«Γιατί η σχέση γονέων- παιδιών εμπεριέχει όλα τα θέματα της ζωής»

Της Alba Marcoli

«Η ζωή είναι η πραγματική δασκάλα του να ζούμε: Είναι αυτή που μας μαθαίνει να διορθώσουμε τη βολή μας κάθε φορά που είναι απαραίτητο. Πολλές φορές μένουμε έκπληκτοι με τον εαυτό μας και με την ικανότητα προσαρμογής μας στις καταστάσεις. Και είναι η σχέση γονέων- παιδιού αυτή που μεταδίδει όχι μόνο τη ζωή, αλλά και την τέχνη του να ζει κανείς, έτσι όπως διαμορφώθηκε στη δική μας οικογενειακή γραμμή, μέσα στην ιδιαιτερότητα και στο ανεπανάληπτο της κάθε ξεχωριστής ιστορίας.

Το να εμπλουτίσουμε τη συναισθηματική μας γνώση ως ενήλικες σχετικά με τις ψυχολογικές δυσκολίες του να ζεις, γίνεται συχνά μια κληρονομιά και μια πολύτιμη αποσκευή όχι μόνο για μας, αλλά και για τα παιδιά τα οποία συνοδεύουμε στους δρόμους της ζωής.

Το να ασχοληθούμε από ψυχολογική άποψη όχι μόνο με ένα παιδί, αλλά και με τους γονείς του, ιδιαίτερα όταν αναδύεται ένα σύμπτωμα παιδικής δυσφορίας, βελτιώνει σχεδόν πάντα την ποιότητα ζωής όλης της οικογένειας, και επομένως του ίδιου του παιδιού.

Θεωρώ ότι αυτή την ιδιαίτερη στιγμή υπάρχει ένα κενό στη δική μας δυτική κοινωνία, σχετικά με το θέμα του να ζεις, που στο παρελθόν και σε άλλες κοινωνίες ήταν γεμάτο από τελετουργίες περάσματος, από συλλογικές επεξεργασίες, πολιτιστικές, θρησκευτικές, οικογενειακές, κτλ.

Σήμερα λείπουν συχνά οι συλλογικές στιγμές επεξεργασίας των μεγάλων θεμάτων της ζωής, από τη γέννηση ως το θάνατο, που ωστόσο καθένας από εμάς βρίσκεται υποχρεωμένος να αντιμετωπίσει στη ζωή του. Νομίζω πως για αυτό τον λόγο υπάρχει μια μεγαλύτερη μοναξιά στο να τα αντιμετωπίσει, αλλά και να καταφέρει να συζητήσει κανείς για αυτά.

Αυτή η σκέψη γεννήθηκε πολύ συχνά στις ομάδες γονέων, ιδιαίτερα στους πατέρες, ενώ οι γυναίκες μοιάζουν να καταφέρνουν, έστω και με μεγάλη προσπάθεια, μεγαλύτερη συναισθηματική επικοινωνία σε αυτά τα θέματα.

Παρόλα αυτά, το θέμα του γιατί γεννιόμαστε και πεθαίνουμε μας αγγίζει όλους: Τα παιδιά, όπως αναφέρει η Dolto, θέτουν τα αληθινά γιατί της ζωής, επαναφέροντας πολύ συχνά, για παράδειγμα το θέμα του θανάτου, τόσο ρητά όσο και μεταφορικά, όπως ο φόβος θανάτου ή ότι τελειώνει ο χρόνος ή ο δρόμος, ή ότι δεν θα ξαναβγεί ο ήλιος κτλ.

Τις απαντήσεις βέβαια σε αυτά τα ερωτήματα είναι δύσκολο να τις βρει κανείς στις αξίες που συχνά γεμίζουν τις εφημερίδες ή την τηλεόραση: τη λατρεία της ευημερίας, την ιερότητα του σώματος, το να κυνηγά κανείς οτιδήποτε τον ξεγελά πως θα σταματήσει τον χρόνο και θα εξαλείψει τα σημάδια, τη θεραπευτική επιμονή με τη μάταιη προσπάθεια να αρνηθεί κανείς τον θάνατο, αντί να πάρει πίσω την αξιοπρέπειά του φυσικού γεγονότος της ζωής. […]

Κάθε παιδί που γεννιέται, πράγματι, κοιτάζει σιγά- σιγά τους ενήλικες που το περιβάλλουν για να μάθει από αυτούς τον τρόπο να αντιμετωπίζει όλα αυτά τα θέματα, έτσι όπως όταν μπουσουλούσε, τους παρατηρούσε να περπατούν για να μάθει να το κάνει με τη σειρά του, τους άκουγε να μιλούν για να μάθει με τη σειρά του να μιλάει, και μάλιστα την ίδια γλώσσα και όχι μια άλλη, κτλ.

Η γέννηση ενός παιδιού δεν είναι μόνο βιολογική, αλλά και ψυχολογική και του διασφαλίζεται από τον τύπο και την ποιότητα της σχέσης που έχει με τους ενήλικες που ασχολούνται μαζί του. Δίχως μια σχέση συναισθηματική και εξατομικευμένη με έναν ενήλικα που το φροντίζει, ένα νεογνό δυσκολεύεται ακόμη και να επιβιώσει. Ακόμη και αν επιβιώσει, αυτή η έλλειψη της φροντίδας θα σημαδεύει τον ψυχολογικό του κόσμο για όλη του τη ζωή, όπως ακριβώς συνέβηκε και συμβαίνει με τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ιδρύματα.

Ένα τραγικό παράδειγμα υπήρξε το πείραμα που έγινε αιώνες πριν, προκειμένου να μελετηθεί αν υπήρξε ή όχι μια διεθνής γλώσσα, και ποια θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι. […]

Μερικοί από τους τρόπους ζωής που συχνά συναντάμε, μεταξύ άλλων, στις συμβουλευτικές γονέων είναι:

Να προγραμματίζουν και να σχεδιάζουν τα πάντα με λεπτομέρειες, Με τα παιδιά αυτό είναι αδύνατον να γίνει, όπως άλλωστε και με τη ζωή. Θα υπάρχουν πάντα γεγονότα που θα ξεφεύγουν από αυτόν τον  προγραμματισμό, αλλά και για αυτά, όπως και για όλα τα άλλα μπορούμε να βρούμε μέσα μας τρόπους. Ας μην ξεχνάμε ότι είμαστε προγραμματισμένοι για να ζήσουμε.

Να αποφεύγουμε τα απρόβλεπτα. Με τα παιδιά αυτό είναι αδύνατον, τα απρόβλεπτα είναι ο κανόνας από τη μική τους ηλικίας.

Να μην αποδεχόμαστε τις απώλειες, τους αποχωρισμούς από πρόσωπα, καταστάσεις, ιδέες κτλ, Με τα παιδιά χάνεται συνεχώς ο χώρος και ο χρόνος για τον εαυτό μας, οι προηγούμενες ισορροπίες μας, τα σχέδια που υπήρχαν στη σκέψη μας, ο χρόνος για το ζευγάρι και τους φίλους κτλ.

Τα παιδιά είναι μια συνεχής απώλεια, αλλά, όπως και κάθε απώλεια, είναι και μια συνεχής κατάκτηση, όπως ακριβώς και η ζωή. Είναι το χαμόγελο με το οποίο το παιδί μου με κατακτά κάθε πρωί και με αμείβει για τον ύπνο που χάνω γι’ αυτό τα βράδια, αναφέρει μια νεαρή μητέρα.

Να αντιδρούμε στις ματαιώσεις με επιθετικότητα, ή να ψάχνουμε έναν αποδιοπομπαίο τράγο για να αποφύγουμε να κριτικάρουμε το δικό μας ψυχικό κόσμο.

Να σκεφτόμαστε ότι υπάρχει άσπρο ή μαύρο πηγαίνοντας από το ένα άκρο στο άλλο.

Αυτά είναι μόνο μερικά από τα θέματα που συχνότερα αναδύονται στις συμβουλευτικές και στις ομάδες γονέων. […]

Κάθε ζευγάρι γονιών ή και κάθε γονιός ξεχωριστά μπορεί να θεωρηθεί ένας πειραματιστής και παθιασμένος ερευνητής από μόνος του και μάλιστα συχνά σε μια απόλυτη μοναξιά πάνω σε αυτά τα θέματα, σιωπηλά, ταπεινά και κοπιαστικά.

Είναι ένα τεράστιο ερευνητικό εργαστήριο, που φθάνει σε όλες τις γωνιές της γης, ό η ζωή περνά από τη μια γενιά στην άλλη, με όλες τις αποσκευές που απέκτησε ο άνθρωπος στη διάρκεια του χρόνου» (σελ. 43-48).

 

Πηγή:

Alba Marcoli. 2016. Το παιδί που χάθηκε και ξαναβρέθηκε. Παραμύθια για να συμφιλιωθούμε με το παιδί που υπήρξαμε. University Studio Press.

 

Νίκος Κουραβάνας & Ελένη Παπαδοπούλου, Ψυχολόγοι, MSc, MA.

 

Γονεϊκοί ρόλοι… Ποια η ευθύνη μας απέναντι στα παιδιά;

Στη ρευστή πραγματικότητα που το άτομο βιώνει στον σύγχρονο κόσμο, είναι πιο δύσκολο να διαχειριστεί και να αφομοιώσει τις ραγδαίες εξελίξεις των καιρών μας που «επιβάλλονται» μεταξύ άλλων θεσμών και σε αυτόν της  οικογένειας. Τα ερωτήματα που μας απασχολούν είναι πολλά, όπως λόγου χάρη: οι σχέσεις των δύο συζύγων είναι πιο ειλικρινείς και πιο αυθόρμητες σήμερα; Κι αν ναι, γιατί τα διαζύγια ολοένα κι αυξάνονται με αλματώδεις ρυθμούς; Είναι άραγε οι ευθύνες του ζεύγους ισότιμα κατανεμημένες; Ακόμη, σε τι βαθμό έχει απελευθερωθεί η γυναίκα από τα στερεότυπα του φύλου που την ήθελαν απόλυτα ενταγμένη εντός της οικίας, να υπηρετεί τα παιδιά και να είναι εξαρτημένη από τον άντρα της; Από την άλλη, σε τι βαθμό ο άνδρας έχει αποδεσμευτεί από όλα εκείνα τα στερεότυπα που τον παρουσίαζαν ως το ισχυρό φύλο, τον κουβαλητή, που θα έπρεπε να κρύβει τον συναισθηματισμό και τις ευαισθησίες του, προβάλλοντας το πρότυπο του δήθεν σκληρού αλλά ταυτοχρόνως γνήσιου στις αντιδράσεις του; 

 

Ενδεχομένως, να χρειαζόντουσαν αν όχι αμέτρητες μελέτες κι έρευνες, τουλάχιστον πολλές για να μας δώσουν έγκυρες απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα. Το σίγουρο είναι ότι τα πράγματα δεν αλλάζουν παντού και πάντα στον ίδιο βαθμό. Οι παθογένειες στα κοινωνικά συστήματα δεν ξεριζώνονται εύκολα, ούτε έτσι απλά, αλλά μάλλον παράλληλα «συμβιώνουν», σαν σε λανθάνουσα και ληθαργική κατάσταση δίπλα και παράλληλα με τις νέες αλλαγές κι εξελίξεις μέχρις ότου τελικά ξεχαστούν.

Ο έγγαμος βίος όπως εύκολα αντιλαμβάνεται κι ο πιο απλός νους, συνεπάγεται υποχρεώσεις κι ευθύνες, ειδικά όταν υπάρχουν παιδιά, και για να μπορέσει να λειτουργήσει σωστά όλο αυτό το σύστημα, θα πρέπει οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας να διέπονται από ειλικρίνεια κι όχι από διάθεση κυριαρχίας των γονέων, μέσα από έναν στείρο απαγορευτισμό, επιβολή, καταπίεση και καταναγκασμό απέναντι στα παιδιά τους. Όσο κι αν πηγαίνει κόντρα στα παραδοσιακά πρότυπα για τους γονεϊκούς ρόλους, το βάρος της ανατροφής των παιδιών δεν θα πρέπει να πέφτει στον έναν από τους δυο, αλλά και στους δυο.

Ο παιδίατρος και ψυχαναλυτής Αλντό Ναούρι, επί του θέματος που εξετάζουμε, είχε αναφέρει τα εξής χαρακτηριστικά: «Όταν η μητέρα δεχτεί να παίξει το ρόλο της αξιόπιστης και πάντα διαθέσιμης μεταφράστριας, εισάγοντας έτσι μια μορφή αυτοματισμού στη διαδικασία επικοινωνίας του παιδιού με τον πατέρα, τότε προσδιορίζει τον πατέρα ως τέτοιον εισάγοντας ταυτόχρονα το παιδί στον κόσμο του συμβολικού. Δηλαδή, του δηλώνει έμμεσα ότι δεν πρέπει να τη θεωρεί μοναδικό σημείο αναφοράς, όπως δεν πρέπει να θεωρεί και τον εαυτό του μοναδικό σημείο αναφοράς για εκείνη· ότι δεν είναι μόνοι στον κόσμο αλλά συνοδεύονται από τον πατέρα, η θέση του οποίου είναι άκρως σημαντική, καθώς αυτός είναι που επέτρεψε αφενός σε εκείνη να συλλάβει και να τεκνοποιήσει και αφετέρου σε κείνο να έρθει στον κόσμο».

Επομένως, ο ρόλος του πατέρα είναι εξίσου σημαντικός, εφόσον χωρίς την συμμετοχή του δεν θα ερχόταν το παιδί στον κόσμο, αλλά πολύ περισσότερο από αυτό, εκείνο που αξίζει είναι η επικοινωνία. Η επικοινωνία, όχι μόνο ανάμεσα στον πατέρα και το παιδί, αλλά η επικοινωνία όλων μαζί, δηλαδή μεταξύ τους, προκειμένου να γίνουν οι σχέσεις τους ποιοτικότερες και ουσιαστικότερες.

Κι επικοινωνία δεν σημαίνει απλώς να ακούω τον άλλον, αλλά να τον αφουγκράζομαι, να είμαι ενεργητικός ακροατής, να είμαι παρόν, να δείχνω ενδιαφέρον κι ανταπόκριση στις σκέψεις, στις ανησυχίες, στις ανάγκες του. Η επικοινωνία δεν αντικαθίσταται με το να παρέχουν οι γονείς αφθονία υλικών αγαθών στο παιδί. Καμιά πληθώρα υλικών ανέσεων δεν θα μπορέσει να καλύψει την πνευματική και συναισθηματική στέρηση που νιώθουν τα παιδιά, αλλά το μόνο που θα προκαλέσει θα είναι να εντείνει το επικοινωνιακό αδιέξοδο μετατρέποντας τη σχέση γονέων παιδιών σε σχέση συμφέροντος. Το παιδί θα γαλουχηθεί σε μια ναρκισσιστική λογική και νοοτροπία, δηλαδή αυτή ενός «αυτονόητου δικαιώματος» να του παρέχουν υλικά αγαθά, χωρίς να κοπιάζει γι’ αυτά και το χειρότερο είναι ότι ακόμη κι όταν ενηλικιωθεί το παιδί θα μεταφέρει αυτή του τη νοοτροπία στις στενές διαπροσωπικές του σχέσεις. Θα προσδοκά από τους φίλους ή ακόμη χειρότερα κι από τις ερωτικές του σχέσεις να τον/την υπηρετούν, να προσφέρουν αφειδώς υλικά αγαθά λες και του/της τα χρωστούν.

Και τελικά καταλήγουμε σε αυτό που αναφέραμε παραπάνω περί υποχρεώσεων. Στην πλάστιγγα των υποχρεώσεων εντός του γάμου, τι είναι αυτό που βαραίνει πιο πολύ; Η σωστή επικοινωνία που οδηγεί στη συναισθηματική στήριξη και το νοιάξιμο, ή η αφειδώς παροχή υλικών αγαθών που οδηγεί στον ωφελιμισμό και στην ατομικότητα; 

 

Πηγή:

Aldo Naouri. 2015. Όρια στην παιδική παντοδυναμία, εκπαιδεύοντας σωστά παιδιά. Καθημερινή.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Στο πολυαγαπημένο μου παιδί…

«Υπόσχομαι η αγάπη μου να είναι πάντα αδιαπραγμάτευτη. Θα σε καθοδηγώ με σύνεση και κατανόηση. Ακολούθησέ με, μικρό μου, και να είσαι σίγουρος ότι θα μάθουμε και θα ωριμάσουμε μαζί. 

 

Θα σέβομαι την παιδική σου ηλικία και την αξιοπρέπειά σου.

Θα βλέπω πάντα το φως μέσα σου και θα το καθρεφτίζω πίσω σ’ εσένα, για να σε βοηθήσω να βρεις τον δρόμο σου. Είσαι ασφαλής εδώ, αγάπη μου, ηρέμησε.

Είσαι ελεύθερος να είσαι ο εαυτός σου απόλυτα και ολοκληρωτικά, και να ξέρεις ότι σε αγαπώ απόλυτα και ολοκληρωτικά γι’ αυτό που είσαι.

Το χαμόγελό σου φωτίζει τον κόσμο μου.

Το γέλιο σου κάνει την καρδιά μου να αγαλλιάζει.

Η έκπληξη στο βλέμμα σου μου ανοίγει τα μάτια.

Η χαρά σου μου φτιάχνει τη διάθεση.

Μου μαθαίνεις τόσο πολλά για τη ζωή. Σου είμαι ευγνώμων.

Θα σε ενθαρρύνω πάντα. Αν χρειάζεσαι κάποιον να σου θυμίζει την καλοσύνη, τη δύναμη, το θάρρος ή την αντοχή σου στις δυσκολίες, στηρίξου πάνω μου. Είμαι εδώ.

Ελπίζω να γνωρίζεις τι θαύμα είσαι. Είσαι μοναδικός, ανεπανάληπτος, η ευλογία μου.

Είθε να ζήσεις μια ζωή γεμάτη γαλήνη, κατανόηση, χαρά και αγάπη ως αποτέλεσμα της γαλήνης, της κατανόησης, της χαράς και της αγάπης που έχεις βιώσει εδώ». (Rebecca Eanes)

Ένα γράμμα γεμάτο συγκίνηση από μια μητέρα προς το παιδί της. Ένα γράμμα με λόγια που ξεχειλίζουν αγάπη, αλλά και σοφία. Μακάρι όλοι οι γονείς να μπορούσαν να νιώσουν το ίδιο και να έκαναν τις ίδιες υποσχέσεις για το παιδί τους! 

Πηγή:

Από το βιβλίο: Θετικοί γονείς ευτυχισμένα παιδιά,Πεδίο, Rebecca Eanes.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

Η προσφορά του γονιού στο παιδί

Όποια και αν είναι τα χαρακτηριστικά της οικογένειας, όπως και αν έχει διαμορφωθεί η οικογενειακή ζωή και όποιες και αν είναι οι σχέσεις μεταξύ των γονιών, οι γονείς έχουν σταθερά τον ρόλο του γονιού.

Ο ρόλος του γονιού είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την ανάπτυξη του παιδιού. 

«Η καλύτερη προσφορά που μπορεί να κάνει κάθε γονιός στα παιδιά του είναι να λειτουργεί ως ένα καλό και θετικό μοντέλο ταύτισης. Όταν ο γονιός επιδιώκει ο ίδιος να είναι καλά, λύνοντας όσο γίνεται πιο ικανοποιητικά τα προβλήματα και τις δυσκολίες που παρουσιάζει η κάθε κατάσταση, όταν καταφέρνει να βρει έναν τρόπο ύπαρξης και λειτουργίας που ανταποκρίνεται στις επιθυμίες και τις προσδοκίες του, όταν βάλει τάξη αλλά και χαρά στον δικό του κόσμο, όταν, με απλά λόγια, του αρέσει ο τρόπος που ζει και χαίρεται τη ζωή του, τότε τα μηνύματα που, συνειδητά και ασυνείδητα, περνάει στα παιδιά του δημιουργούν σε αυτά το πιο εύφορο έδαφος για μια δική του επιτυχημένη ψυχοκοινωνική εξέλιξη. Το θετικό πρότυπο που είναι σε θέση να προβάλει ένας γονιός στα παιδιά του είναι, πράγματι, το πιο ανεκτίμητο δώρο που μπορεί να τους προσφέρει» (σελ. 160).

Οι γονείς μέσα από την αλληλεπίδραση με τα παιδιά τους δοκιμάζονται διαρκώς. Μέσα από το μεγάλωμα των παιδιών οι γονείς ξαναπερνούν από τα αναπτυξιακά στάδια που και οι ίδιοι είχαν περάσει, βιώνοντας και πάλι τις σχέσεις που είχαν με τους δικούς τους γονείς και τις συμπεριφορές που οι ίδιοι είχαν τότε. Μια περίοδος που οι γονείς δοκιμάζονται ιδιαίτερα είναι η εφηβεία…

«Με τα πρώτα σκιρτήματα της εφηβείας των παιδιών τους όμως, οι γονείς μπαίνουν σε μια φάση απόγνωσης- την οποία όσοι είχαν ή έχουν παιδιά σε αυτή την ηλικία μπορούν να βεβαιώσουν. Βλέπουν τα παιδιά τους να γίνονται δύσκολα, ατίθασα και να απομακρύνονται από την οικογένεια για χάρη των ομάδων ή των συμμοριών, που τους χαρίζουν την αίσθηση μιας ελκυστικής ταυτότητας.

Τα βλέπουν επίσης να επιδιώκουν με χίλιους τρόπους να ανεξαρτητοποιηθούν όχι μόνο από τη φυσική παρουσία των γονιών τους, αλλά και από την αγάπη τους ακόμα, όταν αυτή γίνεται εμπόδιο για την κατάκτηση του μέλους που τα σαγηνεύει.

Τα χρόνια περνούν οι έφηβοι γίνονται άντρες και γυναίκες (οι γονείς όμως επιμένουν να τους θεωρούν ακόμα παιδιά) και στρέφονται όλο και περισσότερο προς άλλα σχέδια ζωής και προς καινούργιες αγάπες. Κι αν μερικοί γονείς μένουν εκεί, σαν με άδεια χέρια, αναπολώντας τη σχέση που είχαν με τα παιδιά τους τον παλιό καλό καιρό που ήταν μικρά και δικά τους, είναι γιατί τα αγάπησαν περισσότερο για αυτό που τους ήταν παρά για αυτό που πραγματικά ήταν και ακόμα είναι.

Μία μέρα οι σημερινοί έφηβοι θα γίνουν και αυτοί γονείς και τα παιδιά τους θα φτάσουν και αυτά στην εφηβεία. Αλλά απ’ ότι φαίνεται, τίποτα δεν πρόκειται να αλλάξει στη συνηθισμένη ροή των πραγμάτων» (σελ. 181-182).

«Σύμφωνα με τους νόμους της επανάληψης και έτσι όπως λειτουργούν τα πράγματα από γενιά σε γενιά θα επαναλάβουν και αυτοί, με τη σειρά τους, όσα έχουν εγγραφεί στη μνήμη τους και, συνειδητά ή ασυνείδητα, θα αναπαραγάγουν τις στάσεις και τις αντιδράσεις που χαρακτήριζαν τις συμπεριφορές των γονιών.

Φαντάζονται ότι η ανατροφή των παιδιών είναι εύκολη υπόθεση και ότι δεν χρειάζονται ούτε ιδιαίτερες γνώσεις, ούτε ιδιαίτερη προϋπηρεσία, αφού, όπως λένε, το να είσαι γονιός δεν είναι δα και κανένα επάγγελμα» (σελ. 177)

 

Πηγή 

Γεωργίου- Νίλσεν, Μ. 2002. Η τέχνη να είσαι γονιός. Εκδόσεις Καστανιώτη.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.