Η συμβολική γλώσσα στον μύθο, στα παραμύθια, στο τυπολογικό και στο μυθιστόρημα

«Ο μύθος, όπως και το όνειρο, προσφέρει μια αφήγηση για ένα περιστατικό που συμβαίνει στον χώρο και στον χρόνο, μια αφήγηση που εκφράζει σε συμβολική γλώσσα θρησκευτικές και φιλοσοφικές ιδέες, εμπειρίες της ψυχής στις οποίες βρίσκεται η πραγματική σημασία του μύθου. Αν δεν μπορέσουμε να συλλάβουμε το πραγματικό νόημα του μύθου, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία από τις δύο εκδοχές: είτε ο μύθος είναι μια προεπιστημονική, απλοϊκή εικόνα του κόσμου και της ιστορίας και, στην καλύτερη περίπτωση, ένα προϊόν ποιητικά εξωραϊσμένης φαντασίας, ή και αυτή είναι η στάση του ατόμου που πιστεύει ορθόδοξα στον μύθο, το φανερό περιεχόμενο του μύθου είναι αληθινό και πρέπει να το δεχτούμε σαν μια σωστή έκθεση γεγονότων που αληθινά έγιναν στην πραγματικότητα. 

 

Η τελευταία αυτή εκδοχή φαινόταν οπωσδήποτε σωστή στον 19^ο αιώνα και στις αρχές του 20^ου αιώνα για τον δυτικό πολιτισμό, βαθμιαία όμως άρχισε να επιβάλλεται μια άλλη άποψη. Σήμερα πιστεύεται ότι το σημαντικό βρίσκεται στη θρησκευτική και φιλοσοφική σημασία του μύθου και ότι το φανερό περιεχόμενο είναι η συμβολική έκφραση αυτής της σημασίας. Αλλά ακόμα και σχετικά με ό, τι αφορά το φανερό περιεχόμενο, αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε ότι δεν είναι απλό το προϊόν μιας φανταστικής επινόησης ‘’πρωτόγονων’’ ανθρώπων, αλλά περιέχει τρυφερές αναμνήσεις του παρελθόντος.

Στην πρώτη σειρά ανάμεσα σε εκείνους που άνοιξαν τον δρόμο για μια νέα εξήγηση του μύθου βρίσκονται ο Μπαχόφεν και ο Φρόιντ. Ο πρώτος με απαράμιλλη οξυδέρκεια και διαύγεια συνέβαλε τον μύθο με τη θρησκευτική και την ψυχολογική, καθώς και με την ιστορική σημασία του. Ο δεύτερος συνέλαβε σημαντικά στην εξήγηση του μύθου εισάγοντας την κατανόηση της συμβολικής γλώσσας με βάση την ερμηνευτική των ονείρων. Αυτό πρόσφερε, μπορούμε να πούμε περισσότερο έμμεση παρά άμεση βοήθεια στη μυθολογία, γιατί ο Φρόιντ είχε την τάση να βλέπει στον μύθο καθώς και στο όνειρο, μόνο την έκφραση των παράλογων αντικοινωνικών παρορμήσεων και όχι τόσο τη σοφία των περασμένων γενεών, εκφρασμένη σε μια ειδική γλώσσα, τη γλώσσα των συμβόλων» (σελ. 195-196).

«Ο οιδιπόδειος μύθος προσφέρει το πιο χτυπητό παράδειγμα της μεθόδου του Φρόυντ για την ερμηνεία του μύθου και ταυτόχρονα μια θαυμαστή ευκαιρία για μια διαφορετική εξήγηση, σύμφωνα με την οποία υποστηρίζεται ότι το κεντρικό θέμα του μύθου δεν είναι οι σεξουαλικές επιθυμίες αλλά μια από τις πιο βασικές απόψεις των διαπροσωπικών σχέσεων, η στάση απέναντι στην εξουσία. Αποτελεί ταυτόχρονα μια απόδειξη των παραμορφώσεων και των αλλαγών που έχουν υποστεί οι αναμνήσεις των παλιότερων κοινωνικών μορφών και ιδεών κατά τη διαμόρφωση του φανερού περιεχομένου του μύθου» (σελ. 196).

«Ο μύθος μπορεί να εξηγηθεί σαν σύμβολο, όχι της αιμομικτικής αγάπης ανάμεσα στη μητέρα και τον γιο, αλλά σαν εξέγερση του γιου ενάντια στην εξουσία του πατέρα, της πατριαρχικής οικογένειας. Ο γάμος του Οιδίποδα με την Ιοκάστη δεν είναι παρά δευτερεύον στοιχείο, δεν είναι παρά ένα από τα σύμβολα της νίκης του γιου, που παίρνει τη θέση του πατέρα του και μαζί με αυτήν και όλα του τα προνόμια» (σελ. 201).

 

Πηγή:

Έριχ Φρομ. 1975. Η ξεχασμένη γλώσσα. Εκδόσεις Μπουκουμάνη.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

Διαβάζοντας το βιβλίο: «Απώλειες στη ζωή του παιδιού»

«Πόσο όμως προετοιμασμένο είναι ένα παιδί για τις απώλειες της ζωής; Ελάχιστα έως καθόλου, γιατί το οικογενειακό, σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει δεν είναι εκπαιδευμένο για να το προετοιμάσει, αλλά ούτε και για να το στηρίξει όταν βρεθεί αντιμέτωπο με αυτές.

 

Θα δοκιμάσουμε να προσεγγίσουμε μέσα από μια διεπιστημονική ματιά τον ψυχικό κόσμο του παιδιού για να διδαχθούμε από το ίδιο τι σημαίνει να ζει με μια από τις τρεις ακόλουθες οδυνηρές απώλειες: το διαζύγιο των γονιών του, την αρρώστια που απειλεί την ίδια τη ζωή του και τον θάνατο αγαπημένου του προσώπου» (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

«Για το παιδί η αρρώστια, ο θάνατος και το διαζύγιο βιώνονται τις περισσότερες φορές, όχι όμως και πάντα, ως τραυματικά γεγονότα. Τραυματικό θεωρείται και κατακλύζει τα ψυχικά αποθέματα του παιδιού, εγείροντας μια αίσθηση αδυναμίας, ανημποριάς και παντελούς έλλειψης ελέγχου. Ειδικά στην πρώιμη ηλικία ένα παιδί είναι εξαιρετικά ευάλωτο, καθώς παραμένει ανίκανο να αντιμετωπίσει από μόνο του τις ανατροπές που συμβαίνουν στη ζωή του. Η εξωτερική πραγματικότητα εισβάλλει βίαια στον ψυχισμό του και τον κατακλύζει. Έτσι, ο κόσμος του δεν είναι πλέον ασφαλής και προβλέψιμος, παύει να έχει μια τάξη, μια συνέχεια και μοιάζει ιδιαίτερα απειλητικός και τρομακτικός.

Σε παρόμοιες στιγμές το παιδί στρέφεται προς τους γονείς του προσδοκώντας ότι θα το προστατεύσουν από κάθε κίνδυνο ή απειλή. Με τρόμο όμως διαπιστώνει ότι οι γονείς –τους οποίους αντιλαμβανόταν παντοδύναμους και ικανούς- εμφανίζονται τραγικά αδύναμοι, ευάλωτοι και ανήμποροι να το προστατεύσουν από την οδύνη και τις δυσκολίες της ζωής. Για πολλά παιδιά αυτή η διαπίστωση αποτελεί και την πιο τραυματική πτυχή της πραγματικότητας, καθώς ο κόσμος τους καταρρέει στο σύνολό του» (σελ. 15).

«Αν και διαφέρουν οι απώλειες μεταξύ τους, όλες εγείρουν μια φυσιολογική διεργασία θρήνου. Ο θρήνος δεν είναι ούτε αρρώστια ούτε ένα πρόβλημα που απαιτεί επίλυση. Δεν είναι μια ψυχολογική κατάσταση που περιλαμβάνει συγκεκριμένα προκαθορισμένα στάδια ή φάσεις αλλά αφορά μια δυναμική διεργασία που μεταλλάσσεται μέσα στον χρόνο. Κάθε παιδί βιώνει και εκδηλώνει τον θρήνο του με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Σε αντίθεση με εμάς τους ενήλικες, δεν είναι σε θέση να αντέξει για μεγάλο χρονικό διάστημα τον πόνο που προκαλεί η απώλεια, για αυτό και θρηνεί με δόσεις ή κατά διαστήματα. Έτσι, ενώ τη μια στιγμή κλαίει, στενοχωριέται, θυμώνει, κλείνεται στον εαυτό του, την αμέσως επόμενη παίζει και γελά σαν να μην τρέχει τίποτα. Αυτό σε καμιά περίπτωση δεν σημαίνει ότι αδιαφορεί ή ότι ξεπέρασε το γεγονός κι άφησε πίσω του το παρελθόν.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο θρήνος διαρκεί. Δεν έχει προσδιορισμένα χρονικά όρια, ούτε ημερομηνία λήξης. Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, τόσο στον θάνατο όσο και στο διαζύγιο ο θρήνος των παιδιών διαρκεί πολλά χρόνια. Μερικά παιδιά μάλιστα βιώνουν τον θρήνο με σημαντική καθυστέρηση, εμφανίζοντας χαμηλή αυτοεκτίμηση και προβλήματα προσαρμογής ένα και δύο χρόνια μετά τον θάνατο ή το διαζύγιο των γονιών τους. Αντίστοιχα, ορισμένα παιδιά που διαγιγνώσκονται με ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας δεν είναι σε θέση να θρηνήσουν παρά μονάχα μετά από μήνες ή ακόμα και χρόνια, όταν έχουν πλέον ξεπεράσει τις κρίσεις της αρρώστιας και έχουν εξασφαλίσει κάποια ισορροπία στη ζωή τους.

Εκείνο που πρέπει να έχουμε υπόψη είναι ότι ο θρήνος αναβιώνει σε κάθε κρίσιμο σκαλοπάτι της εξέλιξης ενός παιδιού, δίνοντάς του την ευκαιρία –με τις νέες γνωστικές και ψυχοκοινωνικές ικανότητες που αναπτύσσει στην παιδική, εφηβική, νεανική και ενήλικη φάση της ζωής του- να επεξεργαστεί, τι είναι αυτό που έχει χάσει και τι είναι αυτό που μπορεί να έχει κερδίσει μέσα από την οδυνηρή εμπειρία που έχει βιώσει» (σελ. 16-18).

 

Μυρτώ Νίλσεν (Επιμ.). 2005. Απώλειες στη ζωή του παιδιού. Εκδόσεις Μέριμνα.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

 

Διαβάζοντας Rogers: Το Γίγνεσθαι του Προσώπου…

(On Becoming a Person…)

«”Μιλώ ως άνθρωπος, με βάση την προσωπική εμπειρία και την προσωπική γνώση”. Με αυτά τα λόγια περιγράφει ο Rogers τον εαυτό του στο κεφάλαιο με τίτλο “Αυτός είμαι εγώ” στο βιβλίο του Το Γίγνεσθαι του Προσώπου (On Becoming a Person, 1961). Εκεί ο Rogers περιγράφει με προσωπικό, πολύ συγκινητικό τρόπο τη διαμόρφωση της επαγγελματικής του σκέψης και της προσωπικής φιλοσοφίας του. Μιλά για το έργο του και για τα αισθήματα που του γεννά.

Αυτό το βιβλίο μιλά για τα βάσανα και τις ελπίδες, την αγωνία και την ικανοποίηση που πλημμυρίζουν το χώρο όπου δέχεται κάθε θεραπευτής. Μιλά για τη μοναδικότητα της σχέσης του θεραπευτή με κάθε ασθενή του, καθώς και για τα κοινά στοιχεία σε όλες αυτές τις σχέσεις. Αυτό το βιβλίο μιλά για τις πολύ προσωπικές εμπειρίες καθενός από εμάς. Μιλά για κάποιον πελάτη που έρχεται, κάθεται σε μια γωνία του γραφείου, παλεύει να είναι ο εαυτός του, αλλά πάλι φοβάται τρομερά να είναι ο εαυτός του.

Μιλά για μένα και τις προσπάθειές μου να συλλάβω τα βιώματά του και το νόημα, την αίσθηση, την ουσία και το άρωμα που έχουν γι αυτόν. Μιλά για μένα, καθώς απολαμβάνω το προνόμιο να είμαι διαμεσολαβητής προς μια νέα προσωπικότητα, καθώς αντικρίζω με δέος την ανάδυση ενός εαυτού, ενός προσώπου, καθώς παρακολουθώ μια διαδικασία γέννησης στην οποία έπαιξα σημαντικό ρόλο και την οποία διευκόλυνα.

Το βιβλίο μιλάει, πιστεύω, για τη ζωή, όπως αυτή αποκαλύπτεται ζωντανά μέσα στη θεραπευτική διαδικασία - με την τυφλή δύναμή της και την τεράστια καταστροφική της ικανότητα, αλλά και με την εξισορροπητική ώθησή της προς την ανάπτυξη, αν δοθεί η ευκαιρία για ανάπτυξη.

 (Rogers, 1961, σσ. 4-5)».

 

Πηγή:

D. Cervone & L. A. Pervin, 2013, Θεωρίες Προσωπικότητας, Έρευνα και Εφαρμογές, Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα.

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Όταν ένας συνάδελφος φεύγει…

Οι ώρες που περνούμε στον εργασιακό μας χώρο με τους συναδέλφους μας, μπορεί να είναι ώρες δύσκολες ή εύκολες, ανιαρές ή ενδιαφέρουσες, γεμάτες νόημα ή δίχως κανένα νόημα, γεμάτες χαρά, γέλιο, ή γεμάτες από πίεση, άγχος υπό το βάρος των ευθυνών. Όπως κι αν είναι αυτές οι ώρες, είμαστε υποχρεωμένοι να συγχρωτιστούμε με άλλους ανθρώπους που βρέθηκαν στον ίδιο τομέα για περίπου τους ίδιους λόγους μ’ εμάς, ίσως και με το ίδιο όραμα, την ίδια όρεξη κι ελπίδες για το μέλλον. 

 

Αυτές τις ώρες εργασίας που τις περνούμε με άλλους ανθρώπους και πρέπει να συνεργαστούμε μαζί τους, ας προσπαθήσουμε να είμαστε ευγενικοί κι ανεκτικοί, υποστηρικτικοί και χαμογελαστοί, ακόμη κι αν οι συνθήκες της ζωής, μας έχουν κάνει να δυσκολευόμαστε να χαμογελάσουμε. Οι ώρες στη δουλειά όσο δύσκολες κι αν είναι, σίγουρα ομορφαίνουν όταν «φοράμε» το πιο γλυκό μας χαμόγελο, εκείνο το χαμόγελο που δηλώνει εμφατικά: είμαι εδώ μαζί σου αυτές τις στιγμές και δεν σε βλέπω ανταγωνιστικά, σε βλέπω σαν έναν άνθρωπο που έχει ανάγκες όπως έχω κι εγώ, γι’ αυτό θα σε σεβαστώ και θα σε υποστηρίξω αν χρειαστεί, όπως θα ήθελα να με υποστηρίξει κι εμένα κάποιος αν χρειαστεί.

Οι πολλές ώρες μαζί με τους συναδέλφους μας, μας δημιουργούν μία κάποια οικειότητα ή τουλάχιστον μια συνήθεια. Ανταλλάσσουμε σκέψεις και συναισθήματα μεταξύ μας που δημιουργούν έναν τύπο «δεσμού» που μας κάνει να νιώθουμε άσχημα όταν αυτή η συναδελφική σχέση πρόκειται να «σπάσει».

Όταν ένας συνάδελφος φεύγει, διότι το όραμά του είναι διαφορετικό από το δικό σου κι αισθάνεται ότι έχει κλείσει ο κύκλος του σε μια θέση εργασίας, μην του πεις: «με πρόδωσες», γιατί η εργασία όπως και η αγάπη δεν μπορούν να είναι δεσμευτικά. Όταν δεν μπορείς να βρεις κάτι για να σε κρατήσει, γιατί απλά δεν νιώθεις το ίδιο όπως όταν ξεκίνησες, ποιος ο λόγος να πιέζεσαι και να μένεις πίσω, σε μια χρυσή φυλακή; Κι εσύ αν είχες περισσότερους λόγους για να φύγεις από μια δουλειά, παρά για να μείνεις, θα έμενες επειδή θα σου το ζητούσε ένας συνάδελφος;

Όταν ένας συνάδελφος φεύγει, μην του πεις: «κρίμα», γιατί για να έχει αποφασίσει να φύγει σημαίνει ότι έχει λάβει υπόψη του το καλύτερο για τον εαυτό του κι όχι το χειρότερο. Οπότε, δεν είναι κρίμα ούτε γι’ αυτόν, ούτε για κανέναν. Είναι μια απόφαση που έχει παρθεί με γνώμονα το καλό για τη δική του ζωή και κατ’ επέκταση των μελών της οικογένειάς του.

Όταν ένας συνάδελφος φεύγει, μην του πεις: «θα περιμένω να γυρίσεις πίσω κάποια στιγμή για να συνεργαστούμε ξανά», γιατί έτσι είναι σαν να του δηλώνεις πως δεν πιστεύεις ότι θα τα καταφέρει στο νέο του ξεκίνημα κι αντί να ανοίξει τα φτερά του και να πετάξει σε νέους ορίζοντες, θα γυρίσει πίσω με τσακισμένα τα φτερά…

Όταν ένας συνάδελφος φεύγει να του πεις: «χάρηκα που είχαμε καλή συνεργασία και σου εύχομαι καλή αρχή στο νέο σου ξεκίνημα! Να σου πάνε όλα όπως τα έχεις σχεδιάσει κι όπως τα ονειρεύεσαι»!

  

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Παρακολουθώντας την ταινία… The royal nanny

Μια χριστουγεννιάτικη ταινία που αφορά μια βασιλική οικογένεια στην Αγγλία, η οποία προσλαμβάνει μια νταντά για να προσέχει τα παιδιά. Δεν πρόκειται όμως για μια συνηθισμένη νταντά, καθώς δεν έχει ιδέα από παιδιά, ούτε από οικογένεια, μεγάλωσε σε ένα ορφανοτροφείο και δεν υιοθετήθηκε ποτέ. Δεν ξέρει τίποτα σχετικά με την ανατροφή των παιδιών, τις οικογενειακές σχέσεις και τον ρόλο της νταντάς. Εργάζεται ως μυστική αστυνομικός στην ασφάλεια της βασιλικής οικογένειας, οπότε με τον ρόλο της νταντάς θα καταφέρει να προσέχει τα παιδιά από κοντά. Μέσα από αυτόν τον ρόλο έρχεται κοντά με τα παιδιά και την υπόλοιπη βασιλική οικογένεια. Τα παιδιά αρχικά της βάζουν διάφορα εμπόδια τα οποία καταφέρνει έγκαιρα να εντοπίζει και να εξουδετερώνει, με αποτέλεσμα τα παιδιά να καταλάβουν ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να τη διώξουν. Επίσης, καταφέρνει να έρθει κοντά τους χρησιμοποιώντας παρόμοιες πλάκες με αυτές που και τα ίδια έκαναν. 

 

Η ταινία έχει αρκετά συναισθηματικά και ρομαντικά στοιχεία, ενώ διαπραγματεύεται και τις οικογενειακές σχέσεις. Η μητέρα είναι πολύ απασχολημένη με τις υποχρεώσεις του ρόλου που έχει και δεν είναι τόσο κοντά στα παιδιά της και στις δικές τους ενασχολήσεις. Συχνά βάζει σε δεύτερη μοίρα τα παιδιά της, γιατί θα πρέπει να φέρει εις πέρας τα βασιλικά καθήκοντα. Επίσης, ο πατέρας των παιδιών είναι στην αεροπορία και θα λείπει και κατά τη διάρκεια των παιδιών. Δείχνει και το πώς νιώθουν τα παιδιά, τα οποία παρόλο που τα έχουν όλα –υλικά αγαθά, χρήματα, παλάτια- νιώθουν ότι δεν έχουν κοντά τους γονείς τους, ώστε να περνούν ποιοτικό χρόνο μαζί τους. Ο θείος τους είναι ένα κοντινό πρόσωπο που παίζει μαζί τους και περνούν και χρόνο μαζί γιατί συμμετέχουν στην φιλανθρωπική οργάνωση, η οποία χαρίζει δώρα στα παιδιά των ορφανοτροφείων. Η νταντά τους συγκινείται πολύ με αυτή την πράξη γιατί ξέρει βιωματικά πόσο σημαντικό ήταν και για την ίδια όταν ζούσε στο ορφανοτροφείο να πάρει ένα δώρο τα Χριστούγεννα.

Σε μια προσπάθεια απαγωγής των παιδιών, η νταντά δρα άμεσα και καταφέρνει να τα σώσει και εν τέλει να αποκαταστήσει και κάποιες παράπλευρες απώλειες που υπήρξαν. Κατά την εξέλιξη της ταινίας υπάρχουν κάποια ερωτηματικά σχετικά με το ποιος είναι πίσω από την επίθεση κατά της βασιλικής οικογένειας. Υπάρχει μια απρόσμενη τροπή, η οποία οδηγεί την ταινία σε ένα χαρούμενο και ευχάριστο τέλος.

Η νταντά παρόλο που δεν είχε καθόλου γνώσεις για το μεγάλωμα των παιδιών φαίνεται πως έχει δεθεί αρκετά μαζί τους, αλλά και με ολόκληρη την οικογένεια. Και τελικά, το όνειρό της: να περάσει τα Χριστούγεννα μέσα σε μια οικογένεια γίνεται πραγματικότητα…

 

ΤΑΙΝΙΑ:

The royal nanny. https://www.imdb.com/title/tt22247450/reviews/.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.