Διαβάζοντας το βιβλίο: Κόκκινα φανάρια

Η ηδονή και η Αριστερά

Του Michael Foessel

«Μπορούμε άραγε σε έναν άδικο κόσμο, να απολαμβάνουμε χωρίς να γινόμαστε συνεργοί στην αδικία; Μήπως οι κάθε λογής ηδονές μας –ερωτικές, γευστικές, εορταστικές-, διαμορφωμένες σε μεγάλο βαθμό από τον σύγχρονο καπιταλισμό, έρχονται σε αντίθεση με τις νέες πολιτικές διεκδικήσεις -άρνηση της πατριαρχικής βίας, προστασία του έμβιου κόσμου, υγειονομική ασφάλεια- που προβάλλουν στον ορίζοντα;

Αντί να ενδίδει στον ασκητισμό, το παρόν βιβλίο μας καλεί να ανακαλύψουμε εκ νέου την πολιτικά ανατρεπτική διάσταση της ηδονής. Η Αριστερά δεν έχει κανένα λόγο να εγκαταλείψει τη χαρά της ζωής στην αντιδραστική σκέψη, που έρχεται να αντιταχθεί στην ηθικολογία των προοδευτικών. Η ηδονή είναι ένα συναίσθημα που μας επιτρέπει να αποφύγουμε την καταστροφή, υπό τον όρο ότι τη μοιραζόμαστε.

Σε αυτό το δοκίμιο, ο Φεσέλ προτείνει να επανασυνδεθούμε με τις παραδόσεις εκείνες που συναρθρώνουν ηδονή και χειραφέτηση. Δείχνουν ότι οι ελπιδοφόρες πολιτικές εμπειρίες είναι αυτές από τις οποίες απουσιάζουν ο τρόμος και η ντροπή.

Απέναντι σε μια εγωιστική και ακομπλεξάριστη Δεξιά, η Αριστερά έχει κάτι ακόμα να πει για τη συλλογική και χαρούμενη χειραφέτηση. Ήρθε η ώρα να φανταστούμε μια κοινωνία που αντιμετωπίζει με σοβαρότητα την κλιματική αλλαγή, νοηματοδοτεί εκ νέου τη ζωή μας, επανεφευρίσκει τις ερωτικές σχέσεις, επαναμαγεύει το συλλογικό. Γιατί, ναι, η υπερκατανάλωση, ο ατομικισμός, η προσωπική επιτυχία, όλες αυτές οι ηδονές που λατρεύει η Δεξιά, μας οδηγούν σε ασφυξία, ως απομακρύνουν από τους άλλους» (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

«Η ηδονή, λένε ο καθένας με τον τρόπο του, δεν περιμένει. Την παίρνεις όπου τη βρίσκεις, στις παρυφές του ορυχείου ή μέσα στα εργοστάσια- δηλαδή, στο εσωτερικό των καπιταλιστικών κοινωνιών. Καθώς η ηδονή κάνει ότι μπορεί με ότι βρίσκει αυτό συμπεραίνουν πως είναι από τη φύση της συντηρητική.

Το σύνθημα του ηδονισμού είναι ‘’ότι παίρνεις εσύ δεν μπορεί να το πάρει άλλος’’, με αποτέλεσμα η απόλαυση μέσα σε έναν άδικο κόσμο να υποδηλώνει πάντα έναν συμβιβασμό.

Η αδημονία, που χαρακτηρίζει την ηδονή, εξηγεί και μία άλλη πτυχή της πολιτικής απαξίωσης που γνωρίζει αυτό το συναίσθημα σήμερα, ιδίως στα αριστερά της πολιτικής σκακιέρας. Οι εκκλήσεις για λογική και μετριοπάθεια είναι απόρροια ενός κόσμου όπου, εξαιτίας της οικολογικής κρίσης, η εγκράτεια παρουσιάζεται ωα αναγκαία για την επιβίωση.

Το σλόγκαν ‘’Απολαύστε χωρίς περιορισμούς’’ έπαψε να εκφράζει την πρόοδο, όχι μόνο επειδή το υιοθέτησαν οι διαφημιστές, αλλά κι επειδή οι ‘’περιορισμοί’’ είναι πλέον δεδομένοι σε μία φύση της οποίας οι πόροι βαίνουν προς εξάντληση.

Το να αγωνίζεσαι για απεριόριστες ηδονές μοιάζει, μάλιστα, ακόμα πιο αναχρονιστικό τη στιγμή που η περατότητα του κόσμου επαληθεύεται από την ιλιγγιώδη άνοδο των θερμοκρασιών η οποία, με τη σειρά της, οφείλεται εν μέρει στη δίψα μας για κατανάλωση» (σελ. 24-25).

 

Πηγή:

Michael Foessel. 2023. Κόκκινα φανάρια. Η ηδονή και η Αριστερά. Εκδόσεις Πόλις.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Διαβάζοντας το βιβλίο: «Μειονοτική επιρροή και καινοτομία»

Των Martin & Hewstone

 

«Όλα ξεκίνησαν όταν για πρώτη φορά στην εργογραφία της κοινωνικής ψυχολογίας κατέστη επιστημολογικά ορατό το ψευδεπίγραφο της ιδεολογικής ουδετερότητας και της κοινωνιογνωστικής απάθειας της πειραματικής πραγματικότητας, έτσι όπως αυτή οικοδομείται μέσω των θεωρητικών αναφορών και των μεθοδολογικών επιλογών του ερευνητή. 

 

Έκτοτε χύθηκε πολύ μελάνι, γέμισαν πολλές σελίδες και καταγράφηκαν πάμπολλες δράσεις και αντιδράσεις συμμετεχόντων, οι οποίοι, εγκαλούμενοι ως δέκτες δυνητικών μηνυμάτων επιρροής, λειτούργησαν -ενσυνειδήτως ή μη- ως κοινωνικά υποκείμενα, γράφοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, από κοινού με τους ερευνητές του χώρου, το επιστημολογικό και θεωρητικό χρονικό μιας πρωτοφανούς διαδικασίας μειονοτικής επιρροής.

Την εξέλιξη -και την προσωρινή κατάληψη- αυτής ακριβώς της διαδικασίας μειονοτικής επιρροής εξιστορούν τα 14 κείμενα που φιλοξενούνται στον παρόντα τόμο, αποτέλεσμα μιας διεθνούς συνάντησης στις αρχές της νέας χιλιετηρίδας των περισσότερων ερευνητών που τα τελευταία χρόνια ασχολούνται με το συγκεκριμένο ερευνητικό αντικείμενο» (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

«Η αλλαγή εντός της ομάδας ισοδυναμεί με αλλαγή της ομάδας. Καθώς οι επιτυχημένες μειοψηφίες προσελκύουν νέους υποστηρικτές με την πρόθεση να γίνουν πλειοψηφίες, επαναπροσδιορίζουν όχι μόνο τη δική τους θέση μέσα στην ομάδα, αλλά και τη δυναμική της ομάδας στο σύνολό της. Υποστηρίζοντας το προτεινόμενο μοντέλο της ασυμμετρίας οφέλους- απώλειας, οι έρευνες που παρουσιάστηκαν έδειξαν ότι στον άμεσο απόηχο της κοινωνικής αλλαγής η ομάδα είναι ουσιαστικά αποδυναμωμένη.

Αυτή η εξασθένηση οφείλεται στη βαθιά ρήξη της ταύτισης με την ομάδα που παρατηρείται μεταξύ των νέων μειοψηφιών ως αντίδραση στην απώλεια της πλειοψηφικής θέσης τους, σε συνδυασμό με τη μέτρια μόνο αύξηση της ταύτισης με την ομάδα που βιώνουν οι νέες πλειοψηφίες ως αντίδραση στην κατάκτηση της πλειοψηφικής θέσης. Η αποκατάσταση της ταύτισης με τη ομάδα είναι μια σταδιακή διαδικασία, καθώς οι πρώην μειοψηφίες χρειάζονται χρόνο προκειμένου να αισθανθούν βέβαιες για τη νεοαποκτηθείσα πλειοψηφική θέση τους μέσω αποδείξεων αυθεντικής αποδοχής της θέσης τους» (σελ. 484-485).

 

Robin Martin & Miles Hewstone. (2013). Μειονοτική επιρροή και καινοτομία. Παρελθόν, διαδικασίες και συνέπειες. Εκδόσεις Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Διαβάζοντας το βιβλίο: «Λαϊκισμός: μια ατίθαση λέξη»

«Τα κείμενα του βιβλίου αυτού πραγματεύονται το φαινόμενο του λαϊκισμού που τα τελευταία χρόνια διαπρέπει ολοένα και περισσότερο στη χώρα μας, δεδομένου ότι συγκροτεί το συναινετικό προϊόν της κατακραυγής των συντελεστών του δημόσιου βίου της και, κατά κύριο λόγο, εκείνων που τον χειρίζονται με περισσή μαεστρία. 

Σκοπός αυτού του μικρού τόμου, που προβάλλει την ιστορική, πολιτική και επικοινωνιολογική ματιά, από τη μια μεριά, και τη ματιά της κοινωνικής ψυχολογίας, από την άλλη, είναι να συνεισφέρει στην κατανόηση ενός φαινομένου, πίσω από τη συναινετική κατακραυγή του οποίου κρύβεται μια έντονη πολεμική, η οποία ξεπερνά τη φαινομενολογική καλαισθησία του ορθού πολιτικού λόγου, έχει ισχυρά ιδεολογικά διακυβεύματα και προσδιορίζεται από την υστεροβουλία απλότητα του κοινού νου, που φαντάζεται τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται οι άνθρωποι και προσπαθεί να βρει την κατάλληλη μέθοδο χειραγώγησης τους» (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

«Η θεώρηση του λαϊκισμού είτε ως μορφής/ περιεχομένου/ εκφοράς πολιτικού λόγου με θεμελιώδη άξονα τη διάκριση «ελίτ-λαός» είτε ως δομής πολιτικής σχέσης με χειραγωγική υφή, ακόμη και όσα έλεγα μοτίβα ή λόγος και απορρέουσες πρακτικές που, παρότι διατείνονται ότι είναι λογικές, στην πραγματικότητα δεν είναι, κατά τον ορισμό που προτείνει ο Σεφεριάδης, αναδεικνύει τη λέξη ως προνομιακό αντικείμενο κοινωνιοψυχολογικής θεώρησης: ως σχέση εξουσίας και πεδίο επιρροής, όπου ενεργοποιούνται αναπαραστασιακά περιεχόμενα, τα οποία υποτείνονται από υπόρρητες ιδεολογικές οργανωτικές αρχές και διαστάσεις δόμησης, διάκρισης και αντιπαράθεσης κοινωνικών ταυτοτήτων.

Ειδικά η τελευταία αυτή θεώρηση του λαϊκισμού ως «ψεύδους επίκλησης του λαϊκού», δηλαδή ως μιας ψευδεπίγραφα συγκρουσιακής γενικόλογης ρητορικής, τασσόμενης υποκριτικά και προσχηματικά υπέρ των δίκαιων αιτημάτων του λαού, που καταλήγει εν τέλει σε απεμπόλησή τους και σε συνθηκολόγηση με την καθεστηκυία τάξη, μοιάζει να προσδίδει πρόσθετο ενδιαφέρον, καθώς θέτει στο προσκήνιο τον πασίγνωστο στην κοινωνιοψυχολογική γραμματεία κανόνας συνεκτικότητας: πρόκειται για την ιδεολογική νόρμα που αναδεικνύει την αναγκαιότητα επίτευξης ή  αποκατάστασης της συγχρονικής και διαχρονικής συνέπειας λόγων και έργων σε ύψιστη αξία και θεμέλιο της ατομικής και συλλογικής ζωής, υπαγορεύοντας την ενδο-ατομική διασφάλιση της αρμονίας ως πυλώνα προσαρμοστικής ισορροπίας και εγγυάται τη διασφάλιση της έξωθεν καλής μαρτυρίας του κοινωνικού δρώντος, εξ ου και ο καταλυτικός της ρόλος ως sine qua non της δημόσιας ζωής του» (σελ. 98-99).

 

Πηγή:

Στάμος Παπαστάμου, Γεράσιμος Προδρομίτης & Τάσος Παππάς. 2022. Λαϊκισμός: Μια ατίθαση λέξη. Εκδόσεις Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

Τα πειράματα του Milgram και του Zimbardo

Η οπτική της κοινωνικής ψυχολογίας

 

Τα πειράματα υπακοής στην αυθεντία του Milgram και η προσομοίωση της φυλακής του Stanford από τον Zimbardo είναι δύο από τα πιο γνωστά πειράματα στον χώρο της κοινωνικής ψυχολογίας.

Στο πείραμα του Milgram οι συμμετέχοντες δέχθηκαν να χορηγήσουν ηλεκτροσόκ σε άλλους συμμετέχοντες (που ήταν πειραματικοί συνεργοί) κάθε φορά που οι τελευταίοι έδιναν λανθασμένη απάντηση σε ένα μαθησιακό έργο. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρχε έντονη πίεση από τον ερευνητή- επιστήμονα. Το αποτέλεσμα ήταν ότι τα άτομα- συμμετέχοντες έφτασαν να χορηγούν ηλεκτροσόκ σε άλλα άτομα σε υψηλή ένταση χωρίς να τους απασχολεί αν κινδυνεύει η υγεία τους και η ζωή τους από αυτό. Ουσιαστικά εμπιστεύτηκαν την παρακίνηση του επιστήμονα: αφού το λέει ο επιστήμονας είναι και σωστό.

Στο πείραμα του Zimbardo, έγινε προσομοίωση μιας φυλακής όπου οι μισοί συμμετέχοντες είχαν τον ρόλο του φυλακισμένου και οι άλλοι μισοί είχαν τον ρόλο του δεσμοφύλακα. Πολύ γρήγορα παρατήρησαν ότι και οι δύο πλευρές υιοθέτησαν τα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές του ρόλου που τους είχαν δώσει: έτσι οι δεσμοφύλακες ήταν βίαιοι, με εξουσιαστική συμπεριφορά απέναντι στους φυλακισμένους και οι φυλακισμένοι ήταν βίαιοι και με επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους δεσμοφύλακες.

Τα δύο αυτά πειράματα αποκαλύπτουν την σκοτεινή πλευρά των ανθρώπων, τα όρια της ανθρώπινης συμπεριφοράς… πόσο ακραίες συμπεριφορές μπορεί να εμφανίσει το άτομο στο όνομα της υπακοής ή της συμμόρφωσης; Πόσο ακραίες συμπεριφορές μπορεί να εμφανίσει το άτομο γνωρίζοντας ότι έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο; Ο Zimbardo περιέγραψε τη συμπεριφορά των φυλακισμένων και των δεσμοφυλάκων με τον όρο: «φαινόμενο του Εωσφόρου». Πώς μπορούν να μεταμορφωθούν σε τέρατα άτομα που μέχρι τότε δεν είχαν εκδηλώσει τέτοιου είδους συμπεριφορές; Πώς γίνεται φυσιολογικοί άνθρωποι τοποθετημένοι σε μια ιδιότυπη κατάσταση, να συμμορφώνονται με τους κοινωνικούς ρόλους που τους έχουν δώσει; Επίσης, πρόκειται για απεξατομίκευση, καθώς τα άτομα ανήκουν σε δύο ομάδες και έτσι χάνουν την ατομικότητά τους και τη μοναδικότητά τους. Συμμορφώνονται στις απαιτήσεις του νέου κοινωνικού τους ρόλου.

Τα πειράματα αυτά δείχνουν τον ρόλο που παίζει η διάχυση της ευθύνης, καθώς στη μια περίπτωση ο συμμετέχων μοιράζεται την ευθύνη με τον ερευνητή που δίνει τις εντολές και στη δεύτερη περίπτωση ο συμμετέχων μοιράζεται την ευθύνη με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες. Επίσης, το σύγχρονο υποκείμενο αποτελεί μια ψυχολογική ύπαρξη, ένα υποκείμενο των επιστημών, που ήταν επηρεασμένο από το ακαδημαϊκό αναστοχαστικό βλέμμα.

 

Πηγή:

Vincent Yzerbyt & Olivier Klein. 2022. Κοινωνική Ψυχολογία. Ψυχολογικές προεκτάσεις. Εκδόσεις Πεδίο.

Jan de Vos. Ψυχολογία και ψυχολογιοποίηση: Μια κριτική των πειραμάτων του Milgram και του Zimbardo. Στο βιβλίο «Επανορίζοντας το ψυχοκοινωνικό. Κείμενα Κριτικής Κοινωνικής Ψυχολογίας». Εκδόσεις Επίκεντρο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.