“Επαναστάτης” ή κατά βάθος υποτακτικός;

«Δεν θα υποχωρήσω ποτέ»

Μπορεί κάποιος που φαινομενικά είναι επαναστάτης και αντιδραστικός κατά βάθος να είναι υποτακτικός και απλά να έμαθε να αντιδρά μέσω της αντεπίθεσης;

Επιλέγω δηλαδή αντί να υποτάσσομαι, να έχω τον αντίθετο ρόλο και γίνομαι επιθετικός και αυταρχικός. Μέσα από την επανάσταση καλύπτω τα αισθήματα της υποταγής.

«Οι επαναστάτες έχουν την τάση να συμπεριφέρονται λες και αυτοί είναι οι μοναδικοί άνθρωποι στον κόσμο και λες και μόνο αυτοί έχουν ανάγκες. Αν ανήκετε σ’ αυτή την κατηγορία, αντιμετωπίζετε τις καταστάσεις της υποταγής υιοθετώντας το ρόλο κάποιου που είναι επιθετικός, εκδικητικός και εγωκεντρικός. Επαναστατείτε. Ακόμη, όμως και στην περίπτωση αυτή, μέσα σας νιώθετε το ίδιο με τους άλλους υποταγμένους ανθρώπους: ότι είστε λιγότερο σημαντικός ή και ότι οι άλλοι άνθρωποι είναι αυτοί που σας ελέγχουν στην πραγματικότητα. Η επιθετικότητά σας είναι απλά μια μάσκα την οποία φοράτε με ένα αίσθημα μειονεκτικότητας. Νιώθετε να ωθείστε στα άκρα της διεκδικητικότητας. Μπορεί να φανείτε ακόμη και προσβλητικός. Οι άνθρωποι σας κατηγορούν για την ακαμψία και την αυταρχικότητά σας. Κάτω όμως από τη δυναμική παρουσία σας νιώθετε τρομοκρατημένοι από τους άλλους ανθρώπους» (Young & Klosko, 2010: 386).

Η αντίδραση της επαναστικότητας συνδέεται με θυμό, καθώς το άτομο συχνά νιώθει εκνευρισμό και είναι επιρρεπές στα ξεσπάσματα θυμού. Ο θυμός αποτελεί ένα χαρακτηριστικό του ατόμου, που το είχε και κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, όπου απαντούσε με θυμό στις προσπάθειες των γονιών του να το κατευθύνουν. Σε κάθε περίπτωση καθοδήγησης από τους γονείς το παιδί γινόταν ανυπάκουο ή ατίθασο, ενώ μπορεί να εμφάνιζε στοιχεία ευερεθιστότητας ή προβλήματα συμπεριφοράς στο σχολείο. Ακόμη και κατά την ενήλικη ζωή του, το άτομο έχει προβλήματα με διάφορες μορφές εξουσίας, ενώ συχνά χάνει την αυτοκυριαρχία του και εκφράζει το θυμό του με μη κατάλληλους τρόπους. Το άτομο, δηλαδή, βρίσκεται σε μια διαρκή μάχη με την εξουσία, την οποία αντιλαμβάνεται ως εξωτερικό έλεγχο. Έτσι, αντιδρά απέναντι σε πιέσεις, εντολές ή συμβουλές και οι αντιδράσεις του είναι έντονες.

Ένα ακόμη χαρακτηριστικό των επαναστατών είναι οι μακροχρόνιες συγκρούσεις με τους γονείς. Δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στο ρόλο του ενήλικα και να παραμερίσουν ή να μειώσουν τις συγκρούσεις αυτές. Ουσιαστικά, παραμένουν επαναστάτες έφηβοι που κυνηγούν πράγματα που έρχονται σε αντίθεση με τις φιλοδοξίες και τα όνειρα των γονέων τους. 

Στην πραγματικότητα, όμως, οι επαναστάτες δεν είναι περισσότερο ελεύθεροι από τους άλλους υποταγμένους ανθρώπους. «Δεν επιλέγουν ελεύθερα τα ενδιαφέροντα ή τις σχέσεις τους: επιλέγουν για αυτούς οι άνθρωποι εναντίον των οποίων επαναστατούν. Αν και επιμένουν να αδιαφορούν για τους κανόνες, είναι το ίδιο υποταγμένοι σ’ αυτούς όσο και οι άνθρωποι που τους υπακούουν» (Young & Klosko, 2010: 387).

Το βασικό που έχει στο μυαλό του το άτομο είναι να επιλέξει το αντίθετο από αυτό που οι άλλοι το υποδεικνύουν. Με αυτό τον τρόπο βρίσκεται σε μια διαρκή κατάσταση αντίδρασης και κατευθύνεται από τις υποδείξεις των άλλων, όχι όμως με το να τις πραγματοποιεί, αλλά με το να τις απορρίπτει και να κάνει το αντίθετο. Στη συμπεριφορά του ο επαναστάτης παρουσιάζεται ως αυταρχικός και καταπιεστικός. Όταν θα αναγκαστεί να υποταχθεί σε κάποιους ανθρώπους θα βρει κάποιους άλλους ώστε να ξεσπάσει το θυμό που συσσωρεύει. Το άτομο μπορεί να κινείται ανάμεσα στα δύο άκρα, και από τη μία πλευρά να είναι δουλοπρεπής και πρόθυμος να ικανοποιήσει τις ανάγκες των άλλων και από την άλλη απαιτητικός και οξύθυμος.

Young, J.E., & Klosko, J.S. (2010). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας. Αθήνα: Πατάκης.