ΣΕΛΙΔΑ στο FACEBOOK

https://www.facebook.com/papadopsixologos/

Θέματα ψυχολογίας και ειδικής αγωγής

Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος- Κοινωνιολόγος, MSc.
Ιάμβης 2 & Λεάνδρου, Αθήνα
210-5152936, 6949866593

Η σχέση με τη μητέρα

Σε κάποιες περιπτώσεις, η σχέση μητέρας- παιδιού μπορεί να έχει πολλά τοξικά στοιχεία και να προκαλεί έντονο θυμό, να ξύνει υπάρχουσες πληγές και να στηρίζεται στη συναισθηματική χειραγώγηση. Μια τέτοια σχέση όσο μεγαλώνουμε μπορούμε να την κρίνουμε και να την αξιολογήσουμε, έτσι ώστε να δούμε κατά πόσο μας κάνει καλό. Σε κάθε περίπτωση, στόχος μας είναι η προσπάθεια για την αποκατάσταση αυτής της τόσο σημαντικής για εμάς σχέσης, αρκεί να υπάρχει διάθεση και προθυμία και από τις δύο πλευρές. Επομένως, η προσπάθειά μας θα πρέπει να έχει κάποια όρια, τα οποία θέτουμε εμείς οι ίδιοι και εξαρτώνται και από την ανατροφοδότηση που λαμβάνουμε από το άλλο πρόσωπο αυτής της σχέσης. 

Δυστυχώς, δεν μπορούμε να πάρουμε ως δεδομένο ότι η σχέση ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί είναι καλή και έχει οφέλη και για τις δύο πλευρές. Όπως σε κάθε σχέση, έτσι και στη σχέση μητέρας- παιδιού είναι σημαντικό να υπάρχει σεβασμός απέναντι στα συναισθήματα και την προσωπικότητα του άλλου, σεβασμός των ορίων του άλλου προσώπου, τήρηση των ρόλων του καθενός και όχι αντιστροφή ρόλων, ενώ δεν θα πρέπει να υπάρχει επίκριση και έντονη παρεμβατικότητα. Αν δεν υπάρχουν αυτά τα στοιχεία, η σχέση με τη μητέρα μπορεί να έχει περισσότερα μειονεκτήματα παρά οφέλη και είναι πιθανό ως παιδιά να έχουμε βιώσει την τραχιά και σκληρή πλευρά ενός ατόμου, που αναμενόταν να μας δώσει τρυφερότητα και ζεστασιά, αποδοχή και αγάπη. Μπορεί να μην υπάρχουν τρόποι βελτίωσης ή αποκατάστασης αυτής της σχέσης, όμως, ως ενήλικα παιδιά οφείλουμε στον εαυτό μας να εξαντλήσουμε τα περιθώρια, πριν επιλέξουμε την απομάκρυνση από μια σημαντική σχέση που βλέπουμε ότι μας κάνει κακό. 

Η σχέση με τη μητέρα είναι μια σημαντική σχέση, που μας ακολουθεί και μας καθορίζει σε όλη μας τη ζωή, για αυτό είναι απαραίτητο να έχουμε ξεκαθαρίσει ή τακτοποιήσει μέσα μας τυχόν προβλήματα που υπάρχουν σε αυτή τη σχέση. Η σχέση με τη μητέρα, όπως και κάθε άλλη σχέση, χρειάζεται προσπάθεια, έχει ανάγκη από αφιέρωση χρόνου και χώρου. Είναι σημαντικό να περνάμε χρόνο μαζί, να συζητάμε, να επικοινωνούμε, να έχουμε κοινά ενδιαφέροντα, να έχουμε εμπιστοσύνη και να μπορούμε να συγχωρέσουμε λάθη του παρελθόντος. Όλα όσα κάνουμε σε αυτή τη σχέση δείχνουν και τη συμπεριφορά μας σε άλλες σχέσεις: πόσο εκτιμούμε τη μητέρα μας; Πόσο την υπολογίζουμε; Πόσο την σκεφτόμαστε και πόσο κοντά της είμαστε; 

Ίσως έφτασε η στιγμή να επαναξιολογήσουμε τη σχέση με τη μητέρα μας, προσπαθώντας να τη δούμε με περισσότερη ωριμότητα και αποδοχή, ώστε να κρατήσουμε από αυτή τη σχέση όλα τα θετικά που υπάρχουν, όλες τις όμορφες αναμνήσεις που έχουμε βιώσει και όλα όσα μοιραστήκαμε στα χρόνια της κοινής μας πορείας, δηλαδή από τότε που γεννηθήκαμε μέχρι και σήμερα. Και ακόμη κι αν δεν υπάρχει η δυνατότητα αποκατάστασης αυτής της σχέσης, ας προσπαθήσουμε να συγχωρήσουμε μέσα μας τη συμπεριφορά και τις πράξεις της μητέρας μας, για να μπορέσουμε να επουλώσουμε τις πληγές που έχουμε και δεν μας αφήνουν να ζήσουμε ή να προχωρήσουμε. Επίσης, δεν θα πρέπει να συγχέουμε την αγάπη με τη μητέρα με την προσκόλληση σε αυτή. Όσα αρνητικά βιώνει ένα άτομο που έχει κακή σχέση με τη μητέρα του, τόσα βιώνει και ένα άτομο που είναι εξαρτημένο ή προσκολλημένο στη μητέρα του, ενώ είναι πλέον ενήλικας. 

Η σχέση με τη μητέρα είναι σημαντική και μοναδική, αλλά μεγαλώνοντας θα πρέπει να μπορούμε να διαφοροποιήσουμε τη θέση μας, την προσωπικότητά μας, τον ρόλο μας. Δεν είμαστε η μητέρα μας και δεν καθορίζεται η ζωή μας, η ταυτότητά μας και η προσωπικότητά μας από τη μητέρα μας. Μπορεί η σχέση με τη μητέρα μας να μην είναι η ιδανική σχέση ή να μην έχει όλα όσα θέλαμε, μπορεί να είναι μια σχέση που πέρασε από πολλές διακυμάνσεις, ωστόσο, εστιάζοντας στο τώρα, μπορούμε να δούμε πώς είναι αυτή η σχέση, τι μας δίνει και πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί. Ίσως, είναι μια ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα ένα άτομο που μέχρι τώρα δεν είχαμε την ωριμότητα ή την ηρεμία να το κάνουμε. Ο θυμός, οι εντάσεις και η εμμονή στις πληγές του παρελθόντος δεν μας βοηθούν σε τίποτα, δεν μας αφήνουν να δομήσουμε σχέσεις, να εμπιστευτούμε ανθρώπους ή να αναπτυχθούμε πνευματικά. Ας τα ξεκινήσουμε όλα αυτά από την πιο σημαντική στη ζωή μας σχέση: τη σχέση με τη μητέρα.

Μητρική αγάπη

Μια αγάπη χωρίς όρια, χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς περιορισμούς…

Μια αγάπη που δεν θα πρέπει να στηρίζεται στα ναρκισσιστικά, αυταρχικά ή κτητικά στοιχεία της μητέρας. Μια μητέρα με έντονα τέτοιου είδους στοιχεία μπορεί να έχει ανάλογες συμπεριφορές προς το παιδί, καταστρέφοντας ή περιορίζοντας τη μεταξύ τους σχέση.

Το παιδί έχει ανάγκη από στοργή, από τρυφερότητα, από αποδοχή και από αγάπη. Η μητέρα έχει ανάγκη από ανταπόδοση αυτών των συναισθημάτων, όμως σε περίπτωση που δεν υπάρχει ανταπόκριση, η μητέρα μπορεί να συνεχίσει να απαντά θετικά και ήρεμα στα ξεσπάσματα οργής, άρνησης και επιθετικότητας του παιδιού, ώστε να μειωθούν τα αρνητικά συναισθήματα του παιδιού και να επιτευχθεί μια κατάσταση ισορροπίας.

Μια σημαντική αγάπη, που θα πρέπει να δίνει χώρο και χρόνο στο παιδί όσο μεγαλώνει, που θα πρέπει να προσαρμοστεί στις αλλαγές που υφίσταται η σχέση λόγω των αλλαγών στις ανάγκες του παιδιού. 

Μια αγάπη, που όσο και να μην έχει όρια και όσο και να βιώνεται σε υπερβολικό βαθμό δεν θα πρέπει να μετατρέψει τη σχέση μητέρας- παιδιού σε μια συμβιωτική σχέση, όπου θα είναι δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί, δημιουργώντας προβλήματα συγχώνευσης των δύο, χωρίς να αφήνει το παιδί να δομήσει τη δική του ταυτότητα και προσωπικότητα και να κάνει τα δικά του βήματα, βλέποντας πόσο μπορεί να στηριχτεί στον εαυτό του και στις δυνάμεις του. 

Το παιδί έχει ανάγκη από τη μητρική αγάπη για να μεγαλώσει, να πιστέψει στον εαυτό του και να γίνει ανεξάρτητο, για να αποκτήσει αυτοεκτίμηση και εμπιστοσύνη για τους ανθρώπους γύρω του.

Ψεύτικοι άνθρωποι σε ψεύτικες σχέσεις

Άνθρωποι που έρχονται και φεύγουν σαν αέρας, που είναι και δεν είναι εδώ, που θέλουν να είναι παντού και στην πραγματικότητα πουθενά, αλλά που το πιο σημαντικό που θέλουν είναι να φαίνονται παντού. Άνθρωποι που πείθουν τον εαυτό τους ότι είναι καλά μέσα σε μη πραγματικές σχέσεις. 

Μια πλάνη στην οποία έχεις ανάγκη να πιστέψεις, να τραφείς ή να νιώσεις για λίγο καλά. Σχέση που στηρίζεται μόνο στα λόγια, στον τρόπο που φαίνεται η σχέση προς τα έξω, στο φαίνεσθαι, στην εικόνα που έχουν οι άλλοι. Όλη η ενέργεια αφιερώνεται σε αυτά τα πράγματα. Οι ψεύτικοι άνθρωποι έχουν μια εικόνα και κάνουν τα πάντα να τη διατηρήσουν. Οι σχέσεις τους είναι μέρος αυτής της εικόνας. Πόσο θέλεις να είσαι ένας από αυτούς ή πόσο τους μοιάζεις;

Σε μια ψεύτικη σχέση δεν υπάρχει πραγματική επικοινωνία, ακόμα κι όταν «επικοινωνείς» με τον άλλο, δεν υπάρχει σημείο επαφής, νιώθεις ένα άδειασμα, ένα κενό, μια απογοήτευση, παρά ένα γέμισμα και μια συναισθηματική εξέλιξη. Η απόσταση της μη πραγματικότητας δημιουργεί ένα τεράστιο χάσμα, που δεν μπορεί να ξεπεραστεί ώστε να υπάρξει μια αληθινή επαφή και επικοινωνία. 

Σε μια κοινωνία που επιτυχώς καλλιεργεί έναν επιφανειακό υλιστικό τρόπο ζωής, το πιο σημαντικό για τις σχέσεις είναι το πώς φαίνονται παρά το πώς πραγματικά είναι. Δεν έχει σημασία τι θέλω αλλά το πώς θα αξιολογήσουν οι άλλοι τις επιλογές μου. 

Είναι τόσο εύκολο να πείσεις τους άλλους ότι είσαι καλά και είναι τόσο εύκολο να ξεγελάσεις τον εαυτό σου ότι η εικόνα σου είναι ότι πιο σημαντικό υπάρχει. Τι σημασία έχει τι νιώθεις, πώς νιώθεις, ποιος νοιάζεται για το πώς είσαι μέσα σου; Και ποιος περιμένεις να νοιαστεί αν εσύ ο ίδιος ασχολείσαι μόνο με το τι θα δείξεις στους άλλους. Τι σε νοιάζει περισσότερο: πώς είσαι και ποιος είσαι; Ή πώς παρουσιάζεσαι ότι είσαι και ποιος φαίνεσαι ότι είσαι; Τι θέλεις να είναι πιο σημαντικό και τι αποτελεί προτεραιότητα για σένα;

Ασχολήσου λίγο ακόμα με την εικόνα σου. Σίγουρα θα ξεχάσεις ποιος είσαι και τι θέλεις, όμως, θα καταφέρεις να ασχοληθούν μαζί σου και όλοι αυτοί που ασχολούνται με τη δική τους εικόνα και κάποια στιγμή που έχουν πλέον πείσει τους άλλους ότι είναι καλά δεν τους μένει παρά να «βοηθήσουν» και τους άλλους να φτιάξουν την εικόνα τους, να γίνουν το ίδιο «πετυχημένοι» με αυτούς. 

Πήγαινε να σου δείξουν πώς τα κατάφεραν, θαύμασέ τους και ευχήσου να τους μοιάσεις. Ίσως, κάποια στιγμή καταλάβεις ότι θα χρειαστεί να πεις ψέματα και στον ίδιο σου τον εαυτό, να τον παραμυθιάσεις ότι αυτό θέλεις, ότι έτσι θέλεις να είσαι και ότι και οι άλλοι έτσι σε θέλουν. Τι ευτυχία;

Ναι, τα κατάφερες… Να γίνεις ένας ψεύτικος άνθρωπος, ομοίωμα αυτών που θαυμάζεις και σ’ έπεισαν ότι είναι τόσο ευτυχισμένοι και για να επιβιώσεις δέχτηκες να κάνεις και ψεύτικες σχέσεις…

Πολλή προσπάθεια για το τίποτα… Συνέχισε να παραμυθιάζεις τον εαυτό σου ότι είσαι καλά και ότι οι σχέσεις σου είναι καλές και σε θαυμάζουν και οι άλλοι για αυτό, και όλοι θα είμαστε ευτυχισμένοι. Η εικόνα μετράει. Τι σημασία έχει αν δεν σε βλέπει καν ο άλλος, αν δεν σε ξέρει καθόλου. Σημασία έχει να δίνεις καλή εντύπωση στους άλλους ότι έχεις πετύχει στη ζωή σου, στις σχέσεις σου, στην καριέρα σου, σε όλα…

Ασχολήσου, λοιπόν, λίγο ακόμα με την εικόνα σου… γυάλισέ την, κάν’ την να αστράφτει και όταν όλοι βλέπουν αυτή την εικόνα απόλαυσέ το. Ποιος νοιάζεται αν νιώθεις άδειος, αν νιώθεις ότι χάνεις τον εαυτό σου, ότι δεν ζεις πραγματικά; Ποιος νοιάζεται αν δεν εξελίσσεσαι σαν άνθρωπος, αν δεν σε γεμίζει αυτό; Ποιος περιμένεις να νοιαστεί όταν εσύ ο ίδιος δεν το κάνεις; Όταν περάσουν τα χρόνια ίσως συνειδητοποιήσεις ότι ήσουν τόσο αφοσιωμένος με την εικόνα σου που ξέχασες να ζήσεις, ήταν τόσο επιφανειακά όλα που δεν κατάφεραν να σε αγγίξουν, να σε κάνουν να προχωρήσεις, να γνωρίσεις τους άλλους και να σε γνωρίσουν, αλλά και να γνωρίσεις εσύ τον εαυτό σου. 

Αν το πιο σημαντικό για εσένα είναι τι εντύπωση θα δώσεις στους άλλους κι αν κάνεις τα πάντα για αυτό ίσως παραμελείς λίγο τον εαυτό σου, τον πραγματικό σου εαυτό, αυτόν που δεν ενδιαφέρεται για την εικόνα που θα σχηματίσουν οι άλλοι για αυτόν, αλλά για το τι πραγματικά θέλει, που θέλει να είναι και με ποιους…

Αγχώδης Μετατραυματική Διαταραχή (PTSD)

Η αγχώδης μετατραυματική διαταραχή είναι μια διαταραχή που αναπτύσσεται σε άτομα που έχουν δει ή έχουν ζήσει ένα ιδιαίτερα τρομακτικό συμβάν ή κατάσταση, που έθεσε σε κίνδυνο τη ζωή τους ή την ψυχική τους ακεραιότητα. Όταν βιώσουμε μια ιδιαίτερα τραυματική κατάσταση είναι φυσιολογικό να εμφανίζεται ο φόβος, που είναι ένας τρόπος να αμυνθούμε ή να αποφύγουμε αυτό που μπορεί να μας βλάψει. Το σοκ και τα συναισθήματα που προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια της τραυματικής κατάστασης είναι οι αντιδράσεις που προκαλούνται από το τραύμα, ενώ μετά από αυτή την κατάσταση ορισμένα από αυτά τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις μπορεί να μας ακολουθούν και να εξελιχθούν σε συμπτώματα. Ένα βασικό επακόλουθο του τραυματικού γεγονότος είναι η αίσθηση της ανησυχίας και του φόβου που μας οδηγεί σε μια διαρκή επαγρύπνηση ώστε να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε μια επόμενη δυσάρεστη κατάσταση. Το πρόβλημα είναι ότι βιώνουμε συχνά αυτή την ανησυχία, ακόμη και όταν δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος. Αυτό δεν σημαίνει πως όλα τα άτομα που βίωσαν μια τραυματική κατάσταση θα εμφανίσουν αγχώδη μετατραυματική διαταραχή. 

Το άτομο που εμφανίζει αγχώδη μετατραυματική διαταραχή παρουσιάζει ορισμένα συμπτώματα, όπως:

Συμπτώματα αναβίωσης της τραυματικής κατάστασης:

Αναβίωση συμπτωμάτων που συνδέονται με την τραυματική κατάσταση (φλαςμπακς της κατάστασης, σαν να ξαναβιώνει τα σωματικά συμπτώματα που βίωσε εκείνη την στιγμή, σαν να ξαναζεί την κατάσταση).

Εφιάλτες, που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός.

Τρομαχτικές και καταστροφολογικές σκέψεις.

Συμπτώματα αποφυγής της τραυματικής κατάστασης:

Αποφυγή χώρων, αντικειμένων και καταστάσεων που θυμίζουν την τραυματική εμπειρία.

Αίσθηση ενός συναισθηματικού μουδιάσματος.

Συναισθήματα, ενοχής, κατάθλιψης ή ανησυχίας.

Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που στο παρελθόν ήταν ευχάριστες.

Δημιουργία ανησυχίας μήπως έρθει στο μυαλό το επικίνδυνο συμβάν.

Συμπτώματα διέγερσης και αντιδραστικότητας:

Εύκολο τρόμαγμα.

Αίσθημα έντασης.

Δυσκολίες στον ύπνο.

Έντονα ξεσπάσματα θυμού.

Συμπτώματα στη νόηση και στη διάθεση:

Πρόβλημα ανάκτησης στη μνήμη σημαντικών στοιχείων του τραυματικού γεγονότος.

Αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό ή τον κόσμο.

Συναισθήματα ενοχής ή κατηγορίας.

Όλα τα παραπάνω συμπτώματα μπορεί να προκληθούν από ένα ιδιαίτερα τραυματικό γεγονός. Ωστόσο, για να υπάρξει η διάγνωση της αγχώδους μετατραυματικής διαταραχής, τα συμπτώματα αυτά θα πρέπει να μην περνούν με το πέρασμα του χρόνου. Η διάγνωση πραγματοποιείται από τον ψυχίατρο, εμείς αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να παρατηρήσουμε τα συμπτώματα αυτά στον εαυτό μας ή σε άλλα άτομα γύρω μας, ώστε να απευθυνθούμε σε κάποιον ειδικό. 

Ο καθένας μπορεί να εμφανίσει τη συγκεκριμένη διαταραχή, σε οποιαδήποτε ηλικία. Επίσης, ενδέχεται κάποιος να εμφανίσει τη διαταραχή βιώνοντας μια ξαφνική απώλεια ή βλέποντας κάποιον άλλο να έχει μια τραυματική εμπειρία. 

Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει πως όλοι έχουν τις ίδιες πιθανότητες εμφάνισης της διαταραχής. Βασικοί παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της αγχώδους μετατραυματικής διαταραχής είναι: τα παιδικά τραύματα, η ύπαρξη εμπειριών και βιωμάτων με πολλά επικίνδυνα γεγονότα και τραύματα, το να έχει πληγωθεί έντονα το άτομο, η θέαση ενός τραυματισμένου ή νεκρού ατόμου, η αίσθηση υπερβολικού φόβου ή τρόμου ή το αίσθημα αβοηθησίας, η απουσία κοινωνικής στήριξης, το ιστορικό μιας ψυχικής ασθένειας ή υπερβολικό άγχους μετά από ένα γεγονός. 

Από την άλλη μεριά, υπάρχουν παράγοντες που μπορούν να ενδυναμώσουν το άτομο, να το κάνουν ψυχικά ανθεκτικό, μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης μετατραυματικής διαταραχής άγχους. Τέτοιου είδους παράγοντες είναι η αναζήτηση στήριξης από άλλους ανθρώπους από το φιλικό ή οικογενειακό περιβάλλον, η εύρεση μιας ομάδας στήριξης όπου θα υπάρχουν και άλλα άτομα που έχουν ζήσει τραυματικά γεγονότα, η ενδυνάμωση του εαυτού ώστε να είναι δυνατός στην αντιμετώπιση ενός κινδύνου, η αναζήτηση στρατηγικών θετικής αντιμετώπισης των προβλημάτων ή η αξιολόγηση των αρνητικών γεγονότων με τέτοιο τρόπο ώστε να κρατήσει τα μαθήματα που του δίνουν, καθώς και η ικανότητα να δρα και να αντιδρά αποτελεσματικά απέναντι σε καταστάσεις που ενέχουν φόβο. 

Όταν οι παραπάνω παράγοντες δεν είναι βοηθητικοί για το άτομο και όταν περνά ο καιρός και τα συμπτώματα συνεχίζουν να είναι έντονα θα ήταν προτιμότερο να ζητηθεί η βοήθεια από έναν ειδικό, ώστε μέσα από τη θεραπεία να αντιμετωπιστεί το τραυματικό γεγονός και να μπορέσει το άτομο να το ξεπεράσει. Ποιο είδος ψυχοθεραπείας είναι πιο βοηθητικό για το άτομο εξαρτάται από ποικίλους παράγοντες. Σε κάθε άτομο η θεραπεία λειτουργεί διαφορετικά, για αυτό κάποια άτομα χρειάζεται να δοκιμάσουν διαφορετικές θεραπευτικές παρεμβάσεις ώστε να διαπιστώσουν ποια λειτουργεί και ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους.

Αν το τραύμα παραμείνει για μεγάλο χρονικό διάστημα και θεωρηθεί ότι έχει ξεπεραστεί μπορεί να εμφανιστεί με άλλα συμπτώματα ή πιο καλυμμένους τρόπους, όπως με κρίσεις πανικού, με εξάρτηση από ουσίες, με τάσεις αυτοκτονίας, με κακοποιητικές σχέσεις ή με συμπτώματα κατάθλιψης.  

Βιβλιογραφία:

http://www.nimh.nih.gov/health/topics/post-traumatic-stress-disorder-ptsd/index.shtml. Post-traumatic stress disorder.