Ενοχές: Θέλω αλλά δεν πρέπει… ή δεν θέλω αλλά πρέπει;

……Το ζητούσαν, λοιπόν, σε τί είχα φταίξει,
εμένα το μόνο μου έγκλημα ήταν
ότι δε μπόρεσα να μεγαλώσω, κυνηγημένος πάντα,
πού να βρεις καιρό,
έτσι έμεινα εύπιστος
κι αγκάλιαζα το κρύο σίδερο της γέφυρας.
……Ενώ απ᾿ το βάθος, μακριά,
με κοίταζε σαν ξένο η πιο δική μου ζωή.

Τ. Λειβαδίτης,
από τη συλλογή Νυχτερινός επισκέπτης

Ενοχές…

Ένα συναίσθημα που οφείλεται απόλυτα αλλά και στρέφεται προς τον εαυτό μας, τον κατηγορούμε για κάτι, τον θεωρούμε υπεύθυνο για κάτι που κάναμε ή για κάτι που δεν κάναμε και δεν μπορούμε να τον συγχωρήσουμε. Πρόκειται για ένα συναίσθημα που δεν αφορά μόνο τις πράξεις μας, αλλά και τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα που βιώνουμε ή τις επιθυμίες μας. Μπορεί αυτό που προκαλεί τις ενοχές να μην υφίσταται καν σε πραγματικό επίπεδο και να υπάρχει μόνο σε ένα συμβολικό επίπεδο. 

Θέλω αλλά δεν πρέπει… ή δεν θέλω αλλά πρέπει… νιώθω έτσι, αλλά δεν είναι σωστό… Αισθάνομαι αυτό, χωρίς να το θέλω, αλλά δεν μπορώ να το σταματήσω… Σκέψεις, σκέψεις, σκέψεις, συναισθήματα που θεωρούμε παράλογα ή απρεπή και φτάνουμε στις ενοχές… Επιθυμώ, προσδοκώ, θέλω, αλλά… όχι, ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ. Ο εαυτός μας είναι αυτός που μας λέει ότι δεν πρέπει, ότι αυτό είναι ένα λάθος και τότε γεμίζουμε με ενοχές. Η σύγκρουση της καρδιάς με τη λογική συνήθως είναι ένας από τους λόγους που οδηγούμαστε στο να νιώθουμε ενοχές. Τι θέλω και τι πρέπει να θέλω; Τι λέω στον εαυτό μου ότι είναι σωστό και τι λάθος; Και πως νιώθω κάθε φορά που νιώθω αυτό που ουσιαστικά το θεωρώ λάθος; Έτσι… φτάνω στις ενοχές… Ποιοι είναι οι κανόνες που έχω θέσει στον εαυτό μου και πόσο σημαντικούς τους θεωρώ; Όσο πιο αυστηρούς κανόνες θέτω στον εαυτό μου τόσο περισσότερες ενοχές νιώθω κάθε φορά που τους παραβαίνω. Οι ενοχές θα μπορούσαν να είναι ένα κίνητρο για να κινητοποιηθούμε ή για να ρυθμίσουμε τη συμπεριφορά μας, ένας τρόπος να νιώθουμε ότι δεν χάνουμε τον έλεγχο ή ότι διατηρούμε τον έλεγχο που ήδη έχουμε.   

Ουσιαστικά, βάζουμε τον εαυτό μας σε μια διαδικασία πίεσης και έντασης θεωρώντας ότι δεν πρέπει να απογοητεύσουμε κανέναν, δεν πρέπει να πληγώσουμε ή να προσβάλλουμε κανέναν, δεν πρέπει να αποδειχθούμε ανίκανοι και πολλά ακόμη πρέπει ή δεν πρέπει που θεωρούμε σημαντικά εμείς οι ίδιοι. Στην πραγματικότητα, δεν θέλουμε να απογοητεύσουμε τον εαυτό μας, γιατί είμαστε πολύ αυστηροί μαζί του και δεν θέλουμε να χάσουμε τον έλεγχο της κατάστασης. Διαρκώς βρισκόμαστε σε έναν αγώνα, όπου προσπαθούμε να αποδείξουμε στους άλλους, αλλά πρωτίστως και κυρίως στον εαυτό μας ότι είμαστε ικανοί, επαρκείς, σωστοί και ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε. 

Όταν νιώθουμε πολλές ενοχές δυσκολευόμαστε πολύ να πούμε όχι, γιατί κατευθείαν προκύπτουν ερωτήματα, όπως τι θα σκεφτεί ο άλλος για εμάς; και αν τον πληγώσουμε; και αν απογοητευτεί μαζί μας; και αν στεναχωρηθεί με τη συμπεριφορά μας; Πόσο ανεπαρκής θα αποδειχθώ και πόσο θα πληγώσω τον άλλο, αλλά και τον εαυτό μου όταν συνειδητοποιήσω την ανεπάρκεια ή την αδυναμία να επιτύχω; 

Σε όλα αυτά τα ερωτήματα που θέτουμε στον εαυτό μας και καλλιεργούμε ή ενισχύουμε τις τύψεις και ενοχές που νιώθουμε, ίσως, δεν μας περνά από το μυαλό ή αποφεύγουμε να το σκεφτούμε το πόσο επιβλαβείς είναι για εμάς τους ίδιους. Ίσως, δεν μας προβληματίζει καν πόσο πληγώνουμε τον εαυτό. Ζούμε κάνοντας σενάρια, κάνοντας υποθέσεις,-και τι θα γίνει εάν;;;-, είναι μια διαρκή προσπάθεια, ένας αγώνας απέναντι στους άλλους αλλά και στον ίδιο μας τον εαυτό. 

Όμως, πως προκύπτουν οι ενοχές και γιατί κάποιοι από εμάς έχουμε αρκετές ενοχές; Οι ενοχές συνδέονται με χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου, όπως τελειομανία, αίσθηση απώλειας ελέγχου, υψηλά επίπεδα ενσυναίσθησης, αλλά και με συμπεριφορές και τρόπους ανατροφής και διαπαιδαγώγησης μέσα στην οικογένεια –κάνε αυτό γιατί θα απογοητεύσεις τη μαμά ή μην κάνεις αυτό γιατί θα στεναχωρηθεί ο μπαμπάς, και πολλές ακόμη τέτοιου είδους εκφράσεις που κάποιοι ακούγαμε πιο συχνά όταν ήμασταν παιδιά. Οι ενοχές συνδέονται και με χαμηλή αυτοπεποίθηση, με ένα αίσθημα κατωτερότητας και με φόβο απόρριψης, καθώς και με δυσκολίες να τεθούν όρια και να εκφραστούν οι ανάγκες και οι επιθυμίες του ατόμου, αλλά και με έντονη αυστηρότητα και πολλές απαιτήσεις που έχουμε από τον εαυτό μας.

Ωστόσο, είναι πολύ δύσκολο να ζούμε διαρκώς με ενοχές για το κάθε τι που πράττουμε ή δεν πράττουμε ή απλά σκεφτόμαστε… Είναι σημαντικό πέρα από το σεβασμό προς τους άλλους να μάθουμε να σεβόμαστε και τον εαυτό μας, να αναγνωρίζουμε και να εκφράζουμε τις ανάγκες μας, να προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε τη λογική σε όσα σκεφτόμαστε, καθώς το συναίσθημα της ενοχής συνήθως εξαφανίζει κάθε ίχνος λογικής, με αποτέλεσμα όσο πιο πολλές ενοχές έχουμε τόσο πιο δύσκολο είναι να χρησιμοποιήσουμε τη λογική. Ακόμη, είναι σημαντικό να αποδεχτούμε και να παραδεχτούμε στον εαυτό μας ότι όλοι κάνουμε λάθη, είναι αφύσικο να είμαστε πάντα σωστοί και τυπικοί, ενώ θα πρέπει να παίρνουμε την ευθύνη των επιλογών μας, όταν αφορούν αποκλειστικά εμάς και τη ζωή μας, χωρίς να σκεφτόμαστε πώς οι άλλοι το βλέπουν. Όταν κάτι είναι επιλογή μου και δεν επηρεάζει τη ζωή των άλλων, γιατί θα πρέπει να νιώσω ενοχές που δεν το αποδέχονται ή δεν το εγκρίνουν; Ας σκεφτούμε λίγο πόση φθορά προκαλούμε στον εαυτό μας κάθε φορά που νιώθουμε ενοχές και τον βάζουμε σε μια διαδικασία ταλαιπωρίας και έντασης, άγχους και πίεσης…

Δεν είμαστε πιο ένοχοι όταν ακολουθούμε τα πρωτόγονα ένστικτά μας που μας κυβερνούν, από ό,τι είναι ο Νείλος για τις πλημμύρες του ή η θάλασσα για τα κύματά της.  Μαρκήσιος Ντε Σαντ

(Πόσο όμως μπορεί να μας παρηγορήσει αυτό και να μας βοηθήσουμε να μειώσουμε τις ενοχές που νιώθουμε ώστε να νιώσουμε καλύτερα;;;)

Δεν θα πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι:

Οι άνομες επιθυμίες τιμωρούνται μετά την απόλαυσή τους. Οι αδύνατες επιθυμίες τιμωρούνται από την ίδια την επιθυμία. Philip Sidney

(Από εμάς εξαρτάται τι θα προτιμήσουμε, είναι προσωπική μας επιλογή)

και να θυμόμαστε ότι:

Οι τύψεις για τα πράγματα που κάναμε μπορεί να θεραπευτούν με τον καιρό. Οι τύψεις για τα πράγματα που δεν κάναμε μένουν για πάντα αγιάτρευτες. (Sydney Harris)

Ενοχές σου αφήνουν όλα εκείνα που δεν έζησες, όχι γιατί δεν μπόρεσες, αλλά γιατί φοβήθηκες την δύναμη τους, την μαγεία τους.
Όλη εκείνη την μαγεία που μια ζωή αναζητάς κι όταν σου πέφτει στο κεφάλι σαν ευλογία, την αρνείσαι χωρίς ουσιαστικό λόγο παρά μόνο επειδή διστάζεις να πας παραπέρα, να δεις τι γίνεται μέσα από το σύνορο που σ' έχουν φυλακίσει ...
Έυα Ομηρόλη

Δεν είναι το καλό αλλά το κακό που προκαλεί την ενοχή.

Λακάν