Γιατί κάποιες γυναίκες παραμένουν στις βίαιες σχέσεις;

 

Ένα θέμα σχετικά με τις κακοποιημένες γυναίκες είναι γιατί αυτές παραμένουν στις κακοποιημένες σχέσεις και στα σπίτια όπου δέχονται βία. Πολλοί θεωρούν ότι κάποιο λάθος πρέπει να κάνουν οι ίδιες οι γυναίκες και για αυτό παραμένουν σε μια φανερά επικίνδυνη κατάσταση και δεν φταίνε οι άνδρες που τις κακομεταχειρίζονται, καθώς κανένας άνδρας δεν θα χτυπούσε τη σύζυγό του ή τη μητέρα των παιδιών του. Η απόφαση των γυναικών να φύγουν από μια σχέση στην οποία κακοποιούνται είναι δύσκολη, κυρίως γιατί οι ίδιες θεωρούν τους εαυτούς τους ανίκανους να το κάνουν ιδιαίτερα όταν υπάρχουν και παιδιά. Εξαιτίας της ψυχολογικής βίας που συνήθως ακολουθεί τη σωματική βία, πολλές γυναίκες νιώθουν αβοήθητες, εγκλωβισμένες σε μια κατάσταση και τρομοκρατημένες να πάρουν οποιαδήποτε απόφαση από μόνες τους.

 

Ο τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες αντιδρούν στην κακοποίηση που δέχονται από τους συζύγους τους εξαρτάται και από εξωτερικούς παράγοντες, οι οποίοι είναι οι σωματικοί και υλικοί πόροι που έχουν ή δεν έχουν οι γυναίκες αυτές, όπως είναι τα χρήματα, οι φίλοι, η οικογένεια, η εκπαίδευση. Η σωματική υγεία, ο αριθμός των παιδιών, η ηλικία αυτών και η κατάσταση της υγείας τους. Αυτές οι γυναίκες αναζητούν κάποια εξωτερική παρέμβαση από την οποία εξαρτάται και το κατά πόσο θα αποφασίσουν να βάλουν ένα τέλος στη βία που δέχονται ή να συνεχίσουν να ζουν σε ένα βίαιο περιβάλλον.

Εκτός από τους εξωτερικούς παράγοντες, υπάρχουν και εσωτερικοί παράγοντες που αφορούν στα θύματα. Τέτοιοι παράγοντες είναι το κατά πόσο τα θύματα επιδοκιμάζουν ή όχι παραδοσιακές ιδεολογίες που υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες είναι κατώτερες από τους άνδρες και ο ρόλος τους ως συζύγου είναι να είναι υποταγμένες υποστηρικτικές, ενθαρρυντικές πίστες και να θυσιάζονται. Τα θύματα συχνά έχουν μια ισχυρή δέσμευση με το γάμο, ο οποίος ενισχύεται από πολιτισμικούς θεσμούς, και η πίεση ασκείται στις γυναίκες από την οικογένεια, τη θρησκεία και τους κοινωνικούς κανόνες.

Ένας από τους λόγους που πολλές γυναίκες παραμένουν σε σχέσεις στις οποίες υφίστανται κακοποίηση είναι ο φόβος που νιώθουν είτε για τη δική τους ασφάλεια, είτε για την ασφάλεια του ατόμου που τις κακοποιεί, ότι ίσως κάνει κάποιο κακό στον εαυτό του, αν αυτές το εγκαταλείψουν (Pagelow, 1984). Στην περίπτωση που υπάρχουν και παιδιά, τότε ο φόβος αφορά και την ασφάλεια και τη σωματική ακεραιότητα των παιδιών τους, αλλά ο φόβος που αισθάνονται μπορεί να επεκτείνεται και έξω από την οικογένεια και αποτελεί και έναν από τους βασικότερους λόγους για τον οποίο τα θύματα δεν εκμυστηρεύονται το πρόβλημά τους σε φίλους, συγγενείς ή γείτονες. Από την άλλη μεριά, άτομα που είναι εκτός της οικογένειας ίσως δεν περνούν και τόσο σοβαρά τους φόβους των κακοποιημένων γυναικών και απλά τις θεωρούν υπερβολικές και υστερικές.

Η δεύτερη πιο συχνή αντίδραση των θυμάτων, τα οποία παραμένουν σε μια βίαιη σχέση είναι το αίσθημα που βιώνουν ότι δεν μπορεί να τους βοηθήσει κανείς. Τα θύματα νιώθουν εγκλωβισμένα αδύναμα να κάνουν οτιδήποτε έτσι ώστε να προλάβουν την κακοποίηση ή να ξεφύγουν από αυτή. Το αίσθημα της έλλειψης βοήθειας κάνει τα θύματα να νιώθουν κατάθλιψη και εξευτελισμό και σε πολλές περιπτώσεις να επιλέγουν την μοναξιά.

Ένας άλλος λόγος που κάνει τα θύματα κακοποίησης να παραμένουν σε μία τέτοια σχέση είναι η ένοχη και τα αισθήματα αποτυχίας. Αυτές οι γυναίκες πιστεύουν ότι η επιτυχία του γάμου τους εξαρτάται από τις ίδιες και είναι καθήκον τους να κρατούν την οικογένεια δεμένη. Σε αυτή την πεποίθηση συμβάλλει η κοινωνικοποίηση των ρόλων του φύλου που οδηγεί τις γυναίκες να νιώθουν υπερήφανες για έναν καλό γάμο και να παίρνουν όλες τις ευθύνες για έναν κακό γάμο. Η αίσθηση αποτυχίας τις κάνει να νιώθουν ντροπιασμένες για την αποτυχία του γάμου τους. Ουσιαστικά νιώθουν ότι η αποτυχία τους στο γάμο δείχνει την αποτυχία τους ως γυναίκες (Delshad et al., 2023. Pagelow, 1984).

Συνήθως οι κακοποιημένες γυναίκες είναι απομονωμένες από τους άλλους, οι οποίοι θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν σε περίπτωση που αντιλαμβανόταν ότι είναι θύματα βίας. Τις περισσότερες φορές αυτές οι γυναίκες δεν έχουν ελευθερία κινήσεων, καθώς οι θύτες της ασκούν έντονο έλεγχο στις κινήσεις και στις επαφές που θα έχουν. Μερικές φορές οι άλλοι τους θεωρούν το ιδανικό ζευγάρι, καθώς τους βλέπουν ΣΥΝΕΧΕΙΑ μαζί. Επιπλέον, η γυναίκα δεν είναι οικονομικά ανεξάρτητη, κυρίως γιατί οι σύζυγοι φροντίζουν να επιβάλουν αυστηρή πειθαρχία στις πράξεις των συζύγων τους και στη διαχείριση των χρημάτων από αυτές, αφού δεν επιθυμούν να τους εγκαταλείψουν οι γυναίκες τους (Heron et al., 2022).

 

Πηγή:

Delshad, F., Naderi-Nobandegani, Zarei- Mahmoodabadi, H. (2023). Wualitative study of couple identity gaps in disturbed married women. International Journal of Behavioral Sciences, 17(2), 106-112.

Heron, R. L., Eisma, M., & Browne, K. (2022). Why Do Female Domestic Violence Victims Remain in or Leave Abusive Relationships? A Qualitative Study. Journal of Aggression, Maltreatment and Trauma, 31(5), 677-694.                                          

Pagelow, M.D. (1984). Family Violence. New York: Praeger.

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Γιατί οι γυναίκες παραμένουν στις βίαιες σχέσεις;

Ένα θέμα σχετικά με τις κακοποιημένες γυναίκες είναι γιατί αυτές παραμένουν στις κακοποιημένες σχέσεις και στα σπίτια όπου δέχονται βία. Πολλοί θεωρούν ότι κάποιο λάθος πρέπει να κάνουν οι ίδιες οι γυναίκες και για αυτό παραμένουν σε μια φανερά επικίνδυνη κατάσταση και δεν φταίνε οι άνδρες που τις κακομεταχειρίζονται, καθώς κανένας άνδρας δεν θα χτυπούσε τη σύζυγό του και τη μητέρα των παιδιών του. 

 

Η απόφαση των γυναικών να φύγουν από μια σχέση στην οποία κακοποιούνται είναι δύσκολη κυρίως γιατί οι ίδιες θεωρούν τους εαυτούς τους ανίκανους να το κάνουν, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν και παιδιά. Εξαιτίας της ψυχολογικής βίας που συνήθως ακολουθεί τη σωματική βία, πολλές γυναίκες νιώθουν αβοήθητες, εγκλωβισμένες σε μια κατάσταση και τρομοκρατημένες να πάρουν οποιαδήποτε απόφαση από μόνες τους.

Ο τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες αντιδρούν στην κακοποίηση που δέχονται από τους συζύγους τους εξαρτάται και από εξωτερικούς παράγοντες, οι οποίοι είναι οι σωματικοί και υλικοί πόροι που έχουν ή δεν έχουν οι γυναίκες αυτές, όπως είναι τα χρήματα, οι φίλοι, η οικογένεια, η εκπαίδευση, η σωματική υγεία, ο αριθμός των παιδιών, η ηλικία αυτών και η κατάσταση της υγείας τους. Αυτές οι γυναίκες αναζητούν κάποια εξωτερική παρέμβαση από την οποία εξαρτάται και το κατά πόσο θα αποφασίσουν να βάλουν ένα τέλος στη βία που δέχονται ή να συνεχίσουν να ζουν σε ένα βίαιο περιβάλλον.

Εκτός από τους εξωτερικούς παράγοντες, υπάρχουν και εσωτερικοί παράγοντες που αφορούν τα θύματα. Τέτοιοι παράγοντες είναι το κατά πόσο τα θύματα επιδοκιμάζουν ή όχι παραδοσιακές ιδεολογίες που υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες είναι κατώτερες από τους άνδρες και ο ρόλος τους ως συζύγου είναι να είναι υποταγμένες, υποστηρικτικές, ενθαρρυντικές, πιστές και να θυσιάζονται. Τα θύματα συχνά έχουν μια ισχυρή δέσμευση με τον γάμο, ο οποίος ενισχύεται από πολιτισμικούς θεσμούς και η πίεση ασκείται στις γυναίκες από την οικογένεια, τη θρησκεία και τους κοινωνικούς κανόνες.

Ένας από τους λόγους που πολλές γυναίκες παραμένουν σε σχέσεις στις οποίες υφίστανται κακοποίηση είναι ο φόβος που νιώθουν είτε για τη δική τους ασφάλεια, είτε για την ασφάλεια του ατόμου που τις κακοποιεί, ότι ίσως κάνει κάποιο κακό στον εαυτό του αν αυτές το εγκαταλείψουν (Pagelow, 1984). Στην περίπτωση που υπάρχουν και παιδιά, τότε ο φόβος αφορά και την ασφάλεια και τη σωματική ακεραιότητα των παιδιών τους. Αλλά ο φόβος που αισθάνονται μπορεί να επεκτείνεται και έξω από την οικογένεια και αποτελεί και έναν από τους βασικούς λόγους για τον οποίο τα θύματα δεν εκμυστηρεύονται το πρόβλημά τους σε φίλους, συγγενείς ή γείτονες. Από την άλλη μεριά, άτομα που είναι εκτός της οικογένειας ίσως δεν παίρνουν και τόσο σοβαρά τους φόβους των κακοποιημένων γυναικών και απλά τις θεωρούν υπερβολικές και υστερικές.

Η δεύτερη πιο συχνή αντίδραση των θυμάτων, τα οποία παραμένουν σε μια βίαιη σχέση είναι το αίσθημα που βιώνουν ότι δεν μπορεί να τους βοηθήσει κανείς. Τα θύματα νιώθουν εγκλωβισμένα, αδύναμα να κάνουν οτιδήποτε έτσι ώστε να προλάβουν την κακοποίηση ή να ξεφύγουν από αυτή. Το αίσθημα της έλλειψης βοήθειας κάνει τα θύματα να νιώθουν κατάθλιψη και εξευτελισμό και σε πολλές περιπτώσεις να επιλεγούν τη μοναξιά.

 

Ένας άλλος λόγος που κάνει τα θύματα κακοποίησης να παραμένουν σε μία τέτοια σχέση είναι η ένοχη και τα αισθήματα αποτυχίας. Αυτές οι γυναίκες πιστεύουν ότι η επιτυχία του γάμου τους εξαρτάται από τις ίδιες και είναι καθήκον τους να κρατούν την οικογένεια δεμένη. Σε αυτή την πεποίθηση συμβάλλει η κοινωνικοποίηση των ρόλων του φύλου που οδηγεί τις γυναίκες να νιώθουν υπερήφανες για έναν καλό γάμο και να παίρνουν όλες τις ευθύνες για έναν κακό γάμο. Η αίσθηση αποτυχίας τις κάνει να νιώθουν ντροπιασμένες για την αποτυχία του γάμου τους. Ουσιαστικά νιώθουν ότι η αποτυχία τους στο γάμο δείχνει την αποτυχία τους ως γυναίκες (Pagelow, 1984).

Συνήθως, οι κακοποιημένες γυναίκες είναι απομονωμένες από τους άλλους, οι οποίοι θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν σε περίπτωση που αντιλαμβανόταν ότι είναι θύματα βίας. Τις περισσότερες φορές αυτές οι γυναίκες δεν έχουν ελευθερία κινήσεων, καθώς οι θύτες τους ασκούν έντονο έλεγχο στις κινήσεις και στις επαφές που θα έχουν. Μερικές φορές οι άλλοι τους θεωρούν «το ιδανικό ζευγάρι», καθώς τους βλέπουν συνέχεια μαζί. Επιπλέον, η γυναίκα δεν είναι οικονομικά ανεξάρτητη, κυρίως γιατί οι σύζυγοι φροντίζουν να επιβάλλουν αυστηρή πειθαρχία στις πράξεις των συζύγων τους και στη διαχείριση των χρημάτων από αυτές, αφού δεν επιθυμούν να τους εγκαταλείψουν οι γυναίκες τους.

 

Πηγή:

Pagelow, M.D. (1984). Family Violence. New York: Praeger.  

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Το σύνδρομο της κακοποιημένης γυναίκας

Η κυκλική θεωρία της Walker

Ένα χαρακτηριστικό του συνδρόμου των κακοποιημένων γυναικών είναι ένας κύκλος βίας που συμβαίνει και για πρώτη φορά περιγράφηκε από την Αμερικανίδα ψυχολόγο Lenore Walker (1989).Τα επεισόδια κακοποίησης δεν συμβαίνουν συνέχεια, ούτε σε τυχαία χρονικά διαστήματα. Η κακοποίηση λαμβάνει χώρα σε τρεις διακριτές φάσεις, που καθορίζουν κάποια συγκεκριμένα συμβάντα, τα οποία εμφανίζουν ποικιλία ως προς τον χρόνο και την ένταση, ακόμη και μέσα στο ίδιο το ζευγάρι.

Σύμφωνα με την Walker, η πρώτη φάση αφορά τη δημιουργία της έντασης, μέσα στην οποία παρουσιάζονται κάποια επεισόδια κακοποίησης ελάσσονος σημασίας. Η γυναίκα προσπαθεί να ελέγξει την κατάσταση και να ηρεμήσει τον άνδρα της, για αυτό το λόγο γίνεται περιποιητική, υποχωρητική ή και λίγο απόμακρη. Σε αυτή τη φάση, οι κακοποιημένες γυναίκες προσπαθούν να αναζητήσουν τα αίτια αυτής της έντασης και συνήθως επικεντρώνονται σε μια συγκεκριμένη κατάσταση, την οποία θεωρούν υπεύθυνη για το ξέσπασμα του συζύγου τους. Είναι πιο εύκολο να δικαιολογήσουν τη βίαιη συμπεριφορά του συζύγου τους, όταν μπορούν να βρουν κάποιους εξωτερικούς παράγοντες, που θεωρούν ότι δικαιολογούν τη νευρικότητα του άνδρα τους.

Οι περισσότεροι άνδρες που κακοποιούν τις συζύγους τους είναι βίαιοι μόνο μέσα στο σπίτι, παρουσιάζοντας ένα διαφορετικό πρόσωπο προς τα έξω, γιατί ξέρουν ότι μια βίαιη συμπεριφορά προς τη σύζυγό τους θα ήταν κοινωνικά απορριπτέα. Στις σεξιστικές κοινωνίες τέτοιου είδους επεισόδια είναι πιθανό να εμφανίζονται σε μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών. Τα ζευγάρια που βρίσκονται σε μια τέτοια φάση κακοποίησης μπορεί να παραμείνουν σε αυτό το στάδιο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Από τη μια μεριά προσπαθούν να αποφύγουν τα επεισόδια κακοποίησης και από την άλλη, οι εξωτερικοί παράγοντες είναι αυτοί που έρχονται να ταράξουν την ισορροπία. Οι κακοποιημένες γυναίκες νομίζουν ότι δεν έχουν τη δύναμη να διακόψουν τον κύκλο βίας, είναι πιο επιρρεπείς στο σύνδρομο της επίκτητης αδυναμίας Walker (1989). Κάποια στιγμή σε αυτή τη φάση, η ένταση αυξάνεται, με αποτέλεσμα να είναι όλο και πιο δύσκολος ο έλεγχος της κατάστασης. Ο άνδρας αυξάνει την καταπίεση και τη βιαιότητα, ενώ η γυναίκα αδυνατεί να κρατήσει μια ισορροπία και γίνεται πιο ευάλωτη στα χτυπήματα και στον πόνο.

 

Η δεύτερη φάση στον κύκλο της κακοποίησης των γυναικών είναι η έκρηξη, όπου από τα επεισόδια της κακοποίησης έχει χαθεί κάθε έλεγχος και είναι ανεξέλεγκτη η έκρηξη των εντάσεων, που υπήρχαν κατά την πρώτη φάση. Τα επεισόδια κακοποίησης είναι πιο σοβαρά και κυριαρχεί ο θυμός του δράστη και το άγχος, η κατάθλιψη και τα παράπονα της κακοποιημένης γυναίκας. Η διάρκεια αυτής της φάσης είναι μικρότερη από την προηγούμενη, ενώ κύρια χαρακτηριστικά της είναι η αδυναμία πρόβλεψης και η έλλειψη ελέγχου. Ο άνδρας που κακοποιεί τη σύζυγό του φαίνεται πως γνωρίζει ότι η βίαιη συμπεριφορά προς τη σύζυγο είναι μια λανθασμένη συμπεριφορά και κοινωνικά αποδοκιμαστέα, για αυτό το λόγο και προσπαθούν με κάθε τρόπο να παραμείνει μυστική, φυλαγμένη μέσα στην οικογένεια, καθώς αποτελεί μια ιδιωτική υπόθεση.

Μετά το τέλος αυτής της φάσης του κύκλου βίας, οι γυναίκες συνήθως νιώθουν μία αίσθηση αποστασιοποίησης από το βίαιο επεισόδιο. Δυσπιστούν ότι ο άνθρωπος που αγαπούν τους συμπεριφέρθηκε με αυτόν τον τρόπο και ότι το επεισόδιο που βίωσαν ήταν όντως πραγματικό. Αμέσως μετά το επεισόδιο, οι κακοποιημένες γυναίκες νιώθουν ένα σοκ και αρνούνται το επεισόδιο. Τόσο οι άνδρες που κακοποιούν, όσο και οι κακοποιημένες γυναίκες προσπαθούν να βρουν τρόπους να εξηγήσουν τη σοβαρότητα του επεισοδίου. Οι γυναίκες μειώνουν τη σημαντικότητα και τη σοβαρότητα των τραυμάτων που έχουν υποστεί από τον άνδρα τους και δεν ζητούν βοήθεια (ιατρική, ψυχολογική) για να τα ξεπεράσουν.

Μετά το τέλος της δεύτερης φάσης ακολουθεί μια φάση που χαρακτηρίζεται από υπερβολική αγάπη, ευγένεια και τη μεταμελημένη συμπεριφορά του δράστη (Walker, 1989). Κατά τη διάρκεια αυτής της τρίτης φάσης, κυρίαρχο στοιχείο είναι η ηρεμία, μετά την ένταση που δημιουργήθηκε στην πρώτη φάση και εκτονώθηκε στη δεύτερη φάση. Ο δράστης εμφανίζεται μετανιωμένος στη γυναίκα του, δείχνει μεταμέλεια, και συμπεριφερόμενος ευγενικά και τρυφερά, ζητά από εκείνη να τον συγχωρέσει, αφού πρώτα υπόσχεται ότι το επεισόδιο δε θα επαναληφθεί. Ο άνδρας που έχει κακοποιήσει τη σύζυγό του, πιστεύει ότι δεν θα επαναλάβει μια τέτοια συμπεριφορά βίας, από τη μια μεριά, γιατί αγαπά τη σύζυγό του και από την άλλη, γιατί θεωρεί ότι της έχει δώσει ένα «καλό μάθημα», και εκείνη δεν θα συμπεριφερθεί ποτέ ξανά με τέτοιο τρόπο που θα τον εκνευρίσει και θα τον κάνει να βγει εκτός ελέγχου. Η γυναίκα πείθεται από τη συμπεριφορά του δράστη και τον συγχωρεί, κυρίως γιατί νιώθει ότι ο άνδρας της χρειάζεται βοήθεια και μόνο αυτή μπορεί να τον βοηθήσει.

Στην τρίτη φάση του κύκλου βίας και μετά από την απόφαση της γυναίκας να παραμείνει στη βίαιη σχέση, η κακοποιημένη γυναίκα μετατρέπεται ολοκληρωτικά σε θύμα. Ωστόσο, η κακοποιημένη γυναίκα συνεχίζει να νιώθει και ένα φόβο επανάληψης του βίαιου επεισοδίου, αν και ελπίζει πως αν περιοριστούν οι δύο προηγούμενες φάσεις, θα σταματήσει ο άνδρας της να εκδηλώνει βίαιες συμπεριφορές. Η ήρεμη συμπεριφορά μέσα σε ένα βίαιο γάμο δεν κρατά για πολύ, αλλά σύντομα εμφανίζονται μικρά επεισόδια κακοποίησης, και ξεκινά ένας νέος κύκλος βίας. Στη βάση των κλινικών παρατηρήσεων, θεωρείται ότι μετά από κάποιες καλές στιγμές και την έκφραση ορισμένων τρυφερών συναισθημάτων, οι συγκρούσεις επανεμφανίζονται και γίνονται όλο και πιο συχνές και άλυτες, ενώ η έντασή τους αυξάνει (Kaufman, Kantor & Jasinski, 1998). Η συνεχόμενη βία διαβρώνει και φθείρει τη σχέση, εξαλείφοντας και τα λίγα θετικά και τρυφερά συναισθήματα που υπήρχαν.

Η θεωρία αυτή επιβεβαιώνεται και από την έρευνα της Walker (1983), τα αποτελέσματα της οποίας απέδειξαν ότι στις κακοποιημένες σχέσεις υπάρχουν τρεις φάσεις που συμβαίνουν κυκλικά. Γενικότερα η Walker (1983), συμπέρανε ότι οι κακοποιημένες γυναίκες αναπτύσσουν ψυχολογικά επακόλουθα που μπορεί να θεωρηθούν ότι αποτελούν το σύνδρομο της κακοποιημένης γυναίκας.

Αν γνωρίζετε ή αν είστε κακοποιημένη γυναίκα, μη διστάσετε να μιλήσετε με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. 

 

Πηγές:

Kaufman – Kantor, G., & Jasinski, J.L. (1998). Dynamics and Risk Factors in Partner Violence. In J.L. Jasinski & L.M. Williams (Eds.), Partner Violence: Acomprehensive review of 20 years of research (pp. 34-48). California: Sage Publications.

Walker, L.E. (1989). Η κακοποιημένη γυναίκα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.