«Κάθε πατέρας είναι ανέκαθεν νεκρός»

Του Massimo Recalcati

 

«’’Ένας πατέρας μπορεί να πεθάνει;’’ Φαίνεται να αναρωτιέται εμβρόντητος ο Φίλιπ Ροθ, όπως φαίνεται να αναρωτιέται κάθε παιδί μπροστά στο τραύμα της αποδήμησής του. Η συνάντηση με την ασθένεια του πατέρα και με τον θάνατό του είναι πάντα μια συνάντηση που σημαδεύει. Είναι η συνάντηση με μια ουσιαστική αλήθεια. Είναι η συνάντηση με την έλλειψη συνεκτικότητας του Άλλοι, με την αδυνατότητα του πατέρα να προστατέψει και να εγγυηθεί τη ζωή μας από την απεριόριστη τυχαιότητα της ύπαρξης.  

 

Υπό αυτή την οπτική κάθε πατέρας είναι ανέκαθεν νεκρός. Και είναι νεκρός όχι μόνο γιατί ο λόγος του πατέρα, στη θεμελιώδη σχέση του με τον Νόμο, υπερβαίνει τον ζωντανό κόσμο του πραγματικού πατέρα, όχι μόνο γιατί το Όνομα-του-Πατέρα, η συμβολική δηλαδή λειτουργία του πατέρα, δεν μπορεί να αναχθεί στο φυσικό πρόσωπο του πατέρα, όπως θα έλεγε η λακανική θεωρία, αλλά γιατί κάθε πατέρας είναι προορισμένος να κουβαλάει πάνω του το ίδιο του το όριο, τον ίδιο του τον ευνουχισμό, ακριβώς γιατί κανένας πατέρας δεν θα μπορέσει ποτέ να είναι η έσχατη εγγύηση των απογόνων του. Όντως αυτή η εγγύηση δεν υπάρχει, είναι αδύνατη και ο θανάσιμος χαρακτήρας του πατέρα αντανακλά αυτή την έσχατη αλήθεια της δομής. Για αυτό ο Λακάν μας θυμίζει ότι ο τάφος του Μωυσή, όπως και ο τάφος του Χριστού, είναι ανέκαθεν κενοί.

Ο θάνατος ενός πατέρα είναι πάντα μια στιγμή κομβικής μετάβασης της ζωής μας. ‘’Μπορούν ακόμα και εκείνοι να πεθάνουν;’’ Αναρωτιέται κάποια στιγμή το παιδί σκεφτόμενο τους γονείς του. Ερώτηση που θέτει και ο Φρόυντ σχετικά με την έμφυλη φύση της σχέσης ανάμεσα στον πατέρα και τη μητέρα: μπορούν πραγματικά να απολαύσουν σεξουαλικά ο ένας την άλλη, μπορούν να έχουν μια σεξουαλικότητα; Διπλή ερώτηση, μόνο φαινομενικά διαφορετική, καθώς αυτό που την τροφοδοτεί είναι πάντα η ερώτηση πάνω στην απόσταση και την απόκλιση μεταξύ του πραγματικού Άλλου και του ιδεώδους Άλλου και πάνω στη αδυνατότητα του δεύτερου να καλύψει χωρίς κατάλοιπα το δύσκολο πεδίο του πρώτου.

Ο θάνατος ενός πατέρα θέτει ομοίως το πρόβλημα της καταγωγής μας, της προέλευσής μας και της αδυνατότητάς τους να φτιάξουν ένα στέρεο, σίγουρο έδαφος προστατευμένο από τους απρόβλεπτους κινδύνους της ζωής. Η μετάδοση μιας κληρονομιάς συμβαίνει στο φόντο της αδυναμίας να απαλλαγούμε από τη συνάντηση με την ανυπαρξία του Άλλου, την ανυπαρξία του Άλλου του Άλλου, όπως ορίζει ο Λακάν. Επομένως, ούτε ο τόπος του πατέρα μπορεί να σώσει την ύπαρξη από την απεριόριστη τυχαιότητά της παρόλο που αυτός ο τρόπος είναι ουσιαστικός στο να καταστήσει δυνατόν να κατοικήσουμε αυτή την τυχαιότητα» (σελ. 101-103).

 

Massimo Recalcati. 2021. Τι απομένει από τον πατέρα; Η πατρότητα στην υπερμοντέρνα εποχή. Εκδόσεις Κέλευθος.

 

Νίκος Κουραβάνας & Ελένη Παπαδοπούλου, Ψυχολόγοι, MSc, MA.