Η παγίδα των ανελαστικών στάνταρ

«Ποτέ δεν είμαι απόλυτα ικανοποιημένος»

«Το κυρίαρχο συναίσθημα που συνοδεύει αυτή την παγίδα είναι η πίεση. Δεν μπορείτε ποτέ να χαλαρώσετε και να χαρείτε τη ζωή. Πιέζεστε διαρκώς για να πετύχετε και να προοδεύετε. Αγωνίζεστε για να είστε ο καλύτερος σε ότι κι αν κάνετε. Πρέπει να έχετε το καλύτερο σπίτι, το καλύτερο αυτοκίνητο, την καλύτερη δουλειά, να βγάζετε τα περισσότερα χρήματα και να είστε ο πιο όμορφος. Πρέπει να είστε απόλυτα δημιουργικός και απόλυτα οργανωμένος» (σελ. 423).

Το ίδιο το άτομο δεν αναγνωρίζει ότι τα στάνταρ που θέτει είναι αυστηρά. Για τον ίδιο είναι απλά μια φυσιολογική προσπάθεια για επιτυχία. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από τη συγκεκριμένη παγίδα είναι συνήθως επιτυχημένοι σε αυτό που κάνουν, αλλά η επιτυχία αυτή γίνεται αντιληπτή μόνο από την οπτική γωνία των άλλων ανθρώπων. Οι άλλοι πιστεύουν πως έχουν καταφέρει πολλά, αλλά οι ίδιοι θεωρούν ότι οι επιτυχίες αυτές ήταν δεδομένες. Αποτελούν απλά μια εκπλήρωση των απαιτήσεων που υπήρχαν από τον εαυτό τους.

«Η παγίδα των ανελαστικών στάνταρ μπορεί να δημιουργήσει ολόκληρη την κλίμακα των αρνητικών συναισθημάτων. Νιώθετε πάντα απογοητευμένος και θυμωμένος με τον εαυτό σας που δεν ανταποκριθήκατε στα στάνταρ σας. Μπορεί να βιώνετε ένα χρόνιο θυμό και υψηλά επίπεδα άγχους. Έχετε έμμονες ιδέες με την επόμενη δραστηριότητα που πρέπει να κάνετε σωστά. Ένας σημαντικός παράγοντας του άγχους σας είναι ο χρόνος. Έχετε τόσα πολλά να κάνετε μέσα σε τόσο λίγο χρόνο… Ξέρετε πάντα τι ώρα είναι και νιώθετε ένα διαρκές αίσθημα πίεσης του χρόνου. Και σας κυριεύει η κατάθλιψη μπροστά στη μιζέρια της ζωής σας και στην ουδετερότητα των επιτευγμάτων σας» (σελ. 424-425).

«Ίσως αναρωτηθείτε γιατί συνεχίζετε να πιέζετε με αυτό τον τρόπο τον εαυτό σας. Όσο εξαντλημένος κι αν είστε, αντί να ηρεμείτε, επιταχύνετε- αναλαμβάνοντας όσο το δυνατόν περισσότερες ευθύνες. Λες και πιστεύετε πως κάποιο από τα πράγματα που κάνετε τελικά θα σας φέρει ικανοποίηση. Δε συνειδητοποιείτε πως ο τρόπος με τον οποίο κάνετε οτιδήποτε καθιστά τη γνήσια ικανοποίηση αδύνατη. Αναπόφευκτα, ότι κι αν προσπαθείτε να εκπληρώσετε, σας δημιουργεί την ίδια συναισθηματική φόρτιση, το ίδιο βαρύ αίσθημα πίεσης.

Πιστεύετε στην πιθανότητα της επιτυχίας –ότι με τον διαρκή αγώνα σας θα φτάσετε σε αυτή την απόλυτη κατάσταση της τελειότητας. Αν και πιθανότητα δε θεωρείτε τον εαυτό σας πραγματικά πετυχημένο, νιώθετε πως βελτιώνεστε, πως πλησιάζετε τον στόχο σας. Αυτό το αίσθημα της προόδου σας κρατά σε εγρήγορση. Βλέπετε ένα τέλος στην πορεία σας, όπου θα μπορέσετε τελικά να χαλαρώσετε και να απολαύσετε τη ζωή. Ζείτε με τη φαντασίωση ενός μελλοντικού χρόνου στον οποίο θα απελευθερωθείτε» (σελ. 425).

«Αυτή όμως η κατάσταση ηρεμίας που ελπίζετε να βρείτε στο τέλος του αγώνα σας δεν έρχεται ποτέ. Αλλά, ακόμη κι αν ερχόταν, θα βρίσκατε κάτι άλλο, κάποιο άλλο ανελαστικό στάνταρ στο οποίο θα έπρεπε να ανταποκριθείτε. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ενισχύεται η παγίδα σας. Στο βάθος, δε νιώθετε άνετα παρά μόνο όταν παλεύετε για κάτι. Μπορεί να μη σας κάνει ευτυχισμένο, αλλά είναι για σας μια οικεία κατάσταση. Είναι ο τύραννος που υπάρχει μέσα σας και που τόσο καλά γνωρίζετε» (σελ. 426).

Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις παραλλαγές της εν λόγω παγίδας: 

Καταναγκαστικότητα: ανάγκη διατήρησης των πάντων σε μια τέλεια τάξη. Το άτομο έχει την ανάγκη να φροντίζει για τις παραμικρές λεπτομέρειες, καθώς φοβάται μήπως κάνει κάποιο λάθος. Νιώθει απογοήτευση και αναστάτωση όταν τα πράγματα δεν είναι έτσι όπως αυτό θέλει. Στο επίκεντρο βρίσκεται η ανάγκη για έλεγχο.

Προσανατολισμός προς την επιτυχία: αφορά τον εργασιομανή. Το άτομο δίνει υπερβολική έμφαση σε ένα υψηλό επίπεδο επιτυχίας εις βάρος των άλλων αναγκών του. Πρέπει να είναι ο καλύτερος. Έχει το αίσθημα ότι ανήκει στην κατηγορία του μέσου ανθρώπου, αλλά αγωνίζεται διαρκώς για να εκπληρώσει πολύ υψηλά, τελειοθηρικά στάνταρ.

Ολοκληρώνοντας μια δραστηριότητα σκέφτεται: «Τα πήγα καλά, αλλά θα μπορούσα να τα πάω καλύτερα». Η παγίδα αυτή μπορεί κάποιες φορές να οδηγήσει σε ένα αίσθημα αποτυχίας. 

Προσανατολισμός προς την κοινωνική αναγνώριση: υπερβολικό ενδιαφέρον προς την απόκτηση κύρους, πλούτου, ομορφιάς, ενός ψεύτικου εαυτού. Το άτομο δε νιώθει ποτέ καλά ότι κι αν κάνει. Συχνά γίνεται αυτοτιμωρητικό ή νιώθει ντροπή όταν δεν καταφέρνει να εκπληρώσει τις υψηλές προσδοκίες του. Είναι παγιδευμένο σε ένα συνεχή αγώνα συσσώρευσης όσο το δυνατόν περισσότερης δύναμης, χρημάτων ή γοήτρου, παρόλα αυτά, τίποτα δεν είναι αρκετό να κάνει το άτομο να νιώσει ικανοποίηση με τον εαυτό του. Το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να αποδείξει στον εαυτό του την αξία του, ενώ διαρκώς επιθυμεί να φτάσει σε ακόμη υψηλότερα επίπεδα επιτυχίας.

Ποια είναι τα αίτια της δημιουργίας της παγίδας των ανελαστικών στάνταρ;

«Η εκδήλωση αγάπης των γονιών σας απέναντί σας εξαρτιόταν από τον βαθμό ανταπόκρισής σας στα υψηλά τους στάνταρ.

Ο ένας ή και οι δύο γονείς σας ήταν πρότυπα υψηλών, ακλόνητων στάνταρ.

Η παγίδα αυτή αναπτύχθηκε σαν ένα μέσο αναπλήρωσης των συναισθημάτων της μειονεκτικότητας, του κοινωνικού αποκλεισμού, της στέρησης ή της αποτυχίας.

Ο ένας ή και οι δύο γονείς σας σας ταπείνωναν ή σας κατέκριναν όταν δεν καταφέρνατε να ανταποκριθείτε στα υψηλά τους στάνταρ» (σελ. 430).

Όσοι μεγάλωσαν μέσα σε ένα οικογενειακό περιβάλλον που προσέφερε την αγάπη κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν τη συγκεκριμένη παγίδα. Ορισμένοι γονείς δείχνουν στοργή, αγάπη, επιδοκιμασία και ενδιαφέρον μόνο όταν το παιδί σημειώνει μια επιτυχία ή όταν η συμπεριφορά του είναι τέλεια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, η παιδική ηλικία να μετατραπεί σε έναν αγώνα δρόμου για να κερδηθεί η εύνοια των γονέων. Ο αγώνας, όμως, αυτός είναι ατελείωτος και χωρίς αποδείξεις ενίσχυσης κατά τη διάρκεια της πορείας αυτής. 

Ο δρόμος προς την αλλαγή της παγίδας:

Για να ξεκινήσει το άτομο μια αλλαγή της παγίδας των ανελαστικών στάνταρ θα πρέπει να εντοπίσει τα θέματα πάνω στα οποία τα στάνταρ είναι ανελαστικά, να καταγράψει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτών των στάνταρ, να συνειδητοποιήσει τα αίτια της παγίδας αυτής και να προσπαθήσει να επαναπροσδιορίσει τα στάνταρ που είναι σημαντικά για τον ίδιο. 

Το πρώτο βήμα για την αλλαγή είναι να αναλογιστεί το άτομο ποιο είναι το κόστος των υψηλών στάνταρ που διαρκώς βάζει στη ζωή του και κατά πόσο αξίζει να επιτρέπει σε αυτά να καταδυναστεύουν τη ζωή του.

Young, J.E. & Klosko, J.S. (2010). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας. Αθήνα: Πατάκη.