Η γλώσσα του σώματος δεν ψεύδεται ποτέ....

Παρατηρώντας τις αλληλεπιδράσεις των ατόμων αναδύονται ορισμένες μορφές επικοινωνίας, κατά την προσπάθεια που κάνουν τα άτομα να αντιμετωπίσουν τα αρνητικά αποτελέσματα του άγχους. Οι τέσσερις τρόποι επικοινωνίας, που εντόπισε η Σατίρ, αφορούν τον συμβιβασμό, τη μομφή, τον υπολογισμό και την παραπλάνηση. Το άγχος συνδέεται άμεσα με τις αμφιβολίες που εμφανίζει το άτομο για την αξία του εαυτού του, όταν δεν έχει αναπτύξει μια σταθερή και ευνοϊκή αίσθηση της αξίας του εαυτού. Όταν το άτομο αμφιβάλλει για την αξία του, χρησιμοποιεί τις πράξεις και τις αντιδράσεις των άλλων για να καθορίσει τον εαυτό του. 

Συνήθως, «η ασυμφωνία ανάμεσα στην προφορική και τη μη προφορική επικοινωνία παράγει διπλά μηνύματα. Με τα λόγια σου λες ένα πράγμα και με όλα τ’ άλλα λες κάτι άλλο. Έχεις ποτέ σου ακούσει κάποιον να λέει: ‘’Ω! πόσο πολύ μ’ αρέσει αυτό!’’ κι έχεις αναρωτηθεί, γιατί το κεφάλι του κουνιόταν την ίδια στιγμή πέρα δώθε; (σελ. 107).

Ο ακροατής αντιμετωπίζει διπλά μηνύματα κι απ’ την ανταπόκρισή του επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της επικοινωνίας. Υπάρχουν γενικά οι εξής πιθανότητες: να πάρει τα λόγια και να αγνοήσει τα υπόλοιπα, να πάρει το μη ρητό μήνυμα και να αγνοήσει τα λόγια, να τα αγνοήσει όλα αλλάζοντας κουβέντα, φεύγοντας ή πηγαίνοντας για ύπνο. Ή, ακόμη, να σχολιάσει τον διπλό χαρακτήρα του μηνύματος» (σελ. 107).

Ας δούμε πιο αναλυτικά τους τέσσερις τύπους επικοινωνίας…

Ο κάθε τύπος ατόμου, με βάση τη μορφή της επικοινωνίας που ακολουθεί, προσπαθεί να κρύψει την αδυναμία που νιώθει και το άγχος που του προκαλεί μια κατάσταση.

Ο συμβιβαστικός προσπαθεί να συμβιβαστεί έτσι ώστε το άλλο πρόσωπο να μη θυμώσει. 

Ο επικριτής προσπαθεί να κατηγορήσει, έτσι ώστε ο άλλος να τον θεωρήσει δυνατό (αν ο άλλος φύγει, το σφάλμα είναι δικό του).

Ο υπολογιστής προσπαθεί να υπολογίσει, ώστε να αντιμετωπίσει την απειλή σαν να ήταν ακίνδυνη και να κρύψει την αυτοεκτίμησή του με μεγάλα λόγια και διανοητικές κατασκευές.

Ο παραπλανητής προσπαθεί να παραπλανήσει αγνοώντας την απειλή, συμπεριφερόμενος σαν να μην ήταν εκεί (ίσως αν φερθεί έτσι για μεγάλο χρονικό διάστημα η απειλή να απομακρυνθεί τελικά).

Ο ΣΥΜΒΙΒΑΣΤΙΚΟΣ

Τα λόγια συμφωνούν                            Ό,τι θες εσύ. Για αυτό είμαι εδώ,

                                                           για να σε κάνω ευτυχισμένο.

Το σώμα καθησυχάζει                        Δεν μπορώ να κάνω τίποτα,

                                                          εκφράζεται με πόζα του θύματος.

Μέσα του                                           Αισθάνομαι ένα τίποτα. Χωρίς εσένα

                                                         δεν μπορώ να ζήσω. Δεν αξίζω τίποτα.

«Ο συμβιβαστικός μιλάει κολακευτικά, προσπαθεί να είναι ευχάριστος, δίνει εξηγήσεις, ποτέ δε διαφωνεί, σε καμιά περίπτωση. Είναι ένας “yes man”, που μιλάει σαν να μην μπορεί να κάνει τίποτα για τον εαυτό του, που πρέπει πάντα να παίρνει την έγκριση των άλλων» (σελ. 110).

Το άτομο έχει την πεποίθηση ότι δεν αξίζει τίποτα. Νιώθει ότι χρωστά ευγνωμοσύνη σε όλους και ότι το ίδιο ευθύνεται για οτιδήποτε πάει στραβά. Νιώθει ευγνωμοσύνη όταν κάποιος του απευθύνει τον λόγο, ενώ δεν του περνά καν από το μυαλό να ζητήσει κάτι για τον εαυτό του. Η στάση του σώματος είναι παρακλητική και ταιριάζει με τη συμβιβαστική ανταπόκριση.  

Ο ΕΠΙΚΡΙΤΗΣ

Τα λόγια διαφωνούν                             Ποτέ δεν κάνεις κάτι σωστό.  

                                                           Τι σου συμβαίνει;

Το σώμα κατηγορεί                            Εγώ είμαι το αφεντικό εδώ πέρα.

Μέσα του                                           Είμαι μόνος κι αποτυχημένος.

«Ο επικριτής ειδικεύεται στην ανακάλυψη λαθών, είναι δικτάτορας, αφεντικό που φέρεται υπεροπτικά σαν να λέει: ‘’Αν δεν ήσουνα εσύ μες στη μέση, όλα θα ‘ταν μια χαρά’’. Η βαθύτερη αίσθηση είναι ένα σφίξιμο στους μυς και στα όργανα. Ωστόσο, η πίεση ανεβαίνει. Η φωνή βγαίνει σκληρή, γεμάτη ένταση και συχνά διαπεραστική και δυνατή.

Για μια καλή επίκριση χρειάζεται να είσαι όσο πιο θορυβώδης και τυραννικός γίνεται. Ισοπέδωσε τα πάντα και τους πάντες. Σκέψου τον εαυτό σου να δείχνει με το δάκτυλο και να κατηγορεί, αρχίζοντας τη φράση σου με ‘’ποτέ σουν δεν κάνεις αυτό’’, ‘’πάντα κάνεις εκείνο’’, ‘’γιατί εσύ πάντα…;’’, ‘’γιατί εσύ ποτέ δεν…;’’. Μη σκοτίζεται για την απάντηση, δεν έχει σημασία. Ο επικριτής ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο να κάνει τον καμπόσο, παρά να εξακριβώσει κάτι πραγματικά. Όταν κατηγορείς, κοντανασαίνεις γρήγορα ή κρατάς την ανάσα σου, σφίγγοντας τους μυς του λαιμού» (σελ. 112). 

Το άτομο δεν αισθάνεται ότι αξίζει. Επομένως αν καταφέρει να κάνει τον άλλο να υπακούσει, τότε αισθάνεται ότι έχει κάποια αξία.

Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ

Τα λόγια άκρως λογικά                         Εάν παρατηρούσε κανείς μετά

                                                           προσοχής, θα μπορούσε ίσως να

                                                           διακρίνει τα ταλαιπωρημένα από την

                                                           εργασία χέρια ενός εκ των παρόντων.

Το σώμα υπολογίζει                            Είμαι ήρεμος, ατάραχος και  

                                                          συγκρατημένος.

Μέσα του                                           Αισθάνομαι ευάλωτος.

«Ο υπολογιστής είναι άψογος στους τρόπους του, πολύ λογικός και τίποτα πάνω του δε δείχνει, αν έχει καθόλου αισθήματα. Φαίνεται ήρεμος, ψυχρός, συγκεντρωμένος. Μπορεί να τον παρομοιάζει κανείς με πραγματικό ηλεκτρονικό υπολογιστή ή με λεξικό. Το σώμα του δίνει την αίσθηση του αποστεγνωμένου, συχνά του κρύου και περιφραγμένου. Μιλάει ξερά, μονότονα και συνήθως με αφηρημένα σχήματα. 

Όταν υπολογίζεις, η φωνή σου από μόνη της απονεκρώνεται, γιατί δεν υπάρχει κανένα συναίσθημα από το κρανίο και κάτω. Το μυαλό σου συγκεντρώνεται στην προσπάθεια της ακινησίας και όλη σου η φροντίδα στην επιλογή των κατάλληλων λέξεων. Γιατί εσύ πρέπει να μην κάνεις ποτέ λάθος. Το θλιβερό είναι πως αυτός ο ρόλος αντιπροσωπεύει ένα ιδανικό που πολλοί προσπαθούν να μιμηθούν. ‘’Λέγε τις σωστές λέξεις, μη δείχνεις κανένα συναίσθημα. Μην αντιδράς’’» (σελ. 115-116).

Ο ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΤΗΣ

Τα λόγια άσχετα                                  Τα λόγια δεν έχουν κανένα νόημα

                                                           ή αναφέρονται σε άσχετο θέμα.

Το σώμα όλο γωνίες                            Εγώ τώρα βρίσκομαι κάπου αλλού.

Μέσα του                                           Κανείς δε νοιάζεται για μένα.  

                                                         Δεν υπάρχει χώρος για μένα εδώ πέρα.

«Οτιδήποτε λέει ή κάνει ο παραπλανητής είναι άσχετο με όσα λέει ή κάνει οποιοσδήποτε άλλος. Ο παραπλανητής δεν ανταποκρίνεται σ’ αυτό που γίνεται εκείνη τη στιγμή. Μέσα του αισθάνεται ζαλάδα. Η φωνή μπορεί να ακούγεται σαν τραγούδι, αλλά συχνά σε τόνο αταίριαστο με τα λόγια κι ανεβοκατεβαίνει χωρίς λόγο, γιατί δεν εκφράζει κάτι το συγκεκριμένο» (σελ. 116).

Πρόκειται για μια μορφή επικοινωνίας που συνοδεύεται από έντονη αίσθηση της μοναξιάς και του άσκοπου. 

Μαθαίνουμε τους παραπάνω τύπους επικοινωνίας από όταν είμαστε πολύ μικροί. Οι τρόποι αυτοί επικοινωνίας ενισχύουν τη χαμηλή αυτοεκτίμηση.

«Φαινόμαστε σαν μια παρέα από απατεώνες του συναισθήματος, που κρύβονται σκαρώνοντας επικίνδυνα παιχνίδια ο ένας στον άλλο, κι αυτό το ονομάζουμε κοινωνία» (Σατίρ)

Σατίρ, Βιρτζίνια. (1989). Πλάθοντας ανθρώπους, Εκδόσεις Κέδρος, σελ. 105-118.

Ενδοοικογενειακή βία: Γιατί συμβαίνει και πώς αντιμετωπίζεται;

Πώς συμβάλλει η «κριτική εσωτερική φωνή» και ο «δεσμός φαντασίας» στην εμφάνιση της ενδοοικογενειακής βίας;

Συνήθως, ασχολούμαστε με το θέμα όταν πλησιάζει η ημερομηνία για την Παγκόσμια Ημέρα Ενδοοικογενειακής Βίας. Ωστόσο, πρόκειται για ένα ζήτημα που είναι πάντα παρόν και διαρκώς επίκαιρο. 

Έρευνες δείχνουν ότι η οικονομική κρίση διαδραματίζει έναν ουσιαστικό ρόλο και συμβάλλει στην αύξηση των περιστατικών της κακοποίησης των γυναικών μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο, καθώς και στην αύξηση της έντασης της βίας απέναντί τους. Πέραν των οικονομικών παραγόντων, στα αίτια συμπεριλαμβάνονται ψυχολογικοί παράγοντες. Δύο συναισθηματικές δυναμικές  συμβάλλουν στην ενδοοικογενειακή βία, η πρώτη αφορά σε μία καταστρεπτική διαδικασία σκέψης, την «κριτική εσωτερική φωνή», όπου ο θύτης απευθύνεται τόσο προς τον εαυτό τους όσο και προς τη σύντροφό του. Σκέψεις, όπως «Δεν είσαι άνδρας, αν δεν την ελέγχεις» ή «Σε κοροϊδεύει, πίσω από την πλάτη σου». 

Η δεύτερη συναισθηματική δυναμική αφορά σε μια επιβλαβή ψευδαίσθηση της σχέσης μέσα σε ένα ζευγάρι, γνωστό και ως «δεσμός φαντασίας» (Robert Firestone). Αυτός ο παράγοντας καλλιεργεί την αίσθηση ότι ο άλλος είναι υπεύθυνος για την ευτυχία σου και μόνο αυτός μπορεί να σε κάνει να νιώσεις συναισθηματικά ολοκληρωμένη. 

Η κακοποίηση μπορεί να συμβεί τόσο σε μια σχέση συμβίωσης όσο και μέσα στον γάμο. Παρά την ισότητα των δύο φύλων, το ποσοστό των γυναικών που κακοποιούνται παραμένει σημαντικά υψηλότερο σε σύγκριση με αυτό των ανδρών. Οι πεποιθήσεις και οι προσδοκίες ότι οι άνδρες είναι περισσότερο δυνατοί, αρρενωποί και ισχυροί από τις γυναίκες μπορούν εύκολα να οδηγήσουν στη βία. Η ντροπή που πυροδοτείται από την ιδέα ότι ίσως φανούν αδύναμοι ή λιγότερο άνδρες τους οδηγεί στην εκδήλωση βίαιων πράξεων. 

Οι προσβολές, οι αντιληπτές απειλές και η ακραία προκλητικότητα έρχονται στην επιφάνεια, τη στιγμή που η «κριτική εσωτερική φωνή» του υπαγορεύει να νιώσει αρνητικά πράγματα για τον εαυτό του και τη σύντροφό του. Όσο περισσότερο κάποιος δίνει σημασία σε αυτές τις σκέψεις, τόσο περισσότερο νιώθει ότι αδικείται και ότι πρέπει να υπάρξουν αντίποινα. Παραδείγματα τέτοιων σκέψεων είναι τα εξής:

«Αυτή σε ελέγχει. Μην την αφήσεις να ενεργεί σαν να είσαι αδύναμος».

«Σε κοροϊδεύει. Ποια νομίζει πώς είναι;».

«Πώς τολμά να σου συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο; Αν σ’ αγαπούσε πραγματικά, αυτή θα…»

«Είναι πιθανόν να σε απατά… Είσαι τόσο μεγάλο κορόιδο».

Πέραν αυτής της «κριτικής εσωτερικής φωνής», είναι πολύ συχνό τα ζευγάρια να έχουν δομήσει μια καταστροφική σύνδεση, μια ψευδαίσθηση ότι δεν μπορούν να ζήσουν ο ένας χωρίς τον άλλο. Υπάρχει ένα αίσθημα συγχωνευμένης ταυτότητας μεταξύ του ζευγαριού, που ενισχύει αυτή την ψευδαίσθηση, η οποία ονομάζεται «δεσμός φαντασίας» όπως ήδη αναφέρθηκε. Αυτή η συγχώνευση καθιστά δύσκολη την απομάκρυνση του ενός από τον άλλο, ακόμη και όταν η κατάσταση που βιώνουν έχει ήδη γίνει εχθρική ή επικίνδυνη. Το να βλέπει ο ένας τον άλλο ως προέκταση του εαυτού του και όχι ως ξεχωριστή ύπάρξη, οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο πληγώματος και κακοποίησης. 

Η διαμόρφωση του «δεσμού φαντασίας» ενθαρρύνει μια στάση όπου ο θύτης μπορεί να θυματοποιήσει τη σύντροφό του με κάποιον τρόπο, εφόσον έχει εξουσία και έλεγχο απέναντί της. Κατά αυτόν τον τρόπο, η κακοποίηση και ο θυμός του δικαιολογούνται. Η απόρριψη βιώνεται ως δυνητικά απειλητική για τη ζωή, εντείνοντας τις αντιδράσεις σε κάθε αντιληπτή απειλή εγκατάλειψης. Το θύμα μπορεί να αισθάνεται αδύναμο για να αντιδράσει απέναντι στον σύντροφό του, εξαιτίας της αίσθησης ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτόν. Η έλλειψη προσωπικής ευθύνης, διαχωρισμού και λογοδοσίας που απορρέουν από τον «δεσμό φαντασίας» μπορεί να αποτελέσουν την πύλη πρόκλησης συναισθηματικής ή σωματικής κακοποίησης.  

Τρόποι παρέμβασης και αντιμετώπισης    

Για να μειωθεί η ενδοοικογενειακή βία, η παρέμβαση του ψυχολόγου είναι σημαντική και καθοριστική για το ζευγάρι. Ο ψυχολόγος θα βοηθήσει τον θύτη να γνωρίσει τον πραγματικό του εαυτό, να μάθει σε εκείνες τις στιγμές του άγχους, του θυμού και της έντασης ότι έχει την επιλογή, είτε να παραμείνει στην ανοιχτή ευάλωτη πλευρά του εαυτού του, είτε να αποστασιοποιηθεί από την ταυτότητα «του άνδρα που χτυπά», μια ταυτότητα την οποία έχει ενσωματώσει από πρόσωπα που κακοποίησαν τον ίδιο όταν ήταν παιδί. Πολλοί θύτες είτε υπέστησαν κακοποίηση ως παιδιά, είτε υπήρξαν μάρτυρες περιστατικών κακοποίησης μεταξύ μελών της οικογένειάς τους.

Επιπροσθέτως, ο θύτης θα βοηθηθεί ώστε να αναπτύξει την ικανότητα να έχει ισότιμο διάλογο με τη σύντροφό του, συζητώντας και εκφράζοντας όσα θέλει από αυτή, αντί να απαιτεί απλώς αυτή να καλύψει τις ανάγκες του. Ο θύτης θα διδαχτεί αποτελεσματικές στρατηγικές, ώστε να εμποδίζει την επικίνδυνη «κριτική εσωτερική του φωνή» και να μην υποκύπτει στον καταστροφικό κύκλο της βίας,. Επίσης, στο πλαίσιο της θεραπείας ο θύτης μαθαίνει να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του, να αισθάνεται συμπόνια και συγχώρεση για τον εαυτό του και τους άλλους. 

Ωστόσο, είναι λίγοι οι θύτες που αναγνωρίζουν το πρόβλημά τους και είναι δύσκολο να απευθυνθούν σε ειδικούς για βοήθεια.     

Πηγή:

Firestone, Lisa. (2012). Why Domestic Violence Occurs and How to Stop It. https://www.psychologytoday.com/us/blog/compassion-matters/201210/why-domestic-violence-occurs-and-how-stop-it.
 

  

Γιατί δεν τολμώ;

Στο ταξίδι που λέγεται ζωή κάνουμε διάφορες στάσεις, όπως ακριβώς κάνουν τα τρένα στους σταθμούς. Άτομα αποβιβάζονται και καινούργια άτομα επιβιβάζονται, κάποια και δίχως εισιτήριο. Δεν μας ρωτούν για το αν θα κάτσουν δίπλα μας. Είμαστε υποχρεωμένοι να συγχρωτιστούμε μαζί τους είτε μας αρέσει είτε όχι. Αν είμαστε τυχεροί κάποιο από όλα αυτά τα άτομα μπορεί να μας δώσει αληθινή αγάπη. 

Είναι σημαντικό να βρισκόμαστε τη σωστή ώρα στο σωστό σημείο, μα πιο σημαντικό είναι να θέλουμε και να είμαστε ανοικτοί στο να ερωτευθούμε, στο να αγαπήσουμε και να αγαπηθούμε. 

Όταν είμαστε νέοι, ο χρόνος έχει άλλη αξία και άλλη σημασία για εμάς. Δεν είμαστε σε θέση να τον εκτιμήσουμε και έτσι αφήνουμε τον καιρό να περνά έχοντας σαν προσωπικό μας μότο τη φράση: «έχω μια ζωή μπροστά μου». Κι έτσι, αφήνουμε τις ευκαιρίες για να ερωτευθούμε να περνούν και να χάνονται. Όμως, πώς είμαστε σίγουροι ότι πάντα θα μας δίνονται απλόχερα ευκαιρίες; 

Από την άλλη, συνήθως στα χρόνια της νεότητας είμαστε πιο επιπόλαιοι μέσα σε μια σχέση, χωρίζουμε ευκολότερα και για όχι και τόσο σημαντικούς λόγους, επειδή δεν έχουμε την πείρα να εκτιμήσουμε τον άνθρωπο που έχουμε πλάι μας. 

Άλλοι νέοι άνθρωποι πάλι, για τον ίδιο λόγο, δηλαδή εξαιτίας έλλειψης πείρας, στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις βαλτώνουν σε έναν ερωτικό δεσμό που δεν τους προσφέρει τίποτα παραπάνω από ένα ατέλειωτο πλήγωμα, αλλεπάλληλες ματαιώσεις, απογοητεύσεις και ατέρμονες ψυχικές ή και σωματικές κακοποιήσεις. Αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν γνωρίσει την αληθινή αγάπη και αρνούνται να δώσουν μια ευκαιρία στον εαυτό τους ώστε να την γνωρίσουν. Δεν τους λείπει μονάχα η πείρα, αλλά και το θάρρος να ζήσουν. Να ζήσουν αυτό που τους αξίζει, μια αληθινή και άνευ όρων αγάπη, μια αγάπη που θα στηρίζεται στην ανιδιοτέλεια, στη συντροφικότητα, στον αλληλοσεβασμό, και όχι στον πόνο και τη θλίψη.

Μέχρι εδώ περιγράφηκαν τρεις διαφορετικές περιπτώσεις ανθρώπων που δεν τολμούν. 

Στην πρώτη περίπτωση, οι άνθρωποι είναι αναβλητικοί και προτιμούν να παγώνουν τον χρόνο και να περιμένουν χωρίς να ζουν στο τώρα, χωρίς να ζουν το τώρα. Στη δεύτερη περίπτωση, οι άνθρωποι δεν τολμούν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες μιας σχέσης και αντί να δώσουν τη μάχη παραιτούνται και τρέπονται σε φυγή. Τέλος, στην τρίτη περίπτωση, οι άνθρωποι δεν τολμούν να γυρίσουν σελίδα και να βγουν από τη μιζέρια και τη δυστυχία στην οποία έχουν περιέλθει. 

Ας έχουμε υπόψη ότι σε ένα τρένο μπορούμε και να επιλέξουμε τον προορισμό, και δίπλα σε ποιον θα καθίσουμε, καθώς επίσης και να αλλάξουμε βαγόνι αν χρειαστεί ή να παραμείνουμε για λίγο σε μια στάση περιμένοντας το επόμενο τρένο. Πάντα έχουμε τη δυνατότητα επιλογής. Αυτό που χρειάζεται είναι να ψάξουμε βαθειά μέσα μας και να βρούμε το θάρρος και την τόλμη να ζήσουμε το όνειρό μας.