Γιατί αμφιβάλλω διαρκώς για τον εαυτό μου;

Η Karyl McBride αναφέρει ότι ενώ υπήρξε θεραπεύτρια για πολλές γυναίκες, παρατήρησε ότι με πολλές από αυτές «μοιραζόταν τα ίδια συμπτώματα: υπερευαισθησία, αναποφασιστικότητα, υπερβολική ευσυνειδησία, έλλειψη πίστης στον εαυτό μου, αποτυχίες στις στενές σχέσεις, έλλειμμα αυτοπεποίθησης ανεξάρτητα από τα επιτεύγματά μας, καθώς και ένα γενικευμένο αίσθημα ανασφάλειας». «Όπως κι εγώ, οι πελάτισσές μου ένιωθαν από πάντα πως από τη ζωή τους έλειπε κάτι κεφαλαιώδες, κάτι που έμοιαζε να σχετίζεται με τη διαστρεβλωμένη εικόνα που είχαν για τον εαυτό τους και την ανασφάλεια που στοίχειωναν την ενήλικη ζωή τους. Όπως κι εγώ, ποτέ δεν ένιωθαν επαρκείς:

‘Πάντα αμφισβητώ, εκ των υστέρων, τον εαυτό μου. Παίζω ξανά και ξανά μια συζήτηση μέσα στο κεφάλι μου κι αναρωτιέμαι πώς θα μπορούσα να την είχα χειριστεί αλλιώς – ή κάνω το ίδιο, απλώς και μόνο για να απολαύσω την ντροπή που νιώθω. Τις περισσότερες φορές αντιλαμβάνομαι πως δεν υπάρχει καμιά λογική αιτία για να ντρέπομαι, όμως συνεχίζω να νιώθω το ίδιο. Έχω στ’ αλήθεια αγωνία για το τι σκέπτονται οι άλλοι για μένα’ (Τζιν, 54 ετών).

‘Συχνά με συγχαίρουν για ότι έχω πετύχει –το μάστερ μου στην επικοινωνία, την επιτυχημένη καριέρα μου στις δημόσιες σχέσεις, εκείνο το παιδικό βιβλίο που έγραψα- όμως εγώ δεν φαίνεται να αποδίδω στον εαυτό μου τα εύσημα που μάλλον δικαιούμαι. Αντίθετα, αυτομαστιγώνομαι για αυτά που θεωρώ πως δεν έκανα καλά, ή που θα όφειλα να είχα κάνει καλύτερα. Υποστηρίζω τόσο ένθερμα τους φίλους μου, αλλά γιατί να μην μπορώ να κάνω το ίδιο στον εαυτό μου;’ (Έβελιν, 35 ετών).       

‘Έχω πει στον άντρα μου να χαράξει στην ταφόπλακά μου το εξής, όταν θα πεθάνω: ‘Προσπάθησε, προσπάθησε, προσπάθησε, προσπάθησε- κι ύστερα πέθανε’ (Σούζαν, 62 ετών).

Έπειτα από χρόνια έρευνας και κλινικής εργασίας, άρχισα να διακρίνω πως τα εξουθενωτικά συμπτώματα, που μοιραζόμουν με τόσες γυναίκες πελάτισσές μου, είχαν τη ρίζα τους σε ένα ψυχολογικό πρόβλημα που ονομάζεται ναρκισσισμός- και ειδικότερα, στον ναρκισσισμό των μητέρων μας… Κατάλαβα πως υπάρχουν μητέρες που έχουν τόσο μεγάλες συναισθηματικές ανάγκες και είναι τόσο απορροφημένες από τον εαυτό τους, που αδυνατούν να δώσουν στις κόρες τους συναισθηματική υποστήριξη και άνευ όρων αγάπη. Και είδα πως οι προβληματικές σχέσεις των πελατισσών μου με τις μητέρες τους, όπως και η σχέση που έχω εγώ με τη δική μου, συνδέονταν ξεκάθαρα με το θέμα του μητρικού ναρκισσισμού» (σελ. 31-33).

Επομένως, η ανασφάλεια και η διαρκής αμφιβολία για τον εαυτό, καθώς και η έλλειψη ικανοποίησης μπορεί να πηγάζουν από την απουσία φροντίδας και αγάπης από τη μητέρα, που δεν είναι παρούσα για να την προσφέρει. Και είναι πολύ πιθανό ούτε η ίδια να την είχε πάρει από τη δική της τη μητέρα. 

Η συγκεκριμένη ειδικός επικέντρωσε το ενδιαφέρον της στη σχέση μητέρας- κόρης, καθώς η μητέρα- νάρκισσος βλέπει την κόρη της, πολύ περισσότερο σε σύγκριση με τον γιο της, «ως αντανάκλαση και προέκταση του εαυτού της, παρά ως μια ξεχωριστή προσωπικότητα με τη δική της ταυτότητα. Ασκεί πίεση στην κόρη της να δρα και να αντιδρά στον κόσμο και στα όσα την περιβάλλουν με τον ακριβή τρόπο που θα το έκανε η μαμά, αντί με έναν τρόπο που να ανταποκρίνεται σε ότι νιώθει η κόρη. Έτσι, η κόρη πασχίζει πάντοτε να βρει τον σωστό τρόπο να ανταποκριθεί, ούτως ώστε να κερδίσει την αγάπη και την αποδοχή της μητέρας. Και δεν αντιλαμβάνεται πως οι συμπεριφορές που θα ευχαριστήσουν τη μητέρα της είναι εντελώς αυθαίρετα ορισμένες, προσδιορισμένες μόνο από αυτά που απασχολούν εγωκεντρικά τη μητέρα της. Το πιο επιζήμιο είναι πως η μητέρα- νάρκισσος δεν αποδέχεται ποτέ την κόρη της απλά και μόνο για αυτό που είναι, πράγμα που η κόρη έχει απελπιστικά ανάγκη, προκειμένου να μεγαλώσει και να γίνει μια γυναίκα σίγουρη για τον εαυτό της» (σελ. 35).           

Ποια είναι τα δέκα κεντριά που συναντώνται στη σχέση ανάμεσα στη μητέρα και την κόρη και συνδέονται με τον ναρκισσισμό της μητέρας;

1. Πιάνετε τον εαυτό σας να πασχίζει διαρκώς να κερδίσει την αγάπη, την προσοχή και την αποδοχή της μητέρας σας αλλά νιώθετε πως ποτέ δεν μπορείτε να την ευχαριστήσετε.

2. Η μητέρα σας δίνει περισσότερη προσοχή στο πως φαίνεται κάτι, παρά στο πώς σας κάνει να νιώθετε.

3. Η μητέρα σας σας ζηλεύει.

4. Η μητέρα σας δεν στηρίζει τις υγιείς εκφράσεις του εαυτού σας, κυρίως όταν αυτές έρχονται σε αντίθεση με τις δικές της ανάγκες ή την απειλούν.

5. Καθετί στην οικογένεια περιστρέφεται γύρω από τη μαμά.

6. Η μητέρα είναι ανίκανη να αισθανθεί πως νιώθουν οι άλλοι.

7. Η μητέρα σας δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα δικά της συναισθήματα.

8. Η μητέρα είναι πάντα επικριτική, απορριπτική και αποδοκιμαστική.

9. Η μητέρα σου σου συμπεριφέρεται σαν σε φίλη, όχι κόρη.

10. Στη σχέση με τη μητέρα δεν υπάρχουν όρια ούτε δοτικότητα.

Karyl McBride. (2018). Υπάρχει χώρος για μένα; Οι περιπέτειες του ναρκισσισμού στην εποχή μας μέσα από τις σχέσεις μάνας- κόρης. Αθήνα: Πορφύρα.

Πόσο ακόμα θα περιμένουμε την ευτυχία;

Πόσο ακόμα θα περιμένουμε την ευτυχία; Πώς τη φανταζόμαστε και τι μας λείπει ώστε να ορίσουμε τη στιγμή αυτή ως μια στιγμή ευτυχίας; Πόσα από τα όνειρά μας έχουν εκπληρωθεί κι εμείς πόσο κοντά βρισκόμαστε στην ευτυχία; Πόσο μέσα βρισκόμαστε στην ευτυχία και πόσο την απολαμβάνουμε; Και είμαστε σίγουροι ότι θα καταλάβουμε πότε είμαστε ευτυχισμένοι; 

Μήπως έχουμε μάθει να γκρινιάζουμε και να μιζεριάζουμε, να θέλουμε να μας λυπούνται και να ασχολούνται μαζί μας; Μήπως έχουμε μυήσει τον εαυτό μας να βρίσκεται μέσα στο δράμα και το «απολαμβάνουμε» κιόλας, καθώς έχουμε γίνει ικανοί ηθοποιοί σε αυτό το είδος θεάτρου; Και μήπως αυτά που ζούμε και όλα όσα βιώνουμε είναι αποτέλεσμα των δικών μας επιλογών και του δικού μας τρόπου σκέψης και βίωσης των συναισθημάτων;

Γιατί να περιμένουμε για να είμαστε χαρούμενοι; Χάνουμε τόσες στιγμές με τη σκέψη ότι η ευτυχία είναι ένα βήμα μακριά. Και πόσο μακριά είναι και τι ακόμη πρέπει να γίνει ώστε να φτάσουμε τελικά στην ευτυχία; Και μέχρι τώρα έχουμε φτάσει, κι αν φτάσαμε το καταλάβαμε; Και αν το καταλάβαμε, το εκτιμήσαμε; Και τι έχουμε κρατήσει από όλο αυτό; Και πόσο μακριά είμαστε τώρα από αυτό; 

«Λέμε στον εαυτό μας πως μια σειρά από πράγματα αποτελούν το κομμάτι που λείπει από το παζλ και που θα μας κάνει ευτυχισμένους: μια σχέση, μια αλλαγή στη σχέση που έχουμε τώρα, χρήματα, υγεία, απώλεια βάρους, ένα μεγαλύτερο σπίτι, ένα πιο ακριβό αυτοκίνητο ή η ζωή σε μια άλλη περιοχή ή πόλη. Νομίζουμε ότι θα είμαστε ευτυχισμένοι όταν θα αποκτήσουμε αυτό το κάτι άλλο, αλλά είμαστε ακόμα δυστυχισμένοι όταν το αποκτούμε, επειδή οι πεποιθήσεις μας για το τι θα μας κάνει ευτυχισμένους δεν είναι αληθινές. Μερικές φορές γινόμαστε ακόμα πιο δυστυχισμένοι αφού αποκτήσουμε αυτό που θέλουμε. Αν η απόκτηση αυτού που θέλουμε δεν μας κάνει ευτυχισμένους τότε τι θα μας κάνει; Το να αποκτήσουμε κάτι άλλο; Ενώ η κατάκτηση κάποιου στόχου μπορεί να είναι μια απόφαση που θα ληφθεί την κατάλληλη στιγμή, το κλειδί για την ολοκλήρωση δεν υπάρχει. Το κομμάτι που λείπει λέγεται γαλήνη. Υπάρχει ένας άλλος τρόπος για να είμαστε χαρούμενοι. Να συνειδητοποιούμε ότι είμαστε ευτυχισμένοι τώρα, αντί να ανατρέχουμε στο παρελθόν και να το βλέπουμε αργότερα, αφού η στιγμή έχει φύγει…» (Melody Beattie, 2007, Η Λέσχη της Θλίψης, σελ. 125).

Αν περιμένουμε να γίνουν όλα ομαλά και ρόδινα στη ζωή μας ώστε να πούμε ότι αποσπασμένοι από εμπόδια και προβλήματα απολαμβάνουμε την ευτυχία, τότε ίσως θα περιμένουμε πολύ ή και για πάντα… Η ζωή είναι γεμάτη από προβλήματα, σκοτούρες, απρόσμενα γεγονότα, ανησυχίες και βάσανα, που με διάφορους τρόπους έρχονται στην επιφάνεια συχνά και εμποδίζουν την ανάγκη να απασχοληθείς με τον εαυτό σου και να εντοπίσεις τα θέλω σου. Όλα τα αρνητικά που ζεις, καθώς και οι απόψεις των γύρω σου σε οδηγούν σε μια διαστρέβλωση των πραγματικών σου αναγκών, καθώς και των πραγματικά ευτυχισμένων σου στιγμών…

     

Melody Beattie, 2007, Η Λέσχη της Θλίψης. Αθήνα: Ισόρροπον.

Η ασχήμια στην ψυχή των ανθρώπων…

Είναι φορές που η ζωή τα φέρνει με έναν ολότελα παράξενο τρόπο και αργεί μα σου φανερώνει την αλήθεια. Μια αλήθεια που σε σοκάρει, που σε συντρίβει κι εύχεσαι να μην τη μάθαινες ποτέ. Όλα όσα ήξερες για τους ανθρώπους δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια νοητική σου κατασκευή, ένα όμορφο ψέμα για να μπορέσεις να τους αντέξεις, για να συνεχίσεις να κάνεις όνειρα και να βλέπεις με μια θετική ματιά τους ανθρώπους και τις καταστάσεις γύρω σου. 

Εθελοτυφλούσες και ωραιοποιούσες κάθε ασχήμια τους που σαν σφαίρα πλήγωνε την καρδιά σου. Πόσες φορές τους δικαιολόγησες; Πόσες φορές έκανες ότι δεν άκουσες ή ότι δεν κατάλαβες…; Κι αυτοί τίποτα δεν εκτίμησαν. Δεν σε θεωρούσαν καλόκαρδο και καλοπροαίρετο άνθρωπο, αλλά χαζό, έναν διανοητικώς καθυστερημένο, κάποιον που εύκολα θα εκμεταλλεύονταν, θα απομυζούσαν μέχρις τελευταίας ρανίδας και θα χρησιμοποιούσαν προς όφελός τους.

Έπρεπε να συμφωνείς πάντα και να σκύβεις το κεφάλι, να τους προσκυνάς σαν επίγειους θεούς. Έπρεπε να είσαι ο σκλάβος τους. Κι όλα αυτά γιατί; 

Για να ζεις στην ψευδαίσθηση ότι δεν είσαι μόνος, ότι περιστοιχίζεσαι από άτομα που αγαπάς;

Πράγματι, εσύ το θύμα αγάπησες τους βασανιστές σου κι αυτοί αγάπησαν, όχι εσένα, αγάπησαν το να σε εκμεταλλεύονται, να σε έχουν στην υπηρεσία τους και να επιβεβαιώνουν τη δήθεν ανωτερότητά τους, να αισθάνονται δηλαδή για λίγο καλύτερα για αυτόν τον άδειο και αλλοτριωμένο εαυτό τους. Ένιωθαν, λοιπόν, ότι είναι καλύτεροί σου, ότι αξίζουν περισσότερα από εσένα και αυτοθαυμάζονταν για το κατόρθωμά τους, δηλαδή την ικανότητά τους να σε εκμεταλλεύονται.  

Το σοκ μπορεί να κρατήσει για λίγο κι εσύ να κάθεσαι και να κοιτάς σαν χαμένος… και να αναρωτιέσαι: έτσι είναι οι άνθρωποι; Και αν δεν μπορώ να πιστέψω στην καλοσύνη και στην ευγενική ψυχή των ανθρώπων τι απομένει να πιστέψω και τι μένει για να ελπίσω; 

Δεν έβλεπες και δεν ήθελες να πιστέψεις στην ασχήμια της ψυχής κάποιων ανθρώπων… Θεωρούσες ότι όλοι όσοι σε περιστοιχίζουν σ’ αγαπάνε και θέλουν το καλό σου, ότι θα έκαναν τα πάντα για σένα, όπως εσύ κάθε φορά ήσουν έτοιμος να θυσιαστείς για αυτούς.

Και πίστευες πως δεν υπάρχει ασχήμια μέσα στην ψυχή κανενός ή κι αν υπάρχει εσύ μπορούσες να την αντιστρέψεις. Όταν συναντούσες μαύρες ψυχές τις θεωρούσες πονεμένες και πληγωμένες και προσπαθούσες να τις απαλύνεις από τα τραύματα που έφεραν…

Και τώρα που κάθεσαι και παρατηρείς αποσβολωμένος την ασχήμια στην ψυχή κάποιων ανθρώπων αναρωτιέσαι: αξίζει να προσπαθούμε για κάτι και γιατί πρέπει να κάνουμε όνειρα, αφού πάντα θα βρεθούν κάποιοι άνθρωποι- απάνθρωποι που θα μας τα γκρεμίσουν ή θα το προσπαθήσουν τουλάχιστον… Μπορεί να έχουν εμπειρία στο γκρέμισμα, αλλά εσύ όλα αυτά τα χρόνια τουλάχιστον έμαθες να έχεις αισιοδοξία, να μην απελπίζεσαι και να μην απογοητεύεσαι… 

Ξέρεις πλέον ότι η ασχήμια στην ψυχή κάποιων ανθρώπων είναι αναπόφευκτη και ίσως έμφυτη, και δεν σ’ απασχολεί τώρα να απαντήσεις στους φιλοσοφικούς προβληματισμούς που προκύπτουν, αλλά να καταλάβεις περισσότερο την εσώτερη φύση των ανθρώπων, αυτή που δε φαίνεται με μια ματιά, ενώ σε πολλές περιπτώσεις έχει ένα τόσο καλό περιτύλιγμα, ένα όμορφο και χαμογελαστό προσωπείο που δεν φαίνεται ούτε μέσα από την καθημερινή μας συναναστροφή.    
 
Αργά ή γρήγορα οι παρασκηνιακές δολοπλοκίες και οι μηχανορραφίες τους προκειμένου να σε βλάψουν βγαίνουν στο φως γιατί η αλήθεια μοιάζει με το λάδι, βγαίνει πάντα επάνω.  Εσύ έχεις τη συνείδησή σου καθαρή κι αυτό είναι το πιο σημαντικό απ’ όλα, διότι σου επιτρέπει να διατηρείς την ψυχική σου γαλήνη κι ηρεμία. Η σκέψη ότι ποτέ σου δεν έβλαψες κανένα κι ότι δεν εγκατέλειψες ποτέ τις αρετές σου και τις ηθικές αξίες σου αρκεί για να σε κάνει ευτυχισμένο. Από την άλλη, αυτοί που σε έβλαψαν ή προσπάθησαν να σε βλάψουν δηλητηριάζουν τις ζωές τους από το ίδιο τους το δηλητήριο, εφόσον ζουν συνεχώς μέσα στο άγχος να μην πέσουν οι μάσκες τους κι αποκαλυφθεί το πραγματικό άσχημο πρόσωπό τους. Χάνουν τον ύπνο τους και δεν βρίσκουν γαλήνη κι ηρεμία από τις τύψεις για το κακό που κάνουν στους άλλους ανθρώπους. 

Η ικανοποίηση που παίρνουν είναι προσωρινή, βαθειά μέσα τους ξέρουν ότι δεν είναι σωστοί και δίκαιοι κι αυτό τους κατατρύχει. Κι αυτοί έχουν συνείδηση, αλλά στην προκειμένη περίπτωση η συνείδησή τους δεν είναι καθαρή, τους ελέγχει σαν κάποιος αλάνθαστος κριτής και τους καταδικάζει τιμωρώντας τους με την απομάκρυνσή σου αρχικά κι έπειτα την οριστική φυγή σου. Η φυγή σου είναι η λύτρωσή σου, αλλά ταυτόχρονα κι η ανταμοιβή των διεφθαρμένων.

Ένα πιο ήρεμο, γαλήνιο, οικογενειακό περιβάλλον

Επίπεδο θορύβου, επίπεδο δραστηριότητας και ευγένεια

«Το επίπεδο ανοχής θορύβου διαφέρει από οικογένεια σε οικογένεια. Μερικές οικογένειες ζουν άνετα με το στερεοφωνικό, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση να παίζουν ταυτόχρονα σε υψηλή ένταση, ενώ άλλες θεωρούν ενοχλητικό έστω και ένα από τα παραπάνω. Παρόλα αυτά, οι γονείς που ανέχονται ένα υψηλό επίπεδο θορύβου, μένουν συχνά έκπληκτοι όταν μαθαίνουν ότι αυτό συνδέεται με το άγχος της οικογένειας. Συγκεκριμένα, όταν το επίπεδο θορύβου είναι σταθερά υψηλό, συνήθως και το άγχος στην οικογένεια κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα» (σελ. 106).

«Η υγιής οικογένεια θέτει κάποιο έλεγχο πάνω στο επίπεδο δραστηριότητας των παιδιών και των ενηλίκων. Ένας κοινός κανόνας είναι ότι σε κάθε παιδί επιτρέπεται να λάβει μέρος σε μια δραστηριότητα εκτός σπιτιού, που απαιτεί εξάσκηση ή σε εργασίες κατά τη διάρκεια μιας συγκεκριμένης εποχής» (σελ. 110).

«Η ευγένεια και οι καλοί τρόποι δείχνουν ότι υπάρχει σεβασμός στην οικογένεια και ο σεβασμός είναι μία από τις πέντε κορυφαίες αξίες που διαθέτουν οι υγιείς οικογένειες» (σελ. 112).

«Όταν βιώνουμε συγκρούσεις στην οικογένεια, οι οποίες προκαλούν συνεχείς διαμάχες, συνηθίζουμε να επικεντρωνόμαστε στα άτομα και αγνοούμε την επιρροή του περιβάλλοντος στη συμπεριφορά των ατόμων. Όλες οι οικογένειες θα μπορούσαν να ωφεληθούν από μια περιβαλλοντική μελέτη, με σκοπό να ανακαλύψουν τους παράγοντες που επιτείνουν τη φασαρία και αυτούς που βοηθούν στη δημιουργία ενός ήρεμου περιβάλλοντος- το απάνεμο λιμάνι που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε σπίτι» (σελ. 117).  

Οι καλοί τρόποι ή η έλλειψή τους γίνονται απλώς συνήθεια…

Dolores, Curran. (2003). Κουραστήκατε να μαλώνετε με τα παιδιά σας; Αθήνα: Ωρίων, σελ. 105-117.