Υποταγή: πάντα γίνεται το δικό σου...

«Πάντα γίνεται το δικό σου»

Πώς συμπεριφέρεται ένα υποταγμένο άτομο;

Αφήνει τους άλλους να του ασκούν έλεγχο, φοβάται πως αν δεν ενδώσει στις επιθυμίες των άλλων τότε είτε θα το αντεπιτεθούν, θα θυμώσουν μαζί του είτε θα το απορρίψουν, νιώθει πως οι μεγαλύτερες αποφάσεις για τη ζωή του δεν του ανήκουν, δυσκολεύεται να απαιτήσει από τους άλλους ανθρώπους το σεβασμό των δικαιωμάτων του, νιώθει μεγάλο άγχος και έντονη αγωνία να ευχαριστήσει τους ανθρώπους και να κερδίσει την επιδοκιμασία τους, συγκρατείται ώστε να αποφύγει τις μεγάλες συγκρούσεις, δίνει περισσότερα στους άλλους από όσα του ανταποδίδουν οι άλλοι, βιώνει έντονα τον πόνο των άλλων ανθρώπων, νιώθει ένοχος όταν δίνει προτεραιότητα στον εαυτό του και σκέφτεται αλλά και έχει ανάγκη να νιώθει πως είναι καλός άνθρωπος καθώς ενδιαφέρεται περισσότερο για τους άλλους παρά για τον εαυτό του. 

Πως το ίδιο το άτομο βιώνει την υποταγή;

Το άτομο νιώθει ότι οι άλλοι ελέγχουν τη ζωή του, ενώ το ίδιο δεν μπορεί να κάνει κάτι για αυτό, καθώς προτεραιότητά του είναι να ικανοποιήσει τους άλλους. Οι ανάγκες των άλλων ανθρώπων προηγούνται ακόμη και από την ικανοποίηση των αναγκών του εαυτού, που έρχεται πάντα σε δεύτερη μοίρα. Το άτομο βιώνει καταπίεση από αυτή την κατάσταση, η οποία του προκαλεί εξουθένωση και εξάντληση. Όμως, πιστεύει πως είναι σημαντική η ευθύνη που έχει να ικανοποιεί τις ανάγκες των άλλων. Ουσιαστικά, το άτομο στερείται την προσωπική του ελευθερία και είναι δέσμιο των αναγκών των άλλων, καθώς οι επιλογές του καθορίζονται από τους άλλους ανθρώπους. Το άτομο λειτουργεί όχι με βάση το τι θέλω και τι νιώθω, αλλά σύμφωνα με το τι θέλεις και τι μπορώ να κάνω για να σ’ ευχαριστήσω. Το άτομο βιώνει σύγχυση σχετικά με το ποιες είναι οι δικές του πραγματικές ανάγκες και ποια είναι τα θέλω του. 

Το άτομο οδηγείται στην παθητικότητα και καταλήγει να γίνει απλός θεατής της ζωής του. Νιώθει πως δεν μπορεί να διαμορφώσει την εξέλιξη των γεγονότων στη ζωή του και είτε σκέφτεται πως είναι παγιδευμένος σε όσα συμβαίνουν είτε νιώθει πως είναι καταδικασμένος στη μοίρα του. Περιμένει κι ελπίζει να βελτιωθούν τα πράγματα, χωρίς όμως να κάνει κάτι ο ίδιος. 

Το άτομο με χαρακτηριστικά υποταγής δυσκολεύεται να θέσει όρια και να εκφράσει τις ανάγκες και απαιτήσεις του. Ωστόσο, είναι ένα βολικό και ευπροσάρμοστο άτομο, που έχει καλές σχέσεις με όλους γύρω του. Νιώθει υπερήφανος που εξυπηρετεί και βοηθάει τους άλλους, ενώ έχει ανεπτυγμένες ικανότητες εκδήλωσης ενδιαφέροντος προς τους άλλους. Το άτομο δεν απαιτεί γιατί νιώθει πως οι επιθυμίες του είναι ανούσιες. 

Η υποταγή μπορεί να οφείλεται στην ενοχή του ατόμου, φτάνοντας και στα όρια της αυτοθυσίας ή να οφείλεται στο φόβο, με κύρια συμπεριφορά την υποτακτικότητα.

Όταν το άτομο υποτάσσεται λόγω ενοχής και θέλει, για παράδειγμα, να κερδίσει την αποδοχή, θέλει όλοι να τον συμπαθούν. Το πρωταρχικό του κίνητρο είναι η εξασφάλιση της επιδοκιμασίας. Νιώθει τον πόνο των άλλων πολύ βαθιά και προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων. Η εμπειρία της ενοχής του είναι πολύ δυσάρεστη και η αυτοθυσία του τον βοηθά να την αποφύγει. 

Όταν το άτομο υποτάσσεται λόγω φόβου υποκύπτει επειδή φοβάται μήπως τιμωρηθεί. Ο φόβος αυτός εν μέρει μπορεί να έχει βάση γιατί το άτομο συχνά επιλέγει σκληρά και αυταρχικά άτομα. Ωστόσο, το άτομο ουσιαστικά ανακυκλώνει τη σχέση που είχε με έναν καταπιεστικό και αυταρχικό γονέα.

Για το άτομο παίζει σημαντικό ρόλο η αυτοθυσία, καθώς νιώθει πως έχει το αίσθημα της ευθύνης για την ευτυχία των άλλων. Αυτό μπορεί να είχε αρχίσει να αναπτύσσεται από την παιδική ηλικία, όπου το άτομο μπορεί να είχε την ευθύνη για τη σωματική και συναισθηματική ακεραιότητα ενός γονιού ή άλλου μέλους της οικογένειας. Το άτομο αναπτύσσει έντονα την ευθύνη φροντίδας των άλλων, παραμελώντας ταυτόχρονα τον εαυτό του. Επίσης, το άτομο εμπλέκεται σε μεγάλο βαθμό συναισθηματικά στα προβλήματα και τον πόνο των άλλων και θεωρεί πως είναι προσωπική του ευθύνη η ανακούφιση των άλλων. Ωστόσο, η έλλειψη ισορροπίας ανάμεσα στο δίνω και το παίρνω οδηγεί κάποιες φορές σε έντονο θυμό, αλλά και τύψεις… τύψεις γιατί πρέπει να υποτάσσεται στη θέληση των άλλων, τύψεις κάθε φορά που βάζει τον εαυτό του σε προτεραιότητα, τύψεις κάθε φορά που διεκδικεί τα δικαιώματά του και κάθε φορά που δεν καταφέρνει να ανταποκριθεί στις ανάγκες των άλλων. Κάθε φορά που απομακρύνεται από τον υποτακτικό ρόλο το άτομο νιώθει τύψεις. Πολλές φορές όσο περισσότερο το άτομο προσπαθεί να ανταποκριθεί και να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των άλλων, τόσο περισσότερα πράγματα του ζητάνε, με αποτέλεσμα το άτομο να θυμώνει που λειτουργεί έτσι, αλλά ταυτόχρονα να συνεχίζει να προσπαθεί να καλύψει τις ανάγκες των άλλων. Ουσιαστικά, το άτομο καταλήγει να βιώνει θυμό για τα όσα απαιτούν οι άλλοι και ενοχές για το θυμό του.

Τα αίτια της υποτακτικότητας τοποθετούνται στην παιδική ηλικία. Θεωρείται πως πρόκειται για άτομα που μεγάλωσαν με γονείς που ήθελαν να ελέγξουν ή να κατευθύνουν τη ζωή του παιδιού, με γονείς που τιμωρούσαν, απειλούσαν ή θύμωναν όταν το παιδί δεν συμπεριφέρονταν όπως οι ίδιοι επιθυμούσαν, με συναισθηματικά αποσυρμένους ή μη επικοινωνιακούς γονείς, με γονείς που δεν επέτρεπαν στα παιδιά να κάνουν τις δικές τους επιλογές ή με γονείς που μιλούσαν στα παιδιά για τα προσωπικά τους προβλήματα. Ακόμη, μπορεί να είχαν γονείς που τα έκαναν να νιώθουν ενοχές ή γονείς που έδιναν μεγάλη βαρύτητα στο να είναι προσεκτικοί απέναντι στους άλλους σε ότι έκαναν ή έλεγαν.

Ένα άτομο που χαρακτηρίζεται από στοιχεία υποτακτικότητας είναι πολύ πιθανό να αναζητά και στις ερωτικές του σχέσεις ένα σύντροφο με χαρακτηριστικά που θα διατηρούν τη δική του υποταγή. Έτσι, το άτομο τείνει να επιλέγει ένα σύντροφο αυταρχικό, που θέλει τα πάντα να γίνονται με βάση τις δικές του επιθυμίες, με χαρακτηριστικά αυτονομίας, που ξέρει τι θέλει και δίνει έμφαση στις δικές του ανάγκες, ενώ δεν σέβεται τις γνώμες, τις ανάγκες και τα δικαιώματα του άλλου. Συνήθως, είναι χειριστικός και κατσουφιάζει ή απομακρύνεται κάθε φορά που δεν συμπεριφέρεται ο άλλος όπως εκείνος επιθυμεί, ενώ τον πληγώνει όταν νιώθει πως δεν τον φροντίζει όσο πρέπει. Συνήθως, αναπτύσσεται μια σχέση εξάρτησης, όπου ο άλλος εμφανίζεται ως αβοήθητος, αναξιόπιστος ή ανεύθυνος, κι έχει ανάγκη από φροντίδα και κάποιον να καλύπτει τις ανάγκες του και τις υποχρεώσεις.

Γενικά, το υποτακτικό άτομο αναζητά αυταρχικούς και εξουσιαστικούς συντρόφους, που έχουν μια ηγετική συμπεριφορά. Λόγω της παθητικότητας έχει ανάγκη από μια δυναμική παρουσία δίπλα του. Αναζητά ένα σύντροφο από τον οποίο θα εξαρτηθεί ώστε να του λέει τι να κάνει και πώς να νιώθει για τα πράγματα που του συμβαίνουν και να παίρνει αποφάσεις για εκείνον.

Συνοψίζοντας, οι βασικές παγίδες είναι οι εξής, το άτομο:

αφήνει τους άλλους να κάνουν το δικό τους

έχει υπερβολική προθυμία για ικανοποίηση των αναγκών των άλλων

δεν διαφωνεί ανοιχτά με τις γνώμες των άλλων

νιώθει πιο άνετα ότι οι άλλοι έχουν τάσεις εξουσίας

δεν ξέρει τι θέλει ή τι προτιμά σε πολλές καταστάσεις

καταλήγει πάντα να φροντίζει τους άλλους, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα τον εαυτό του

δεν λέει πράγματα που θα πληγώσουν τα συναισθήματα των άλλων

δεν θέλει οι άλλοι να τον θεωρούν εγωιστή, αυτοθυσιάζεται για χάρη των άλλων

συχνά αναλαμβάνει περισσότερες υποχρεώσεις από όσες μπορεί να φέρει εις πέρας

συχνά θυμώνει όταν οι άλλοι του λένε τι να κάνει

νιώθει ένοχος όταν απαιτεί αυτό που θέλει, δεν υπερασπίζεται τα δικαιώματά του

αντιστέκεται με πλάγιο τρόπο όταν δεν θέλει να κάνει κάτι που οι άλλοι απαιτούν

υποχωρεί σε υπερβολικό βαθμό, υποτιμά τις επιτυχίες του

δεν είναι δυναμικός στις διαπραγματεύσεις του.

Υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας ότι αυτά που θέλουμε έχουν σημασία, ότι αξίζει να μας συμπεριφέρονται με σεβασμό και ότι δεν πρέπει να αφήνουμε κανέναν να μας φέρεται άσχημα. Δεν ξεχνάμε ότι αξίζουμε κάτι καλύτερο, ότι μπορούμε να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας, ότι μπορούμε με ηρεμία να ζητήσουμε να μας φέρονται καλύτερα και με σεβασμό. Αναγνωρίζουμε τις ανάγκες μας και τα δικαιώματά μας και αναζητούμε τρόπους να καλύψουμε τις ανάγκες μας, αφού πρώτα τις κάνουμε γνωστές στους άλλους.

 

Αποσπάσματα από το βιβλίο:

Young, J.E., & Klosko, J.S. (2010). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας. Αθήνα: Πατάκης.