Του Έριχ Φρομ
«Η ψυχανάλυση είναι μια φυσικοεπιστημονική υλιστική ψυχολογία. Έχει αποδείξει σαν κινητήρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς τη διέγερση ορμών και αναγκών, που τροφοδοτείται από τα ένστικτα, τα οποία, φυσιολογικά εγκαταστημένα στον άνθρωπο, δεν μπαίνουν κάτω από την άμεση παρατήρηση. Έχει ακόμη αποδείξει πως η συνειδητή ψυχική δραστηριότητα αποτελεί ένα σχετικά μικρό κομμάτι της ψυχικής ζωής και πως πολλά, με αποφασιστική σημασία, κίνητρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς δεν είναι εντελώς γνωστά στον άνθρωπο. Ιδιαίτερα έχει ξεσκεπάσει τις ατομικές και συλλογικές ιδεολογίες σαν έκφραση ορισμένων επιθυμιών και αναγκών που ‘ναι θεμελιωμένες από ένστικτα και ακόμη, έχει ανακαλύψει στα ηθικά και πνευματικά κίνητρα σκεπασμένες και ορθολογικοποιημένες εκδηλώσεις των ενστίκτων» (σελ. 9).
«Ο Φρόυντ δέχεται σαν κύριο αξίωμα της ψυχικής δραστηριότητας του ανθρώπου το αξίωμα της απόλαυσης, δηλαδή την τάση για μεγαλύτερη εκτόνωση του φορτισμένου ενστίκτου, μια εκτόνωση που προκαλεί την ηδονή. Αυτό το αξίωμα της απόλαυσης τροποποιείται από το αξίωμα της πραγματικότητας, που, κάτω από την επίδραση, που ασκεί η παρατήρηση της πραγματικότητας, απαιτεί παραίτηση από την απόλαυση ή αναβολή της με σκοπό να αποφευχθεί μια μεγαλύτερη αποστροφή ή να κερδηθεί μεγαλύτερη απόλαυση στο μέλλον. […]
Η αναλυτική μέθοδο λοιπόν είναι εκλεκτικά ιστορική. Απαιτεί τη γνώση και κατανόηση της διάρθρωσης των ενστίκτων από τις συνθήκες της ζωής. Η μέθοδος αυτή ισχύει τόσο για την ψυχική ζωή του υγιούς ανθρώπου, όσο και της άρρωστης, της νευρωτικής προσωπικότητας. Αυτό που ξεχωρίζει έναν νευρωτικό άνθρωπο από ένα φυσιολογικό είναι το γεγονός, ότι στον ένα η διάρθρωση των ενστίκτων του έχει προσαρμοστεί στον ανώτατο βαθμό στις πραγματικές ανάγκες της ζωής, ενώ στον άλλο η εξέλιξη του ενστίκτου σκόνταψε σε ορισμένα εμπόδια που έβαλαν φραγμό σε μια επαρκή προσαρμογή των ενστίκτων στην πραγματικότητα» (σελ. 10).
«Η άποψη ότι η ψυχολογία έχει να κάνει μόνο με το άτομο και με την κοινωνία μόνο η κοινωνιολογία δεν είναι σωστή, γιατί ενώ η ψυχολογία ασχολείται με το κοινωνικοποιημένο άτομο, η κοινωνιολογία έχει να κάνει με ένα πλήθος από άτομα και οφείλει να παίρνει υπ όψη της στην ψυχική τους κατάσταση όσο και τους αντίστοιχους στην κατάσταση αυτή μηχανισμούς. […]
Η κοινωνιολογία που μαζί της η ψυχανάλυση έχει τα πιο πολλά κοινά σημεία, αλλά επίσης και τις περισσότερες αντιθέσεις είναι ο ιστορικός υλισμός. Έχουν πολλά κοινά σημεία, γιατί και οι δύο είναι υλιστικές επιστήμες. Δεν ξεκινούν από ιδέες, αλλά από ανάγκες, από τη ζωή πάνω στη γη. Το πιο πολύ συναντιούνται στην εκτίμηση που κάνουν για τη συνείδηση, που και οι δύο τη θεωρούν λιγότερο κινητήρα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και περισσότερο αντανάκλαση άλλων, κρυφών δυνάμεων.
Μα στο σημείο αυτό, στο ερώτημα δηλαδή για τη φύση αυτών των πραγματικών συντελεστών που καθορίζουν τη συνείδηση, φαίνεται να υπάρχει μια αδιάλλακτη αντίθεση ανάμεσα τους. Ο ιστορικός υλισμός βλέπει στη συνείδηση μια έκφραση του κοινωνικού είναι, ενώ η ψυχανάλυση τη θεωρεί έκφραση του υποσυνείδητου, των ενστίκτων. Έτσι, αναπόφευκτα γεννιούνται τα ερωτήματα, αν αυτές οι δύο θέσεις βρίσκονται σε αντίφαση ή όχι, πως συμπεριφέρονται η μία απέναντι στην άλλη και τέλος, αν και γιατί η χρησιμοποίηση των μεθόδων της ψυχανάλυσης αποτελεί εμπλουτισμό του ιστορικού υλισμού.
Ο Φρόυντ δεν δέχτηκε ποτέ σαν αντικείμενο της ψυχολογίας τον απομονωμένο, τον αποσπασμένο από τις κοινωνικές σχέσεις άνθρωπο. Είναι βέβαια αλήθεια πως η ατομική ψυχολογία έχει προσαρμοστεί στον άνθρωπο- άτομο και παρακολουθεί από ποιους δρόμους προσπαθεί αυτός να φτάσει στην ικανοποίηση των ορμών των ενστίκτων, πως πολύ σπάνια από μόνη της και μόνο κάτω από εξαιρετικούς όρους φτάνει στο σημείο να δει τις σχέσεις του ατόμου προς τα άλλα άτομα.
Οπωσδήποτε όμως στην ψυχική ζωή του ανθρώπου κανονικά παίρνεται υπόψη σαν πρότυπο, σαν αντικείμενο, σαν βοηθός και σαν αντίπαλος ο άλλος άνθρωπος και έτσι η ψυχολογία, μ’ αυτήν τη διευρυμένη, αλλά πέρα για πέρα δικαιολογημένη έννοια, από την αρχή ακόμα γίνεται σύγχρονα και κοινωνική ψυχολογία.
Ακόμα, ο Φρόιντ έχει ξεκαθαρίσει τη θέση απέναντι στη φαντασίωση μιας κοινωνικής ψυχολογίας που αντικείμενό της είναι μία ομάδα ή ένας οποιοσδήποτε κοινωνικός σχηματισμός με μια ανάλογη μαζική κοινωνική ψυχή. Αφετηρία των σκέψεών του είχε πάντα το γεγονός, ότι κάθε ομάδα αποτελείται από άτομα και πίστευε πως μόνο τα άτομα, σαν τέτοια, παρουσιάζουν ψυχικές ιδιότητες.
Έπειτα ο Φρόυντ δεν είχε αποδεχτεί την ιδέα για την ύπαρξη ενός κοινωνικού ενστίκτου. Αυτό που χαρακτηρίζεται σαν τέτοιο, δεν ήταν για εκείνον παρά ένα πρωταρχικό και αδιαίρετο ένστικτο, που οι αρχές του σχηματισμού του βρίσκονται σε ένα στενότερο κύκλο και συγκεκριμένα στην οικογένεια. Το φυσικό παρακολούθημα των συλλογισμών του έβγαζε το συμπέρασμα πως οι κοινωνικές ιδιότητες του ατόμου οφείλουν τη γέννηση, την ενίσχυση καθώς και την εξασθένισή τους στην επίδραση που ασκούν ορισμένες συνθήκες του περιβάλλοντος, ορισμένοι όροι ζωής, πάνω στη διάρθρωση των ενστίκτων» (σελ. 14-16).
Πηγή:
Έριχ Φρόμ. 1970. Αναλυτική Κοινωνική Ψυχολογία και Κοινωνική Θεωρία. Εκδόσεις Αρίων.
Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου