Σχολική άρνηση- Σχολική φοβία

Σχολική άρνηση είναι η άρνηση του παιδιού να παρακολουθήσει το σχολείο εξαιτίας συναισθηματικών λόγων, όπως άγχος, ένταση και αγωνία που νιώθει στο σχολείο. Το παιδί εμφανίζει έντονο άγχος ή φόβο προς το σχολείο, ενώ μπορεί να εκδηλώσει συναισθήματα θυμού ή πλήξης στο σχολείο, παρουσιάζοντας μια αποστασιοποιημένη στάση απέναντι στο σχολείο και τις δραστηριότητες του σχολείου. Το παιδί προσπαθεί να αποφύγει το σχολείο λέγοντας ότι είναι άρρωστο, ότι ξύπνησε με πονοκέφαλο και άλλα προβλήματα, ενώ μπορεί να κλαίει έντονα για να μην πάει στο σχολείο. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που δημιουργεί άγχος στα παιδιά, τις οικογένειές του και τους εκπαιδευτικούς. 

Βασικά χαρακτηριστικά της σχολικής άρνησης είναι τα συχνά παράπονα του παιδιού σχετικά με το σχολείο, οι συχνές αδικαιολόγητες απουσίες του από το σχολείο, η έντονη ανησυχία για τους γονείς του όταν είναι μακριά ή τα κλάματα στο σχολείο για να φύγει. Η επίμονη άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο είναι σχολική φοβία και περιλαμβάνει ένα σύνολο συμπτωμάτων έντονου φόβου, άγχους και αγωνίας που εμφανίζει το παιδί αναφορικά με το σχολείο. Όταν το παιδί μένει στο σπίτι τα συμπτώματα υποχωρούν. Το παιδί εμφανίζει ένα έντονο και παράλογο φόβο για το σχολείο και για οτιδήποτε σχετίζεται με τη σχολική ζωή. 

Συνήθως, το παιδί εμφανίζει κατά ρις πρωινές ώρες σωματικά συμπτώματα, όπως ναυτία, εμετό, πονοκέφαλο, πόνους στο στομάχι, διάρροια, ή προβλήματα στη συμπεριφορά, όπως εκρήξεις θυμού, επιθετικότητα και υπερκινητικότητα. 

 

Είναι σημαντικό το παιδί να συνεχίσει να παρακολουθεί το σχολείο και να μην το απομακρύνουμε από το αντικείμενο που φοβάται και στην προκειμένη περίπτωση είναι το σχολείο. Όσο πιο πολύ το απομακρύνουμε το παιδί από το σχολείο τόσο πιο δύσκολη θα είναι η επαναπροσαρμογή του σε αυτό και τόσο πιο δύσκολο να επιστρέψει στο σχολείο. Ωστόσο, είναι σημαντικό να διερευνήσουμε τους λόγους που το παιδί αρνείται το σχολείο ή έχει αναπτύξει μια φοβία προς το σχολείο. 

Ένας από τους κύριους λόγους για την εμφάνιση της σχολικής φοβίας είναι το άγχος αποχωρισμού. Πρόκειται για το άγχος που βιώνουν τα παιδιά όταν απομακρύνονται από τους γονείς, καθώς σκέφτονται ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί στους γονείς. Για να αποφύγουν αυτό το άγχος θέλουν να είναι διαρκώς με τους γονείς τους και κάθε φορά που χρειάζεται να απομακρυνθούν από αυτούς βιώνουν έντονο άγχος και αγωνία αν θα τους ξαναδούν. Σε φυσιολογικά πλαίσια, το άγχος αποχωρισμού εκδηλώνεται κατά το δεύτερο έτος της ηλικίας του παιδιού και αναμένεται σταδιακά το παιδί να το ξεπεράσει και να αρχίσει να γίνεται πιο αυτόνομο. Το άγχος αποχωρισμού εκδηλώνεται με έντονο άγχος και ανασφάλεια, ενώ μπορεί να μην ξεπεραστεί φυσιολογικά όταν το ίδιο άγχος βιώνεται και από την πλευρά της μητέρας. Τα παιδιά που μεγαλώνουν με υπερπροστατευτικές μητέρες έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν σχολική φοβία, λόγω του άγχους αποχωρισμού, το οποίο δεν το ξεπερνούν με φυσιολογικό τρόπο. Κατά την απομάκρυνση του παιδιού στο σχολείο η μητέρα νιώθει ότι το «χάνει» και βιώνει ένα συναισθηματικό κενό, ενώ νιώθει ικανοποίηση κάθε φορά που το παιδί πρέπει να παραμείνει στο σπίτι. Τα συναισθήματα αυτά της μητέρας μεταδίδονται στο παιδί και αντιδρά με ανάλογο τρόπο κατά την απομάκρυνση του παιδιού από τη μητέρα του. Τα παιδιά που δυσκολεύονται να ξεπεράσουν το άγχος αποχωρισμού συνήθως προέρχονται από οικογένειες με θέματα συναισθηματικής εξάρτησης, μικρής αλληλεπίδρασης μεταξύ των μελών της, απομόνωση της οικογένειας, υπερπροστατευτικότητα ή υψηλά επίπεδα συγκρούσεων.

Όταν το παιδί παραπονιέται για σωματικές ενοχλήσεις οφείλουμε πρώτα με την επίσκεψη στο γιατρό να αποκλείσουμε αυτόν τον παράγοντα. Έπειτα, θα πρέπει να διερευνήσουμε μέσω της συνεργασίας με τους εκπαιδευτικούς πιθανές αλλαγές ή περιστατικά που έχουν συμβεί στο σχολείο. Σημαντικό ρόλο παίζει και η συζήτηση με το παιδί ώστε να καταλάβουμε τον τρόπο που το ίδιο βλέπει το σχολείο και αντιμετωπίζει την κατάσταση. Δεν υποτιμούμε τα συναισθήματά του και του δείχνουμε κατανόηση. Για να αντιδρά με αυτό τον τρόπο σημαίνει πως κάποιος παράγοντας που του προκαλεί άγχος, ένταση, φόβο ή αγωνία υπάρχει στο σχολείο ή γενικότερα στο περιβάλλον του παιδιού. Το παιδί αντιμετωπίζει με διαφορετικό τρόπο τα ερεθίσματα που δέχεται γύρω του από ότι εμείς ως ενήλικες σκεφτόμαστε. Για αυτό είναι σημαντικό να μπορέσουμε να δούμε την κατάσταση μέσα από τα μάτια του παιδιού. Το παιδί θα πρέπει να νιώσει ότι το καταλαβαίνουν και ότι μπορεί να στηριχτεί στο περιβάλλον του. Η έλλειψη ανταπόκρισης από το περιβάλλον οδηγεί σε πιο έντονες αντιδράσεις. 

Ας αναρωτηθούμε: Πώς νιώθει το παιδί στο σχολείο;, Τι δυσκολίες αντιμετωπίζει με τα μαθήματα; Πώς τα πάει με τους συμμαθητές του; Γιατί αντιδρά έτσι;

Το παιδί μπορεί να θέλει να αποφύγει το σχολείο και τα θέματα που συνδέονται με αυτό και του προκαλούν δυσάρεστα συναισθήματα άγχους, φοβίας ή ψυχοσωματικά συμπτώματα, άγχος αποχωρισμού, διαταραχές ύπνου ή διαταραχές διατροφής. Το παιδί μπορεί να θέλει να αποφύγει τεστ και παρουσιάσεις που του προκαλούν άγχος, να αποφύγει να μιλήσει μέσα στην τάξη, να πει μάθημα, ή να αποφύγει συγκεκριμένα μαθήματα ή την αλληλεπίδραση με άλλα παιδιά. Ακόμη, η άρνηση για το σχολείο μπορεί να οφείλεται σε προβλήματα ισορροπίας στο σπίτι, με αποτέλεσμα το παιδί να χάσει την ασφάλειά του ή να αναζητά λίγη προσοχή από τους γονείς του. Η άρνηση για το σχολείο μπορεί να είναι η αφορμή για να ασχοληθούν λίγο περισσότερο οι γονείς μαζί του ή να είναι μια ένδειξη προβλημάτων στο σπίτι. Για παράδειγμα, παιδιά που βιώνουν πένθος για αγαπημένο τους πρόσωπο, διαζύγιο των γονιών τους, αλλαγή σπιτιού ή σχολικού περιβάλλοντος, αλλαγή εκπαιδευτικού, εντάσεις και συγκρούσεις στην οικογένεια, γέννηση νέου παιδιού, ενδοοικογενειακή βία ή άλλα προβλήματα μέσα στην οικογένεια μπορεί να εμφανίσουν άρνηση για το σχολείο.

Ακόμη, θα πρέπει να εξεταστούν θέματα σχολικού εκφοβισμού ή περιθωριοποίησης του παιδιού στο σχολείο. Συμμαθητές του μπορεί να το κοροϊδεύουν ή να το πειράζουν συνεχώς. Το παιδί ίσως δεν έχει φιλίες και παρέες στο σχολείο, ή μπορεί να εμφανίζει στοιχεία κοινωνικής φοβίας ή να είναι πολύ ντροπαλό, συνεσταλμένο, υπερβολικά ευαίσθητο και να δυσκολεύεται να προσεγγίσει άλλα παιδιά. Επίσης, ενδέχεται να εμφανίζει στοιχεία τελειομανίας, με αποτέλεσμα να αγχώνεται υπερβολικά για τις σχολικές του επιδόσεις και τα τεστ ή να θέτει μη ρεαλιστικούς στόχους, τους οποίους νιώθει ότι δεν μπορεί να κατακτήσει. Επιπλέον, το παιδί ενδεχομένως εμφανίζει μαθησιακές δυσκολίες και νιώθει μειονεκτικά ή ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί επαρκώς στις ανάγκες και υποχρεώσεις του σχολείου.    

Πρόκειται για ένα σοβαρό συναισθηματικό πρόβλημα του παιδιού με πολλαπλές διαστάσεις και παράγοντες που την προκαλούν. Είναι σημαντικό να βρεθούν τα αίτια και να αντιμετωπιστεί η σχολική άρνηση ή φοβία, καθώς σε ένα μακροπρόθεσμο επίπεδο ο έφηβος πλέον έχει αυξημένες πιθανότητες διακοπής του σχολείου, που συνδέεται με αυξημένα επίπεδα παραβατικής συμπεριφοράς. Σε περίπτωση που υπάρχουν προβλήματα στην οικογένεια είναι σημαντικό να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα αυτά, ενώ σε κάθε περίπτωση απαιτείται η συνεργασία ανάμεσα σε ειδικούς και γονείς ή εκπαιδευτικούς και γονείς. Η παροχή συμβουλευτικής και στήριξης στους γονείς μπορεί να τους βοηθήσει να κατανοήσουν το ρόλο που πρέπει να έχουν ώστε να βοηθήσουν το παιδί, αλλά και να παρέχουν θετική ενίσχυση στο παιδί όταν παρακολουθεί το σχολείο, αλλά και να μάθουν τρόπους να διαχειρίζεται το παιδί το άγχος και το φόβο που νιώθει για το σχολείο.

Βιβλιογραφία

Fremont, W.P. (2003). School refusal in children and adolescents. American Family Physician, 68 (8), 1555-1561.

Heyne, D., Sauter, F.M., Van Widenfelt, B.M., Vermeiren, R., & Westenberg, M. (2011). School refusal and anxiety in adolescence: Non-randomized trial of a developmentally sensitive cognitive behavioral therapy. Journal of Anxiety Disorders, 25 (7), 870-878.

Wimmer, M.B. (retrieved 2014). School refusal: Information for educators. http://www.nasponline.org/families/schoolrefusal.pdf.