Διατροφικές διαταραχές, συντροφικές σχέσεις και προσωπικότητα

Οι διατροφικές διαταραχές περιλαμβάνουν ένα σύνολο συμπτωμάτων και αποτελούν μια ιδιαίτερα σοβαρή ασθένεια που προσβάλλει τα τελευταία χρόνια όλο και μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων και κυρίως νεαρών γυναικών. Πρόκειται για ένα ζήτημα στο οποίο εμπλέκονται ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες, ενώ οι δύο βασικές κατηγορίες διαταραχών είναι η ψυχογενής ανορεξία και η ψυχογενής βουλιμία. Οι επιπτώσεις των συγκεκριμένων διαταραχών είναι εμφανείς στη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου, ενώ το ίδιο δυσκολεύεται να παραδεχτεί ή να κατανοήσει ότι νοσεί. Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της ζωής του ατόμου βρίσκεται η ολοκληρωτική ενασχόληση με την τροφή και τους τρόπους που θα την αποβάλλει, ώστε να εξασφαλίσει χαμηλό βάρος. 

Η ψυχογενής ανορεξία χαρακτηρίζεται από βαριά διαταραχή της εικόνας που έχει το άτομο για το σώμα του και από αδιάκοπη αναζήτηση της ισχνότητας. Η ψυχογενής βουλιμία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια πρόσληψης μεγάλων ποσοτήτων τροφής, τα οποία συνοδεύονται από την αίσθηση της έλλειψης ελέγχου. Τα επεισόδια συνοδεύονται από σωματική δυσφορία, αισθήματα ενοχής και αυτοαποστροφής και συμπτώματα κατάθλιψης.

Το φαινόμενο των διατροφικών διαταραχών είναι πολυδιάστατο και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες. Κυρίαρχο ρόλο παίζουν οι ψυχολογικοί παράγοντες μεταξύ των οποίων είναι και η προσωπικότητα του ατόμου και τα χαρακτηριστικά της. Συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που σχετίζονται με ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, όπως είναι η ακαμψία ως προς τις απόψεις τους, η έντονη ενασχόληση με κανόνες και αρχές, η έντονη τάση για τάξη των πραγμάτων και η υπερβολική ευσυνειδησία φαίνεται πως αποτελούν κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων με διατροφικές διαταραχές.

Ακόμη, φαίνεται πως τα άτομα με διατροφικές διαταραχές εμφανίζουν την τάση για αναζήτηση της τελειότητας, ψυχαναγκαστική συμπεριφορά, νευρωτισμό, αρνητικά συναισθήματα και αποφυγή.

Δύο είναι οι βασικές διαταραχές προσωπικότητας που συνδέονται με τις διατροφικές διαταραχές. Πρόκειται για τη διαταραχή της οριακής προσωπικότητας, όπου τα άτομα εμφανίζουν κυρίως χαρακτηριστικά εξάρτησης και μελοδραματισμού και για τη διαταραχή της εξαρτητικής προσωπικότητας, όπου το άτομο χαρακτηρίζεται από διαπροσωπική εξάρτηση, ενώ εμφανίζει υποταγή, προσκόλληση και άγχος αποχωρισμού.

Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές φαίνεται πως κάνουν κυρίως ανασφαλή τύπου δεσμούς, που σχετίζονται σε ένα σύνολο αρνητικών συνεπειών, όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλή ακαδημαϊκή επιτυχία και εμφάνιση ψυχοπαθολογίας. Οι γυναίκες με ψυχογενή βουλιμία εμφανίζουν δυσκολίες στην εγγύτητα με τον σύντροφο, ενώ παρουσιάζουν και χαμηλά επίπεδα ικανοποίησης στις σχέσεις. Ακόμη, εκφράζουν ένα φόβο για την οικειότητα και αναφέρουν ότι εκδηλώνουν αποφυγή στις διαπροσωπικές τους σχέσεις με τους άνδρες και φτωχή σεξουαλική λειτουργικότητα.

Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές εμφανίζουν επίσης αυξημένα επίπεδα άγχους, μειωμένη αίσθηση της αυτοαποτελεσματικότητας και της αυτοαξίας, καθώς και ισχυρές πεποιθήσεις σχετικά με την κοινωνική απόρριψη. Επιπλέον, εμφανίζουν συχνά έκφραση θυμού προς τους άλλους και προς τον εαυτό σχετικά με τον αποχωρισμό και μια αμυντική στάση άρνησης να αντιμετωπίσουν τον εσωτερικό πόνο που τους προκαλεί ο αποχωρισμός που βιώνουν. 

Στις σχέσεις τους φαίνεται πως τείνουν περισσότερο στη σύναψη σχέσεων που χαρακτηρίζονται από ανασφάλεια, με κύριο χαρακτηριστικό την εμμονή. Η ανασφάλεια που έχουν στους δεσμούς οδηγεί σε μια έλλειψη ικανοποίησης από την εικόνα του σώματος, η οποία με τη σειρά της οδηγεί στην εμφάνιση διατροφικών διαταραχών. Τα άτομα με έμμονο τύπο δεσμού έχουν μια έντονη ανάγκη για εξωτερική αποδοχή, την οποία προσπαθούν να κερδίσουν με τις αλλαγές στην εξωτερική τους εμφάνιση. Τα άτομα με δεσμό τύπου αποφυγής τείνουν να προστατεύουν τον εαυτό τους, κρατώντας αποστάσεις από τους άλλους, έτσι υιοθετούν συμπεριφορές που θα τα κάνουν λιγότερα ευαίσθητα απέναντι στις κοινωνικές προσδοκίες. Τα τελευταία είναι λιγότερο πιθανό να επικεντρώνονται στη σωματική εμφάνιση όσον αφορά την ανάπτυξη και διατήρηση σχέσεων καθώς προσπαθούν να μην τα αγγίζουν οι κοινωνικές προσδοκίες και πολιτισμικές απόψεις σχετικά με την ομορφιά και το σώμα.

Τα υψηλότερα επίπεδα νευρωτισμού, όπως αρνητικά συναισθήματα, άγχος και συναισθηματική αστάθεια, σχετίζονται με όλους τους τύπους διατροφικών διαταραχών καθώς και με τους δεσμούς ανασφαλή τύπου. Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές και ανασφαλείς δεσμούς εμφανίζουν περισσότερο άγχος και δυσφορία και χαμηλότερα επίπεδα εξωστρέφειας.  

Παπαδοπούλου Ελένη
Ψυχολόγος