Σεξουαλικότητα και Αναπηρία

Στάσεις Γονέων για τον Αποκλεισμό των Ανάπηρων Παιδιών τους από τη Σεξουαλική Πράξη και τις Ερωτικές Σχέσεις

Η σεξουαλικότητα των ΑΜΕΑ αποτελεί ένα θέμα ταμπού, το οποίο είναι δύσκολο να αγγίξουν ακόμα και οι άμεσα ενδιαφερόμενοι. Αν το σκεφτούμε λίγο, ίσως, να μη μας έχει απασχολήσει ποτέ αυτό το ζήτημα ή ίσως να έχουμε την εικόνα της α-σεξουαλικότητας για τα ΑΜΕΑ, που ως άποψη επικρατεί σε ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας. Τα ΑΜΕΑ, σε πολλές περιπτώσεις, είναι εγκλωβισμένα στα εμπόδια που θέτει η αναπηρία τους ή και στις αποφάσεις της ίδιας τους της οικογένειας. Συχνά δέχονται αρνητικά σχόλια και μια απαισιόδοξη στάση ως προς τη δική τους ανάπτυξη της σεξουαλικότητας.

Ακόμη και σήμερα το ζήτημα της σεξουαλικότητας σε συνδυασμό με την αναπηρία αποτελεί ένα θέμα που δε συζητιέται, ενώ δεν έχουν βρεθεί επίσημα λύσεις. Η απουσία ευαισθητοποίησης στο ευρύ κοινό και η δυσκολία να βρεθούν λύσεις στο συγκεκριμένο ζήτημα μας οδήγησε στη διεξαγωγή μιας ποιοτικής έρευνας με τη χρήση συνεντεύξεων σε γονείς παιδιών ΑΜΕΑ ηλικίας 18-35 ετών. Η εν λόγω έρευνα διεξήχθη στην Αττική, στα πλαίσια εργασίας του φοιτητή Κουραβάνα Νικολάου, σε συνεργασία με την ψυχολόγο Παπαδοπούλου Ελένη για το μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην Κοινωνιολογία του Παντείου Πανεπιστημίου, με κατεύθυνση: Κοινωνικός Αποκλεισμός και Ανθρώπινα Δικαιώματα.

Σήμερα πλέον σε μια κοινωνία όπου με ταχείς ρυθμούς εξελίσσεται και αναπτύσσεται, τα άτομα με αναπηρία διεκδικούν περισσότερα δικαιώματα και τουλάχιστον προσδοκούν να ακουστεί  η φωνή τους για ένα τόσο ευαίσθητο ζήτημα, που είναι μια βιολογική- σωματική ανάγκη όλων, αυτονόητο δικαίωμα των υπολοίπων και «ξεχασμένο» δικαίωμα για τα άτομα με αναπηρία.

Ένας από τους κύριους λόγους επιλογής του θέματος και βασική πηγή έμπνευσης για την έρευνα, ήταν μια ομιλία για τη "σεξουαλική βοήθεια ατόμων με ειδικές ανάγκες" από τον κ. Δημήτρη Ζώρζο στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, καθώς και η φωνή ενός νεαρού ενήλικα με αυτισμό που μέσω του γραπτού λόγου μας είχε παραθέσει τον δικό του προβληματισμό:

  «Η σεξουαλικότητα πρέπει να είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων. Πολλοί ανάπηροι με νοητικές αναπηρίες νιώθουν ότι δεν πρέπει ούτε να ασχολούνται με το σώμα τους. Νιώθουν ντροπή για αυτό που είναι. Πώς να φτάσουμε να μιλάμε για σεξουαλικότητα όταν οι περισσότεροι έχουν μια παραμορφωμένη εικόνα του σώματος, ναι, μια διαστρέβλωση της κατάστασης; Σκέφτονται ποιος ή ποια θα έκανε σχέση μαζί τους. Κι όλα αυτά σε συνδυασμό με τις σκέψεις που κάνουν για τον ελλειπτικό εαυτό τους. Γιατί να κάνει κάποιος μαζί τους σχέση;»  

  

Κάτι, λοιπόν, που φαίνεται αυτονόητο για τα άτομα χωρίς αναπηρία, βλέπουμε πως δεν ισχύει για τα ΑΜΕΑ. Οι περισσότεροι άνθρωποι υποθέτουν λαθεμένα (ίσως ασυνείδητα) πως αφού τα ΑΜΕΑ έχουν αδυναμίες σε ορισμένους σωματικούς ή νοητικούς τομείς, πρέπει να έχουν περιορισμούς στους περισσότερους άλλους τομείς. Ωστόσο, όπως διαπιστώθηκε από την έρευνα κάτι τέτοιο δεν ισχύει. 

Για τη διεξαγωγή της έρευνας, οι συμμετέχοντες προέρχονταν από περιστατικά της ψυχολόγου, από γονείς που είδαν μια σχετική ανακοίνωση που αναρτήσαμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και επίσης από μέλη της Ανοιχτής Αγκαλιάς. Η επίσκεψη στην Ανοιχτή Αγκαλιά έλαβε χώρα μετά από τηλεφωνική επικοινωνία και συνεννόηση με τον Πρόεδρο του Συλλόγου Γονέων- Κηδεμόνων & Φίλων Α.με.Α., κύριο Μανώλη Διαγουμά, ο οποίος με τη σειρά του ενημέρωσε τους γονείς για την έρευνα και τη δυνατότητά τους να συμμετέχουν σε αυτή. 

Ειδικότερα, στη δομή «Ανοιχτή Αγκαλιά» διαπιστώσαμε ότι οι δραστηριότητες ήταν ιδιαίτερα σημαντικές για τα παιδιά, τα οποία ανυπομονούσαν να έρθει η ώρα έναρξης του κάθε μαθήματος. Πέρα από τις δεξιότητες και γνώσεις που μπορούν να αποκομίσουν, όπως μουσική, χορός, αγγλικά, πληροφορική κ.ο.κ., οι δραστηριότητες αποτελούν έναν τρόπο σύσφιξης των μεταξύ τους σχέσεων και της καλλιέργειας ευγενούς άμιλλας. Η αίσθηση βλέποντάς τους ήταν ότι επρόκειτο για μια μεγάλη, δεμένη οικογένεια, όπου το κάθε μέλος αντιμετωπίζονταν από τους δασκάλους με σεβασμό και υπομονή.

Όσον αφορά στα αποτελέσματα της έρευνας, διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των γονέων- συμμετεχόντων ανέφερε ότι έχουν κάνει συζητήσεις με τα παιδιά τους για το σεξ, αλλά κυρίως για τις ερωτικές σχέσεις που προϋποθέτουν τον γάμο. Ένα κοινό στοιχείο ήταν η αμηχανία και η δύσκολη θέση στην οποία βρίσκονταν, λόγω των ερωτήσεων του παιδιού για το σεξ. Παρατηρήθηκε ότι οι γονείς δυσκολεύτηκαν να απαντήσουν πώς τα παιδιά τους βλέπουν το σώμα και τη σεξουαλικότητά τους. Γενικά, οι γονείς ανέφεραν ότι τα ίδια τα παιδιά αντιμετωπίζουν με αισιοδοξία το θέμα των ερωτικών σχέσεων και αυτό είναι πιο έντονο σε όσα έχουν νοητικά προβλήματα, όπου οι γονείς τονίζουν ότι αυτά είναι πιο μικρά στο μυαλό από την ηλικία τους και δεν αντιλαμβάνονται πλήρως την κατάστασή τους, το σώμα τους και τη σεξουαλικότητά τους. 

Επίσης, διαπιστώθηκε ότι οι γονείς γενικά είναι απαισιόδοξοι και αρκετοί από αυτούς αρνητικοί στο να έχει το παιδί τους σεξουαλική ζωή, εξαιτίας των φόβων να μην τους γίνει εμμονή το σεξ και το επιζητούν συνέχεια. Προτιμούν το παιδί τους να παραμείνει στην αθωότητα της παιδικής ηλικίας (ασεξουαλικά παντοτινά παιδιά), ενώ για να αποφύγουν να εξηγήσουν, τους δίνουν ψεύτικες ελπίδες ότι θα γνωρίσουν το σεξ μόλις παντρευτούν. 

Σχετικά με το αν η σεξουαλική πράξη είναι δικαίωμα ή ανάγκη διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των συμμετεχόντων συμφωνεί πως είναι και τα δύο, αλλά όχι για τα δικά τους παιδιά, που προτιμούν να παραμένουν αποκλεισμένα από το σεξ. 

Επιπροσθέτως, βρήκαμε ότι ορισμένοι γονείς γνωρίζουν για την ύπαρξη σεξουαλικών βοηθών στο εξωτερικό και σχεδόν όλοι γνωρίζουν ότι στην Ελλάδα ως λύση επιλέγεται ο πληρωμένος έρωτας, κυρίως για τα παιδιά με κινητικά προβλήματα. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων είναι θετικά διακείμενη ως προς τους σεξουαλικούς βοηθούς με τη διαφορά όμως ότι θα ήταν βοηθητικό για άλλες περιπτώσεις και όχι για τη δική τους. 

Μια ακόμη διάκριση που βρέθηκε ήταν ως προς το φύλο, καθώς για τις νεαρές ενήλικες γυναίκες οι γονείς δεν ήθελαν ούτε να σκεφτούν ότι θα έχουν στο μέλλον τα παιδιά τους κάποια ερωτική σχέση. Οι περισσότεροι γονείς δήλωσαν ότι δεν επιθυμούν να συζητούν τέτοιου είδους λύσεις με άλλους γονείς. 

 

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι διαφάνηκε η αναγκαιότητα ενημέρωσης των γονέων για τη σπουδαιότητα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στο σχολείο. Επιπροσθέτως, θεωρήθηκε αναγκαία και επιβεβλημένη η δημιουργία προγραμμάτων για την προστασία από τη σεξουαλική κακοποίηση, προσαρμοσμένων όμως για ΑΜΕΑ. 

Ακόμη, είδαμε ότι στις νοητικές αναπηρίες οι στάσεις των γονέων ήταν περισσότερο συντηρητικές σε σχέση με τις κινητικές αναπηρίες, καθόσον η πλειοψηφία εξέφρασε την άποψη ότι θα προτιμούσαν τα παιδιά τους να παραμείνουν καθηλωμένα στην παιδική τους ηλικία. Πιθανολογείται ότι διατηρούν αυτή τη στάση κυρίως εξαιτίας του βασικού τους φόβου ότι τα παιδιά τους θα «πονηρέψουν» και θα επιζητούν διαρκώς το σεξ, δηλαδή ότι θα έχουν εμμονή με το σεξ. 

Συνοψίζοντας, φαίνεται ότι πράγματι η σεξουαλικότητα των ΑΜΕΑ αποτελεί ένα θέμα ταμπού στην Ελλάδα και ότι απασχολεί σε μεγάλο βαθμό τόσο τα ίδια τα άτομα όσο και τους γονείς τους. Υπάρχουν ελλείμματα στην ενημέρωση των γονέων και των ίδιων των ΑΜΕΑ, αλλά και των ειδικών και των φορέων που δεν μπορούν να δώσουν μια λύση στο θέμα ή έστω κάποιες κατευθυντήριες. Αυτό που χαρακτηρίζει κυρίως τη στάση των γονέων είναι ένας διάχυτος φόβος και μια απαισιοδοξία τόσο ως προς την εξεύρεση λύσης, όσο και ως προς τον αποκλεισμό των ΑΜΕΑ από τις ερωτικές και συντροφικές σχέσεις. Διαφαίνεται ότι τα στερεότυπα για τα δύο φύλα επηρεάζουν περισσότερο αρνητικά τις γυναίκες ΑΜΕΑ και τα άτομα με νοητική υστέρηση. Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι απαιτείται περαιτέρω ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των γονέων αλλά και των παιδιών τους ΑΜΕΑ, καθώς και ολόκληρης της κοινωνίας σχετικά με την πρόσβαση στη σεξουαλική πράξη.

Ψυχολογικά θέματα στον Αριστοτέλη

«Η ψυχή καθ’ εαυτήν, πιστεύει ο φιλόσοφος ότι δεν συντίθεται από μείγμα φυσικών στοιχείων όπως το σώμα, με το οποίο όμως αυτή σχετίζεται απολύτως, μήτ’ άνευ σώματος είναι μήτε σώμα τι η ψυχή… εν σώματι υπάρχει».

«Μια ουσιαστική προσφορά του Αριστοτέλη αποτελεί η ταξινόμηση των ψυχικών λειτουργιών κατά ένα τρόπο που βασικά είναι παρόμοιος με αυτόν που χρησιμοποιείται σήμερα στην κλινική πράξη. Η διάκριση των ψυχικών φαινομένων σε αισθητηριακή αντίληψη, σκέψη, βούληση, συναίσθημα, ψυχοκινητικότητα, κρίση, μνήμη κ.λ.π., η λεπτομερειακή ανάπτυξή τους αι η λειτουργική συσχέτισή τους σε ένα τελολογικό σύστημα είναι μοναδική. Υπάρχουν ασφαλώς διαφορές, αλλά το πρίσμα θεώρησης δείχνει μια επιστημονικότητα προσπέλασης που δεν απέχει πολύ από τη σύγχρονη» (σελ. 23).

«Στη σκέψη ο Αριστοτέλης αφιερώνει μεγάλο τμήμα του «Περί Ψυχής» και αναπτύσσει πρωτότυπες ιδέες, χωρίζοντας τη νόηση σε επιστήμη (βαθειά γνώση), δόξα (γνώμη) και φρόνηση», ή σε «ποιητικό και παθητικό νουν» και τέλος «θεωρητικό και πρακτικό». Αντίθετα προς τις αισθήσεις, θεωρεί ότι η σκέψη δεν έχει σωματική υπόσταση- ο νους παραμένει αναλλοίωτος, όπως και συγχρόνως δεκτικός αυτού που κατανοεί» (σελ. 25). 

Αφήγηση από το βιβλίο του Χ.Δ. Ιεροδιακόνου. Ψυχολογικά θέματα στον Αριστοτέλη. Αθήνα: 2004, Μαστορίδη, σελ. 9-26.

Η πρόωρη εκσπερμάτιση

«Ο αγχώδης και βιαστικός άνδρας κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να χάσει χωρίς λόγο και αιτία τη στύση του. Όταν το μυαλό του είναι γεμάτο από χιλιάδες άλλες σκέψεις μέσα στο ερωτικό παιχνίδι, η ερωτική του διάθεση αδειάζει μένοντας μηχανικά κάτω από μια υποχρέωση του να κάνει έρωτα, παρά από την ανάγκη του ‘θέλω να κάνω έρωτα’. Πολλοί άνδρες χαρακτηριστικά αναρωτιούνται ότι, ενώ το βράδυ, π.χ. την ώρα που ξαπλώνουν με τη γυναίκα τους, έχουν ερωτική διάθεση όμως ξαφνικά κάτω από μια σκέψη, αλλά και από την κούραση της ημέρας μπορεί να φύγει, δημιουργώντας το άγχος του να συνεχίσουν μια ερωτική επαφή χωρίς να τη νιώθουν. Ακόμη δεν και από τον φόβο να μην αρνηθούν το ερωτικό κάλεσμα της συντρόφου, οδηγούνται μηχανικά στο ερωτικό κρεβάτι, όπου είναι πιθανό να μη λειτουργήσουν χάνοντας ξαφνικά τη στύση τους» (σελ. 84-85).

«Είναι αυτονόητο λοιπόν να πιστεύουμε ότι η σεξουαλική επαφή προϋποθέτει στον άνδρα ψυχική διάθεση, δεν θα είναι βιαστικός και αγχωμένος και να θυμάται ότι μπορεί να ζητάει τη διακοπή του ερωτικού παιχνιδιού, χωρίς να φοβάται και να πιστεύει ότι θα τον υποτιμήσει η σύντροφός του. Ακόμη δε να ξέρει ότι και αν χαλαρώσει σε κάποια φάση η στύση του, αν μη συνεχίσει να επιμένει εγωιστικά να ξαναφτιάξει στύση στη συγκεκριμένη στιγμή, γιατί όσο και αν προσπαθήσει αυτό δεν θα γίνει. Ας σημειώσουμε, ότι ο άνδρας εκεί συνήθως την πατάει, γιατί σχεδόν ο ένας στους δύο άνδρες μπορεί να χάσει τη στύση του χωρίς να σημαίνει ότι θα οδηγηθεί σε κάποιο σεξουαλικό πρόβλημα. Το πρόβλημα θα αρχίσει από τη στιγμή που εκείνος θα επιμένει να φτιάξει τη χαμένη στύση ενώ μέσα στο μυαλό του θα αρχίσει η αγωνία, ο θυμός και το αίσθημα της μειονεξίας, νιώθοντας ότι η γυναίκα τον βλέπει σαν μη ικανό να συνεχίσει την ερωτική επαφή» (σελ. 85). 

«Πέρα από όλα αυτά υπάρχουν πολλά νοσήματα που κόβουν τις ερωτικές επιθυμίες και για τα δύο φύλα, έτσι ώστε οι παθήσεις αυτές να αφαιρούν την αίσθηση του ερωτισμού από φόβο (καρδιοπάθειες), από σωματική απόρριψη (ατυχήματα, σωματικές δυσμορφίες), από εγκατάλειψη του εαυτού ας (ψυχικές παθήσεις, όπως καταθλίψεις, βαριές νευρώσεις, ψυχώσεις), από συμπαράσταση σε μια σωματική πάθηση του ερωτικού μας συντρόφου (άρνηση ερωτικής επιθυμίας, ψυχολογικά, για να μγ φέρουμε σε δύσκολη θέση τον άνθρωπό μας που δεν μπορεί)» (σελ. 89).

Αφήγηση από το βιβλίο του Θ. Ασκητή (1997). Σεξ. Ο μύθος , τα προβλήματα και η προσέγγισή του σήμερα. Αθήνα: Τυπωθήτω, Γιώργος Δάρδανος, σελ. 108-113.