Ορέξεις- Το ορεκτικόν
«πρῶτον δέ πάντων τό ὀρεκτόν»
Οι ορέξεις καθορίζονται από τον
Αριστοτέλη ως οι ενστικτώδεις τάσεις προς την ικανοποίηση, και είναι έντονες
καθώς πάνω από όλα είναι το ὀρεκτόν (το επιθυμητό αντικείμενο), όπου το άτομο παρακινείται
μέσα από τη σκέψη ή μέσα από τη φαντασία. Οι ορέξεις ενδέχεται να ενεργήσουν
και αντίθετα με τη λογική, εφόσον η φαντασία μπορεί να είναι ορθή μπορεί και
όχι, σε αντίθεση με τον νου που ενεργεί πάντα ορθά. Το άτομο έχει μια τάση
κάποιες φορές να κλίνει προς το μη ορθό, αφού παρακινείται από ένα επιθυμητό
ερέθισμα. Ο Αριστοτέλης προσδίδει στις ορέξεις μια ενστικτώδης και βιολογική
πλευρά και τις χαρακτηρίζει ως εσωτερικές ανάγκες και παρορμητικές διαθέσεις
που ωθούν το άτομο στην ικανοποίηση (Ιεροδιακόνου, 2008).
Επιθυμία- Το επιθυμητικόν
«κατά
τήν επιθυμίαν πράττει ὁ ἀκρατής»
Η επιθυμία στηρίζεται στις
ορέξεις του ατόμου και δεν ακολουθεί τη λογική. Πρόκειται για το ακατάσχετο
κυνηγητό της ηδονής και της ευχαρίστησης, είναι δηλαδή μια όρεξη που αναζητά
πάντα το γλυκό, το ευχάριστο. Βρίσκεται σε αντίθεση με τη βούληση, η οποία
αποφασίζει και ενεργεί μέσα από λογικούς συλλογισμούς. Ο αρχαίος φιλόσοφος
θεωρεί ότι η βούληση δημιουργείται μέσα από τη λογική και η επιθυμία μέσα από
τη μη λογική. Βασικός στόχος της επιθυμίας είναι η άμεση ικανοποίηση, η παρούσα
ευχαρίστηση χωρίς αναβολές.
Στη σύγχρονη επιστήμη της
ψυχολογίας, η επιθυμία δεν αποτελεί ξεχωριστή ψυχική λειτουργία, αν και
ασχολείται κατά μια έννοια με την επιθυμία, εφόσον ενδιαφέρεται για τις
ενστικτώδεις ενορμήσεις.
Βούληση- Το βουλευτικόν
«ἡ γάρ βούλησις ὄρεξις,
ὃταν δέ κατά τόν λογισμόν κινῆται»
Η βούληση είναι αποτέλεσμα της
λογικής και την ακολουθεί πάντα, σε αντίθεση με την επιθυμία, η οποία είναι
αποτέλεσμα της όρεξης. Οι ορέξεις και η επιθυμία μπορεί να είναι και μη
λογικές. Η βούληση είναι ένα είδος όρεξης, το οποίο όμως στηρίζεται στη λογική.
Το άτομο ενεργεί κατά βούληση, όταν ενεργεί με βάση την όρεξή του, όμως
ταυτόχρονα ακολουθεί τη λογική του. Η βούληση συνδέεται με την επιθυμία και το
θυμόν και οι τρεις αυτές έννοιες αποτελούν είδη της όρεξης. Το άτομο καταλήγει
σε μια απόφαση χρησιμοποιώντας τη λειτουργία της βούλησης, με την προϋπόθεση
ότι σκέφτεται με τον ορθό νου, με τη λογική.
Για τη σύγχρονη ψυχολογία, η βούληση είναι
λειτουργία βάση της οποίας το άτομο συνειδητά επιλέγει τον σχεδιασμό και την
εκτέλεση μιας πράξης (Ιεροδιακόνου, 2004).
Συναίσθημα- Το θυμικόν
«φαμέν
γάρ τήν ψυχήν
λυπεῖσθαι χαίρειν, θαρρεῖν φοβεῖσθαι,
ἒτι δέ ὀργίζεσθαι»
Όσα έχει αναφέρει ο Αριστοτέλης
για το συναίσθημα δεν παρουσιάζουν μεγάλη αντιστοιχία με την έννοια που
χρησιμοποιείται σήμερα ο όρος, καθώς το συναίσθημα το συνδέει συχνά με τις
αισθήσεις και την επιθυμία και του δίνει και μια ψυχοβιολογική διάσταση, ενώ
δεν δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις συναισθηματικές εκδηλώσεις και στην καθαρά
ψυχική λειτουργία. Ο πιο κοντινός όρος που χρησιμοποιεί και παραπέμπει στο
σημερινό όρο του συναισθήματος είναι το θυμικόν (Ιεροδιακόνου, 2004).
Για τον Αριστοτέλη το θυμικόν,
όπως και η επιθυμία, δημιουργούνται μέσα από τη λογική. Ο φιλόσοφος
χαρακτηρίζει τις συναισθηματικές εκδηλώσεις ως «πάθη» ή «παθήματα» της ψυχής.
Πρόκειται για φαινόμενα κατά τα οποία η ψυχή πάσχει και αυτά είναι θυμός,
πραότης, φόβος, ἒλεος, θάρσος, χαρά, λυπεῖσθαι χαίρειν, θαρρεῖν φοβεῖσθαι, ὀργίζεσθαι.
Κρίση- Το κριτικόν
«ἀδιαίρετον καί ἀχώριστον τό κρῖνον»
Η κρίση είναι αποτέλεσμα
διεργασίας της διάνοιας και της αίσθησης αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου
να συγκρίνει αντικείμενα ή ιδέες με βάση τις γνώσεις του και να επιλέξει το
κατάλληλο κάθε φορά. Η ψυχή κρίνει κάτι με τη συμμετοχή της νόησης και της
φρόνησης. Οι αισθήσεις και οι σκεπτικές λειτουργίες αποτελούν τις βάσεις της
ορθής κρίσης. Επομένως, φαίνεται ότι για τον αρχαίο φιλόσοφο η κρίση σχετίζεται
με αμιγώς ψυχικές λειτουργίες, όπως η νόηση, η φαντασία και η επιστήμη
(Ιεροδιακόνου, 2008).
Φαντασία- Το φανταστικόν
«ἒστι δέ φαντασία ἡ ὑπό τῆς κατ’ ενέργειαν
αἰσθήσεως γινομένη κίνησις»
Για τον Σταγειρίτη φιλόσοφο, η
φαντασία αποτελεί μια ψυχική λειτουργία, η οποία προϋποθέτει ότι το άτομο έχει
δει ή έχει αισθανθεί ή αντιληφθεί κάτι. Τα αποκτήματα της φαντασίας τα ονομάζει
«φαντάσματα» και αναφέρει ότι είναι όπως τα αισθήματα, απουσιάζει όμως το υλικό
υπόβαθρο. Ωστόσο, το περιεχόμενο των φαντασμάτων εξαρτάται από τα αισθητηριακά
ερεθίσματα και τη διεργασία αυτών. Η φαντασία σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να
δημιουργήσει στο άτομο πλάνη για κάποια γεγονότα, καθώς τις περισσότερες φορές
δείχνει ψευδείς παραστάσεις, σε αντίθεση με το νου που λέει πάντα την αλήθεια.
Την φαντασία την κατατάσσει στην ίδια περιοχή της ψυχής, όπου βρίσκεται η
μνήμη. Η φαντασία στη σύγχρονη ψυχολογία και ψυχιατρική δεν αποτελεί αυτοτελή
ψυχική λειτουργία (Ιεροδιακόνου, 2004).
Θρέψη- Το θρεπτικόν
«Τήν
μέν οὖν
θρεπτικήν ψυχήν ἀνάγκη
πᾶν ἒχειν ὃτι περ ἄν ζῇ καί ψυχήν ἒχῃ,
ἀπό γενέσεως καί μέχρι φθορᾶς.»
Η θρέψη (το θρεπτικόν) αποτελεί
βασική λειτουργία για τη ζωή, για αύξηση και φθορά (αποσύνθεση) και είναι
λειτουργία τόσο των ζώων και των ανθρώπων όσο και των φυτών. Αν και σήμερα
αποτελεί μία περισσότερη βιολογική λειτουργία, για τον Αριστοτέλη ήταν μία από
τις ψυχικές λειτουργίες του οργανισμού, ενώ απαραίτητη προϋπόθεση για την θρέψη
είναι το ον να είναι έμψυχο.
Ψυχοκινητικότητα- Το κινητικόν
«ἄμφω ἄρα ταῦτα κινητικά κατά τόπον, νοῦς καί ὄρεξις»
Η ψυχοκινητικότητα συνδέεται με
τη σκέψη καθώς οι μετακινήσεις του ατόμου εξαρτώνται από τη λογική κατεύθυνση
που δίνει η σκέψη, έτσι ώστε να μην παρασυρθεί από τη φαντασία ή τις ορέξεις
του. Στα ζώα που δεν υπάρχει νόηση, η κινητικότητα από τόπο σε τόπο καθορίζεται
από τη φαντασία, ενώ οι δύο βασικές λειτουργίες για την κινητικότητα είναι ο
νους και οι ορέξεις. Στη σύγχρονη ψυχολογία, ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για
να περιγράψει μορφές κινητικής δραστηριότητας, ενώ ο αρχαίος φιλόσοφος τον
χρησιμοποιεί για να αναφερθεί στη μετακίνηση του σώματος από τόπο σε τόπο, ενώ
σημειώνει ότι ενεργοποιείται από την ψυχή και πιο συγκεκριμένα από το νου και
τις ορέξεις.
«τό γινώσκειν τῆς ψυχῆς ἐστί
καί τό αἰσθάνεσαι.
Τῶν δέ δυνάμεων τῆς ψυχῆς…
εἴπομεν θρεπτικόν, αἰσθητικόν, ὀρεκτικόν,
κινητικόν κατά τόπον, διανοητικόν»
Βιβλιογραφία
Ιεροδιακόνου, Χ.Σ. (2008). Η διαμόρφωση του ανθρώπινου χαρακτήρα κατά
τον Αριστοτέλη. Αθήνα: ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις.
Ιεροδιακόνου, Χ.Σ. (2004). Ψυχολογικά θέματα στον Αριστοτέλη: από τη
σκοπιά ενός ψυχιάτρου. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Μαστορίδη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου