Mobbing: Ηθική/ψυχολογική παρενόχληση στον επαγγελματικό χώρο

Οι εργαζόμενοι περνούν ένα μεγάλο μέρος της ημέρας τους στον εργασιακό χώρο. Πρόκειται για ένα χώρο όπου υπάρχει αλληλεπίδραση και όσο ψυχρά και αν τον βλέπουμε δεν μπορούμε να παραβλέψουμε ή να αποκλείσουμε τον ανθρώπινο παράγοντα. Οι εργαζόμενοι μπορεί να αντιμετωπίσουν διάφορες μορφές βίας, που είναι περισσότερο ή λιγότερο καλυμμένοι. Μια μορφή βίας στον εργασιακό χώρο που είναι αρκετά συγκαλυμμένη είναι η ηθική παρενόχληση. Αυτή η μορφή βίας γνωστή με τον όρο mobbing αφορά το φαινόμενο όπου στον εργασιακό χώρο δημιουργείται μια ανεπίλυτη σύγκρουση και αναπτύσσεται έχοντας επαγγελματικές, συναισθηματικές ή και οργανικές επιπτώσεις για τον εργαζόμενο που έχει ως στόχο. Περιλαμβάνει καταπάτηση των εργασιακών δικαιωμάτων, ενώ συχνά δεν αναγνωρίζεται και δεν ελέγχεται, καθώς ο εργαζόμενος είναι δύσκολο να αποδείξει την ύπαρξή της. 

Ο όρος που χρησιμοποιείται διεθνώς -mobbing- έχει τις ρίζες του στο αγγλικό ρήμα mob, που σημαίνει επιτίθεμαι, ενοχλώ, περικυκλώνω, εκδηλώνοντας τη συστηματική ψυχολογική επίθεση και στρατηγική περιθωριοποίησης που δέχεται κάποιο άτομο στον εργασιακό του χώρο είτε από τους ιεραρχικά ανώτερους είτε από τους συναδέλφους του. Πρόκειται για μια συστηματική και διαρκή επίθεση, που μπορεί να οδηγήσει τον εργαζόμενο ακόμη και στην εγκατάλειψη της εργασίας. Συνήθως, εκδηλώνεται με επανειλημμένες ψυχολογικές ή άλλου τύπου και βαθμού επιθέσεις, που χαρακτηρίζονται από διαρκείς και αδικαιολόγητες επικρίσεις, συκοφαντίες, ανάθεση υποτιμητικών καθηκόντων ή ενέργειες που στοχεύουν στο να θίξουν την επαγγελματική και κοινωνική εικόνα του ατόμου-στόχου στο πλαίσιο των εργασιακών του σχέσεων και αλληλεπιδράσεων. Οι επιθέσεις συνήθως οδηγούν στην προσβολή της αξιοπρέπειας του ατόμου και τη δημιουργία ταπεινωτικών ύ υποτιμητικών συνθηκών εργασίας. Σύμφωνα με την Hirigoyen (2002) η ηθική παρενόχληση στο χώρο της εργασίας αφορά κάθε καταχρηστική συμπεριφορά, όπως χειρονομίες, λόγια, συμπεριφορές, στάσεις, που προσβάλλουν, μέσα από την επανάληψη ή τη συστηματοποίηση, την αξιοπρέπεια ή την ψυχική ή σωματική ακεραιότητα του ατόμου, θέτοντας κινδύνους στην εργασία του ή υποβιβάζοντας το εργασιακό του κλίμα.

Είναι ένα φαινόμενο που δεν έχει ένα διεθνώς αναγνωρισμένο και αποδεκτό ορισμό, αν και η εσκεμμένη ηθική παρενόχληση στους εργασιακούς χώρους σε συνδυασμό με τους βασικούς στόχους που είναι η αποπομπή του ατόμου ή μιας ομάδας ατόμων από το χώρο της εργασίας αποτελεί κοινό σημείο προσέγγισης των διαφορετικών ορισμών. Βασικά στοιχεία που θίγονται στο συγκεκριμένο φαινόμενο είναι οι απάνθρωπες συνθήκες εργασίας και κυρίως ο τρόπος που αυτές βιώνεται από τους ίδιους τους εργαζομένους, οι οποίοι νιώθουν τον αποκλεισμό από το κοινωνικό περιβάλλον ενώ δυσκολεύονται να συμβιβαστούν με τις υπερβολικές εργασιακές απαιτήσεις.

Όποιο ορισμό και αν αποδεχτεί κάποιος ως πιο ορθό όλοι συγκλίνουν στα ίδια χαρακτηριστικά: είναι η επαναλαμβανόμενη, καταχρηστική συμπεριφορά, που προέρχεται είτε από το εξωτερικό είτε από το εσωτερικό περιβάλλον μιας εταιρίας ή ενός οργανισμού και εκδηλώνεται κυρίως με λέξεις, απειλές, πράξεις, χειρονομίες ή κείμενα με στόχο ή αποτέλεσμα την προσβολή της προσωπικότητας, της αξιοπρέπειας ή της φυσικής ή ψυχολογικής ακεραιότητας του ατόμου κατά την άσκηση της εργασίας του, ενώ έχει αρνητικές επιπτώσεις στην απασχόληση ή στη δημιουργία ενός εκφοβιστικού, εχθρικού, υποτιμητικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος. Ακόμη, η ηθική παρενόχληση μπορεί να εκδηλώνεται με απομόνωση του ατόμου, προσωπική επίθεση, χρήση των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων, απώλεια της ευθυκρισίας, ταπείνωση του εργαζομένου (Hirigoyen, 2002). 

Είναι βία σε μικρές δόσεις η οποία δεν εντοπίζεται εύκολα αλλά έχει καταστροφικές συνέπειες για τον εργαζόμενο που τη βιώνει. Αποτελεί ένα είδος ψυχολογικής τρομοκρατίας στους χώρους της εργασίας, ενώ απώτερος στόχος είναι να απαλλαγούν από το ενοχλητικό, ανεπιθύμητο ή πλεονάζον προσωπικό. Σε κάποιες περιπτώσεις οι συμπεριφορές ηθικής παρενόχλησης είναι εσκεμμένες και προέρχονται από άτομα που κάνουν κατάχρηση της εξουσίας που έχουν. Μεταξύ των συναδέλφων, η ηθική παρενόχληση εκφράζει τη δολιότητα που αναπτύσσεται και η οποία στοχεύει στην εξάλειψη των ανταγωνιστών, μέσα από μια συνεχή αντισυναδελφική συμπεριφορά (Hirigoyen, 2002. Salin, 2001. Zapf, Knortz & Kulla, 1996).

Εστιάζοντας στο άτομο –θύμα του mobbing οι επιπτώσεις είναι εμφανείς και σοβαρές, καθώς το άτομο μπορεί να εμφανίσει έντονες δυσκολίες συνεργασίας, έντονο άγχος, σωματική δυσφορία, εμφάνιση καταχρήσεων ή και άλλων ψυχολογικών αντιδράσεων. Επιπλέον, το άτομο μπορεί να παρουσιάσει δυσκολίες στον ύπνο, κατάθλιψη, να εκδηλώσει διάφορες μορφές μανίας, επιθετικότητα, σωματική κόπωση ή και τάσεις αυτοκτονίας. Αξίζει όμως να σημειωθεί πως οι επιπτώσεις του mobbing έχουν αντίκτυπο και στην εταιρεία ή επιχείρηση, όπου παρατηρείται μείωση της αποδοτικότητας του ατόμου, κι επομένως των οικονομικών επιδόσεων. Η σημαντική μείωση της απόδοσης του ατόμου συνήθως συνδέεται με αύξηση του άγχους και μείωση της προσοχής του ατόμου, ενώ παράλληλα ενδέχεται το άτομο να εμφανίσει ψυχικές ή σωματικές ασθένειες (Πασχαλίδης, Σωματείο Ιατρικών Επισκεπτών Βορείου Ελλάδος).

Συνήθως, πίσω από την ηθική παρενόχληση κρύβεται ένα μίγμα ανομολόγητων συναισθημάτων. Ένας από τους λόγους που τα άτομα φτάνουν στην ηθική παρενόχληση είναι η άρνηση της διαφορετικότητας που μπορεί να αγγίξει τα όρια των κοινωνικών διακρίσεων. Επιπλέον, η ζήλια, ο φθόνος και ο ανταγωνισμός μπορεί να προκαλέσουν συγκρίσεις μεταξύ ατόμων και να οδηγήσουν σε καταστροφικές συμπεριφορές, είτε μεταξύ συναδέλφων είτε μεταξύ προϊσταμένων και υφισταμένων. Κίνητρο για την ηθική παρενόχληση είναι και ο φόβος, ο οποίος κάνει ορισμένα άτομα να γίνονται βίαια πριν τα ίδια δεχθούν μια επίθεση ή να βλάπτουν τους άλλους για να προστατευτούν από ένα κίνδυνο (Hirigoyen, 2002).

  

Βιβλιογραφία

Hirigoyen, M.F. (2002). Ηθική Παρενόχληση στο χώρο της εργασίας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.

Πασχαλίδης, Μ. Νέα επαγγελματικά νοσήματα. Σωματείο Ιατρικών Επισκεπτών Βορείου Ελλάδος. Ανακτήθηκε από http://www.sieve.gr/gr/news.php?id=12.

Salin, D. (2001). Prevalence and forms of bullying among business professionals: A comparison of two different strategies for measuring bullying. European Journal of Work and Organizational Psychology, 10, 425- 441.

Zapf, D., Knortz, C., & Kulla, M. (1996). On the relationship between mobbing factors and job content, social work environment and health outcomes. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5, 215- 237.

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος, MSc.