνικών ιδιοτήτων την ιδιότητα της ‘διαμόρφωσης’ με τη σημασία του ‘όντος εν διαμορφώσει’. Δεν υπάρχει απλούστερη και ισχυρότερη λέξη για αυτό το πράγμα. Υποδηλώνει ευχαρίστηση για έφοδο και κατάκτηση. Στο αγόρι, η έμφαση παραμένει στους φαλλικούς- εισχωρητικούς τρόπους, στο κορίτσι στρέφεται σε τρόπους ‘σύλληψης’ με τις πιο επιθετικές μορφές της απόσπασης ή με την ηπιότερη μορφή της ελκυστικότητας και της στοργής» (σελ. 267-268).
Έρικσον, Έρικ. (1976). Η Παιδική ηλικία και η Κοινωνία. Αθήνα: Καστανιώτης, σελ. 251-271.
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου