Τύποι δεσμού και ερωτικές σχέσεις

Οι διαπροσωπικές σχέσεις καθορίζονται από τον τύπο δεσμού που συνήθως κάνει το άτομο, αλλά και από τους δεσμούς που είχε αναπτύξει κατά τη βρεφική και πρώτη νηπιακή ηλικία, καθώς τα πρότυπα των δεσμών αυτών ακολουθούν το άτομο και κατά την ενήλικη ζωή του. Κάθε διαπροσωπική αλληλεπίδραση που μειώνει το άγχος και συμβάλλει στην ανάπτυξη της αίσθησης ασφάλειας του ατόμου επιβεβαιώνει την ύπαρξη στενής σχέσης και εμπιστοσύνης και βελτιώνει τους συναισθηματικούς δεσμούς με τους ερωτικούς συντρόφους. Οι δεσμοί που αναπτύσσουν τα άτομα κατά την ενήλικη ζωή τους φαίνεται πως επηρεάζονται άμεσα από τους δεσμούς που είχαν με τους γονείς τους ή τα άτομα που τα φρόντιζαν κατά την βρεφική ηλικία, καθώς τα ίδια τα άτομα συχνά κάνουν αναφορές και τονίζουν τις επιδράσεις των πρώιμων εμπειριών που είχαν ως προς τους δεσμούς τους. Αυτοί οι πρώιμοι δεσμοί του ατόμου με τους γονείς του υποστηρίζεται ότι επηρεάζουν πρωτίστως τις συντροφικές- ρομαντικές σχέσεις των ενηλίκων.

Ο Bowlby διέκρινε δύο τουλάχιστον είδη ανασφαλή, αγχώδη δεσμού. Πρόκειται για το πρότυπο του αμφίθυμου δεσμού, όπου ο γονιός φεύγει και όταν επιστρέφει έχει μία θυμωμένη, απορριπτική συμπεριφορά και το παιδί αναζητεί στήριξη και το πρότυπο του δεσμού της αποφυγής, όπου ο γονιός απαντά με ένα ήρεμο τρόπο και μετά την επιστροφή του επιλέγει μια απορριπτική απάντηση μέσω μιας στάσης αποφυγής, με αποτέλεσμα το παιδί να νιώθει ότι δεν μπορεί να στηριχτεί στο γονιό.

Τα άτομα με ασφαλή δεσμό επιζητούν στενές συντροφικές σχέσεις, στις οποίες όμως θα υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ εγγύτητας και αυτονομίας. Τα άτομα αυτά αν και δεν τρομάζουν από την στενότητα της σχέσης, εκτιμούν και την αυτονομία, και νιώθουν πιο χαρούμενα όταν η σχέση τους περιλαμβάνει και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για έναν υγιή τύπο δεσμού που χαρακτηρίζεται από ανεξαρτησία και εγγύτητα στις σχέσεις. Ο ασφαλής τύπος νιώθει ότι είναι σχετικά εύκολο να έρχεται κοντά συναισθηματικά με τους άλλους και να νιώθει άνετα να εξαρτάται από τους άλλους (σε φυσιολογικά πλαίσια), ενώ δεν ανησυχεί ότι οι άλλοι μπορεί να τον εγκαταλείψουν, ούτε φοβάται όταν κάποιος επιθυμεί να έρθει συναισθηματικά κοντά του.

Για τα άτομα με δεσμούς αποφυγής, το βασικό ζητούμενο είναι να διατηρήσουν αποστάσεις και να εμποδίσουν τους άλλους να τους πλησιάσουν πάρα πολύ. Χαρακτηρίζονται από μία έντονη τάση να μην κάνουν πολύ στενές σχέσεις κυρίως εξαιτίας της ανάγκης τους και του φόβου τους να αποφύγουν την απόρριψη. Ο δεσμός της αποφυγής χαρακτηρίζεται από υπερβολική απόσταση από τους άλλους στις σχέσεις. Το άτομο νιώθει κάπως άβολα όταν βρίσκεται συναισθηματικά κοντά στους άλλους, δυσκολεύεται να εμπιστευτεί ολοκληρωτικά και να αφήσει τον εαυτό του να εξαρτιέται από τους άλλους, ενώ γίνεται νευρικός όταν οι άλλοι τον πλησιάζουν συναισθηματικά και πολλές φορές οι ερωτικοί του σύντροφοι επιθυμούν μεγαλύτερη οικειότητα από αυτή που εκδηλώνει ο τύπος με σχέσεις αποφυγής.

Τα άτομα με αγχώδεις δεσμούς επιζητούν στενές συντροφικές σχέσεις, μέσα στις οποίες όμως βιώνουν έντονο άγχος. Πρόκειται για άτομα που εξαιτίας της έντονης ανησυχίας τους σχετικά με το φόβο της εγκατάλειψης και της απόρριψης αφιερώνουν πάρα πολύ χρόνο σε σκέψεις για τις σχέσεις τους. Το άτομο αναπτύσσει σχέσεις εμμονής όπου νιώθει ότι οι άλλοι είναι απρόθυμοι να έρθουν συναισθηματικά κοντά του, όσο επιθυμεί ο ίδιος. Συχνά τον απασχολεί το γεγονός ότι ο σύντροφός του δεν τον αγαπά πραγματικά ή ότι δεν θέλει να μείνει μαζί του, ενώ επιθυμεί να έρθει κοντά συναισθηματικά με τον ερωτικό του σύντροφο, αλλά αυτό μερικές φορές τον φοβίζει.

Φαίνεται πως ο τρόπος που το άτομο νιώθει για τον εαυτό του συμβάλλει σημαντικά στους δεσμούς που αναπτύσσει. Όταν το άτομο έχει μια θετική αίσθηση του εαυτού και των άλλων είναι πιο ικανό να ρυθμίσει τις συναισθηματικές του αντιδράσεις απέναντι σε στρεσογόνα γεγονότα, κυρίως όταν βρίσκεται αντιμέτωπο με απειλές και προβλήματα στη σχέση του, και με πιο εύκολο και αποτελεσματικό τρόπο από ότι ένα άτομο με αρνητικές νοητικές αναπαραστάσεις για τον εαυτό του και τους άλλους.

Επιπλέον, τα άτομα με ασφαλείς δεσμούς τείνουν να έχουν υψηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης, λιγότερη αμφιβολία για τον εαυτό τους, καθώς και μια υψηλότερη αίσθηση αυτοαξίας. Επίσης, τείνουν να προσανατολίζονται διαπροσωπικά, ενώ βλέπουν τους άλλους ως άτομα καλόκαρδα και με καλές προθέσεις. Φαίνεται, δηλαδή, ότι οι πεποιθήσεις και οι στάσεις των ατόμων με ασφαλείς δεσμούς αντικατοπτρίζουν τα θετικά πρότυπα αντιμετώπισης του εαυτού και των άλλων.

Σε αντίθεση με τα άτομα με ασφαλείς δεσμούς, τα άτομα με δεσμούς αποφυγής χαρακτηρίζονται από έλλειψη εμπιστοσύνης στις κοινωνικές περιστάσεις, ενώ τείνουν να εμπλέκονται ελάχιστα σε κοινωνικές σχέσεις. Όσον αφορά τους άλλους, τους αντιμετωπίζουν με καχυποψία ή εξάρτηση, αμφιβάλλουν για τις προθέσεις και την ειλικρίνειά τους και είναι καχύποπτοι για τα κίνητρα της συμπεριφοράς τους.

Τέλος, τα άτομα με αγχώδη δεσμό (με εμμονές) θεωρούν ότι είναι δύσκολο και πολύπλοκο να κατανοήσουν και να καταλάβουν τους άλλους. Για αυτό το λόγο πρόκειται για άτομα που στις σχέσεις τους είναι αμφίθυμα και επιφυλακτικά στις αλληλεπιδράσεις τους με τους άλλους, ενώ πιστεύουν ότι τόσο τα ίδια όσο και οι άλλοι έχουν μικρή δυνατότητα ελέγχου της ζωής τους. Το κάθε άτομο παρουσιάζει συνήθως ένα διακριτό προφίλ σχετικά με τη συμπεριφορά του στις διαπροσωπικές σχέσεις, το οποίο τον ακολουθεί σε όλη του τη ζωή.

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος