Στερεότυπα για την κακοποίηση της συζύγου

Ποια είναι τα κυρίαρχα στερεότυπα για την κακοποίηση της συζύγου και γιατί είναι τόσο δύσκολο να αλλάξουν ακόμη και στις μέρες μας;

 

Η κακοποίηση της συζύγου είναι ένα θέμα γύρω από το οποίο έχουν δημιουργηθεί στερεότυπα και μύθοι, που διαιωνίζονται μέσα στο χρόνο και ενισχύουν λανθασμένες απόψεις που υποβαθμίζουν και ενοχοποιούν κυρίως το θύμα.

Η ενδοοικογενειακή βία, γενικότερα, είναι ένα θέμα το οποίο η κάθε οικογένεια που το αντιμετωπίζει προσπαθεί να το κρατήσει καλά φυλαγμένο μέσα στους τοίχους του σπιτιού της. Η μυστικοπάθεια που αναπτύσσεται γύρω από το φαινόμενο αυτό οδηγεί στη δημιουργία μύθων και στερεοτύπων σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία. Η μη επαρκή γνώση σχετικά με το φαινόμενο της βίας μέσα στην οικογένεια είναι αυτή που οδηγεί στην ανάπτυξη μύθων, οι οποίοι λειτουργούν ως ένα είδος προστασίας για τους ανθρώπους, μειώνοντας τους φόβους του κάθε ανθρώπου να νιώσει ευπαθής απέναντι στη βία και ότι μπορεί να γίνει ο ίδιος θύμα ή μάρτυρας ενδοοικογενειακής βίας ή ακόμη και να είναι ο ίδιος ο δράστης. Για κάθε γεγονός που θεωρείται αποδοκιμαστέο και κατακριτέο, οι άνθρωποι τείνουν να θεωρούν ότι τέτοιου είδους γεγονότα συμβαίνουν μόνο στους άλλους ανθρώπους και πιο συγκεκριμένα σε άλλα είδη ανθρώπων.

Στερεοτυπικές αναπαραστάσεις της σεξουαλικής βίας υποστηρίζουν ότι η βία είναι σχετικά σπάνια, λαμβάνει χώρα κάτω από συγκεκριμένες περιστάσεις και κατευθύνεται σε συγκεκριμένους τύπους γυναικών από συγκεκριμένους τύπους ανδρών. Αυτά τα στερεότυπα υπονοούν ότι είναι εύκολο να διακρίνουμε τι είναι και τι δεν είναι σεξουαλική βία. Το γεγονός ότι ο βιασμός στερεοτυπικά ορίζεται ως μια σπάνια εμπειρία που συμβαίνει ανάμεσα σε μια γυναίκα και σε έναν άγνωστο άνδρα, πολλές γυναίκες που επαναλαμβανόμενα πιέζονται να κάνουν σεξ με τον άνδρα με τον οποίο έχουν σχέση δυσκολεύονται να ορίσουν την εμπειρία τους ως βιασμό. Τα στερεότυπα της ενδοοικογενειακής βίας εστιάζουν σε κοινωνικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Οι κακοποιημένες σύζυγοι παρουσιάζονται ως φτωχές, αδύναμες, καταπιεσμένες και ως γκρινιάρες γυναίκες που αξίζουν τα χτυπήματα που δέχονται. Γενικότερα, οι γυναίκες θεωρούνται ότι εξαιτίας των παραδοσιακών τους χαρακτηριστικών, είναι από τη φύση τους θύματα, ή καλύτερα γεννημένες να γίνουν θύματα. Τα στερεότυπα για τους δράστες εστιάζονται στην επιθετική προσωπικότητα ή στη χρήση αλκοόλ.

Ισχυροί μύθοι που αφορούν πλευρές της ανδρικής βίας κατά των γυναικών έχουν αναπτυχθεί και ανακατασκευάζονται σε πολλές κοινωνίες. Τέτοιοι μύθοι συχνά είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουν. Τα στερεότυπα έχουν βαθιές ρίζες μέσα στο μυαλό του κάθε ατόμου που ζει σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, που είναι πολύ δύσκολο το άτομο να αλλάξει την πεποίθησή του για το αντικείμενο που είναι στόχος των στερεοτύπων. Το άτομο θα αποδώσει χαρακτηριστικά στο στόχο του με βάση το στερεότυπο που ήδη υπάρχει διαμορφωμένο στο μυαλό του. Τα στερεότυπα και οι μηχανισμοί άμυνας οδηγούν τα περισσότερα άτομα να πιστεύουν ότι η βία συνδέεται με τις χαμηλότερες τάξεις, την έλλειψη εκπαίδευσης, και τα φτωχά κοινωνικοποιημένα τμήματα της κοινωνίας.

Στερεότυπα για την κακοποιημένη γυναίκα
Πιο αναλυτικά, τα στερεότυπα για την κακοποίηση της συζύγου αφορούν τη μαζοχιστική φύση των γυναικών. Οι κακοποιημένες γυναίκες θεωρούνται μαζοχίστριες, ότι δηλαδή απολαμβάνουν την κακοποίηση από το σύζυγό τους, καθώς και ότι έχουν μια κρυφή επιθυμία να πληγωθούν και να πονέσουν μέσα από την κακοποίηση. Οι γυναίκες θεωρείται ότι εισπράττουν ικανοποίηση, ευχαρίστηση και ηδονή από την εμπειρία της κακοποίησης. Το στερεότυπο αυτό είναι πολύ διαδεδομένο, που οδηγεί και πολλές κακοποιημένες γυναίκες να αναρωτιούνται αν πραγματικά είναι μαζοχίστριες. Ένα ακόμη στερεότυπο είναι ότι οι κακοποιημένες γυναίκες αξίζουν να κακοποιούνται, καθώς οι ίδιες είναι αυτές που προκαλούν την κακοποίηση, εξοργίζοντας έντονα τους άνδρες τους, κάνοντάς τους να χάνουν τον έλεγχο τους και φτάνοντας στην κακοποίηση. Το στερεότυπο που προκύπτει από αυτό είναι ότι οι γυναίκες επιζητούν την κακοποίηση. Σύμφωνα με το στερεότυπο αυτό, το πρόβλημα της κακοποίησης αφορά μόνο συγκεκριμένους τύπους γυναικών, οι οποίες προκαλούν την κακοποίηση. Το στερεότυπο αυτό ενοχοποιεί τις γυναίκες για τα επεισόδια βίας και στηρίζει αυτή την κριτική στο επιχείρημα ότι οι κακοποιημένες γυναίκες δεν εγκαταλείπουν το σύζυγό τους, αν και είναι βίαιος.

Κοινωνικά στερεότυπα για την κακοποιημένη γυναίκα και το δράστη
Στερεότυπα υπάρχουν και για την κοινωνική κατάσταση των κακοποιημένων γυναικών και των δραστών. Θεωρείται ότι οι γυναίκες της μεσαίας κοινωνικής τάξης δεν εμφανίζουν τα ίδια ποσοστά κακοποίησης με τις γυναίκες των κατώτερων κοινωνικών τάξεων. Η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα φαινόμενο που λαμβάνει χώρα κυρίως στις φτωχές γειτονιές, καθώς και ότι οι φτωχοί άνθρωποι είναι πιο βίαιοι από τους υπόλοιπους. Ακόμη, υπάρχει το στερεότυπο ότι οι γυναίκες από ομάδες μειονοτήτων κακοποιούνται συχνότερα. Επιπλέον, γυναίκες που δεν έχουν μόρφωση ή επαγγελματικές γνώσεις θεωρούνται ότι είναι πιο συχνά θύματα κακοποίησης από το σύζυγό τους. Ένα ακόμη στερεότυπο είναι ότι η κακοποίηση οφείλεται στα αρνητικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των γυναικών. Κυρίως, ότι οι γυναίκες έχουν ψυχολογικά προβλήματα, γεγονός που οδηγεί τους συζύγους τους να χάνουν τον έλεγχο και να τις κακοποιούν.

Στερεότυπα για το δράστη
Όσον αφορά το δράστη, τα στερεότυπα είναι τα εξής: Οι σύζυγοι που κακοποιούν τις γυναίκες τους είναι αποτυχημένοι στην επαγγελματική τους ζωή κι αυτό τους οδηγεί στην αίσθηση ότι δεν είναι αρκετά ικανοί και καταφεύγουν στη βία κατά των γυναικών τους για να εξαλείψουν αυτή την αίσθηση ανικανότητας που νιώθουν. Ακόμη, οι δράστες είναι άτομα με ψυχολογικά προβλήματα (αντικοινωνικές και ψυχοπαθολογικές προσωπικότητες), άτομα που λόγω μιας ψυχικής ασθένειας δεν μπορούν να ελέγξουν τις πράξεις τους. Καθώς επίσης ότι ως παιδιά είχαν ανάλογες εμπειρίες κακοποίησης ή έγιναν μάρτυρες κακοποίησης μέσα στην οικογένειά τους κατά την παιδική ηλικία, μεγάλωσαν δηλαδή σε κακοποιημένα σπίτια. Τα κακοποιημένα παιδιά θεωρείται ότι γίνονται ενήλικες που κακοποιούν.

Το αλκοόλ και τα ναρκωτικά θεωρούνται μια αιτία πρόκλησης βίας κατά της συζύγου. Η υπερκατανάλωση αλκοόλ είτε από τη γυναίκα είτε από το δράστη θεωρείται ότι οδηγεί στην εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς. Η κατάχρηση αλκοόλ μπορεί να μην αποτελεί τη ρίζα της οικογενειακής βίας, αλλά να λειτουργεί ως μια δικαιολογία ή εξήγηση της κακοποίησης, επιτρέποντας έτσι το ζευγάρι να συνεχίσει να ζει με τη ψευδαίσθηση ότι ο γάμος του είναι υγιής και το αλκοόλ ήταν αυτό που οδήγησε στην εκδήλωση ενός βίαιου επεισοδίου.

Όσον αφορά την αγάπη, υπάρχει το στερεότυπο ότι κακοποίηση και αγάπη δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Σύμφωνα με αυτό το στερεότυπο, η αγάπη και η βία είναι δύο εντελώς αντίθετες καταστάσεις και η παρουσία της μίας φαίνεται να οδηγεί στην απουσία της άλλης. Θεωρείται, λοιπόν, ότι οι άνδρες που κακοποιούν τις συζύγους τους δεν τις αγαπούν και δεν τρέφουν θετικά αισθήματα προς αυτές. Ακόμη, ένα άλλο στερεότυπο υποστηρίζει ότι οι δράστες είναι βίαιοι σε όλες τους τις σχέσεις, εκτός από τις συζύγους τους κακοποιούν και τα παιδιά τους, καθώς και ότι ένας δράστης είναι πάντα δράστης, αφού μια βίαιη συμπεριφορά και ένα επεισόδιο κακοποίησης συνήθως επαναλαμβάνεται. Το τελευταίο στερεότυπο συμφωνεί και με ένα άλλο στερεότυπο, που αναφέρει ότι η κακοποιημένη γυναίκα θα είναι σε όλη της τη ζωή κακοποιημένη.

Κάποια άλλα στερεότυπα για την κακοποίηση της συζύγου αναφέρουν ότι οι μακροχρόνιες σχέσεις κακοποίησης μπορούν να αλλάξουν προς το καλύτερο, οι κακοποιημένες γυναίκες μπορούν να αφήσουν το σπίτι τους όποτε θέλουν, στερεότυπο που οδηγεί στο στερεότυπο ότι αν η κακοποίηση ήταν τόσο κακή, οι κακοποιημένες γυναίκες θα έφευγαν από αυτή τη σχέση. Επίσης, υπάρχει το στερεότυπο ότι οι κακοποιημένες γυναίκες πρέπει να παραμένουν σε μια βίαιη σχέση για το καλό των παιδιών τους, καθώς αυτά έχουν την ανάγκη του πατέρα τους, όσο βίαιος κι αν είναι. Ένα άλλο στερεότυπο υποστηρίζει ότι οι σύζυγοι εκδηλώνουν βίαιες συμπεριφορές μετά το γάμο τους, συνήθως στις προγαμιαίες σχέσεις οι δράστες δεν φανερώνουν τη βιαιότητά τους.

Όλα τα παραπάνω είναι ισχυρά εδραιωμένες πεποιθήσεις μέσα στην κοινωνία, που μας έρχονται εύκολα στο μυαλό όταν ακούμε για ένα θέμα ενδοοικογενειακής βίας της συζύγου. Ποιος από εμάς κάποιες φορές δεν σκέφτηκε ότι η γυναίκα ίσως προκάλεσε τον άνδρα της και πόσες φορές δεν έχουμε προσπαθήσει να βρούμε σε τι φταίει η ίδια;

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος