Οι Ιάπωνες «αγαπούν» διαφορετικά;

Amae: μια λέξη και μια έννοια που μας έρχεται από την Ιαπωνία

Γύρω στο 1950 ο Ιάπωνας ψυχίατρος Takeo Doi επισκέφτηκε τις ΗΠΑ ως φοιτητής μέσα από ένα πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών, και κατά τη διάρκεια της παραμονής του εκεί διαπίστωσε ότι πολλά πράγματα διέφεραν ως προς τις διαπροσωπικές σχέσεις σε σύγκριση πάντα με την Ιαπωνία. Οι Ιάπωνες φαίνονταν να είναι περισσότερο συνεξαρτώμενοι ή αλληλοεξαρτώμενοι και τότε συνειδητοποίησε ότι αυτό που επηρεάζει βαθιά τους Ιάπωνες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και που πρέπει να διερευνήσει κανείς για να κατανοήσει την Ιαπωνική ψυχή, είναι το λεγόμενο «Amae». 

 

Στις ΗΠΑ κι ενδεχομένως και σε άλλες Δυτικές ή Ευρωπαϊκές χώρες, φαίνεται πως δεν υπάρχει αντίστοιχη λέξη, και μάλλον ούτε η έννοιά της. Ο Doi ξεκίνησε έτσι να παρουσιάζει τη θεωρία του σε μια σειρά από συνέδρια και παράλληλα έγραψε άρθρα και δοκίμια, και το 1971 δημοσίευσε το βιβλίο του με τίτλο:  甘えの 構造 (Amae no Kôzô), το οποίο δυο χρόνια αργότερα μεταφράστηκε στα Αγγλικά με τον τίτλο: «The Anatomy of Dependence» (Η Ανατομία της Εξάρτησης).

Οι ενήλικες που ζητούν χάρες από άλλους ενήλικες ή κάποιος που δείχνει εξάρτηση και χειραγωγεί συναισθηματικά τον/την ρομαντικό/ή του σύντροφο για να κάνει κάτι μπορεί να θεωρηθούν επεισόδια amae. Ο Yamaguchi (2004) πρότεινε δύο βασικά χαρακτηριστικά του amae. Πρώτον, το αίτημα πρέπει να είναι ακατάλληλο για την ηλικία, την κοινωνική θέση ή τη φυσική κατάσταση του αιτούντος σε συνήθεις καταστάσεις. Δεύτερον, ο αιτών πρέπει να πιστέψει ότι το αίτημά του θα γίνει δεκτό από τον ομόλογό του. Λόγω των καταστάσεων στις οποίες εμφανίζεται, η λέξη amae συχνά μεταφράζεται ως «χαϊδεύω», «γκρινιάζω», «κολακεύω» ή «μουτρώνω». Ωστόσο, ενώ αυτές οι λέξεις έχουν συνήθως μια αρνητική χροιά, το amae έχει γενικά μια θετική χροιά, γεγονός που το καθιστά σημαντικό και εξέχον κομμάτι του Ιαπωνικού πολιτισμού (Niiya; Ellsworth; Yamaguchi, 2006).

 

Στην Ιαπωνία η έννοια του εαυτού είναι πολύ σημαντική στην ψυχολογία και αναφέρεται στην εικόνα που έχει ένα άτομο για τον εαυτό του ως άνθρωπο. Ιστορικά, ο εαυτός θεωρείται η αντίληψη ενός ατόμου για τον εαυτό του ως μια ανεξάρτητη και αυτόνομη οντότητα, με μια μοναδική διαμόρφωση εσωτερικών χαρακτηριστικών (δηλαδή, δεξιοτήτων, κινήτρων και αξιών), και του οποίου οι συμπεριφορές είναι συνέπεια αυτών των εσωτερικών ιδιοτήτων. Λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτά τα χαρακτηριστικά περιγράφουν τον εαυτό στους δυτικούς πολιτισμούς, αλλά όχι σε άλλους πολιτισμούς, οι Markus και Kitayama (1991), πρότειναν μια διαφορετική ταξινόμηση της έννοιας, με δύο δυνατότητες εαυτού: τον εαυτό που περιγράφεται παραπάνω ως «ανεξάρτητος εαυτός» και έναν δεύτερο τύπο που ονομάζεται «αλληλεξαρτώμενος εαυτός», ο οποίος είναι χαρακτηριστικός των πολιτισμών της Ανατολικής Ασίας, όπως η Ιαπωνία, και άλλων μη δυτικών πολιτισμών. Αυτός ο «αλληλεξαρτώμενος» εαυτός περιγράφηκε ως συνδεδεμένος με άλλους, σχεσιακός και συμφραζόμενος.

Εν ολίγοις, τα άτομα με έναν «ανεξάρτητο» εαυτό τείνουν να αυτό-προσδιορίζονται ως αυτόνομα, με αυτό-κίνητρα, με ξεχωριστή ταυτότητα και ανεξάρτητα από άλλα άτομα ή περιβάλλοντα, ενώ τα άτομα με έναν «αλληλεξαρτώμενο» εαυτό τείνουν να αυτό-προσδιορίζονται με βάση τις σχέσεις τους με τα άτομα γύρω τους, βλέποντας τον εαυτό τους ως αναπόσπαστο μέρος του κοινωνικού τους πλαισίου, ενεργώντας και παρακινώντας τον εαυτό τους με βάση τα συμφραζόμενα.

Λόγω της σχεσιακής του φύσης, το amae είναι ένας θεμελιώδης «αλληλεξαρτώμενος» εαυτός. Καθώς οι διαπροσωπικές σχέσεις αποτελούν τη βάση για τον ορισμό του εαυτού σε αυτήν την κουλτούρα, το amae επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη διαμόρφωση του Ιαπωνικού εαυτού από νεαρή ηλικία (Markus & Kitayama, 1991, σ: 237).

Εάν το άλλο άτομο αποδεχθεί το amae του ενός, η αμοιβαία σχέση ολοκληρώνεται συμβολικά, οδηγώντας σε μια σημαντική μορφή αυτό-επικύρωσης. Εάν, ωστόσο, το άλλο άτομο απορρίψει το amae κάποιου, η σχέση θα τεθεί σε κίνδυνο.» Από αυτή την άποψη, η αποδοχή ή η απόρριψη του amae μπορεί να καθορίσει εάν το μέλλον μιας σχέσης θα είναι θετικό ή αρνητικό, με άμεσες συνέπειες για τον εαυτό. Τα θετικά συναισθήματα που συνδέουν τους ανθρώπους και ενισχύουν τις σχέσεις είναι σημαντικά για τη διαμόρφωση και τη διατήρηση του αλληλεξαρτώμενου εαυτού. Στην περίπτωση των Ιαπώνων, το amae θεωρείται ένα από αυτά τα θετικά συναισθήματα. Στο amae, η ασφάλεια σχετίζεται με τη διασφάλιση της πίστης και της συνοχής μεταξύ των εμπλεκόμενων προσώπων, αυτή η διασφάλιση προκύπτει από την κοινωνική δομή που επηρεάζει τις ζωές των εμπλεκομένων και τη μεταξύ τους σχέση.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι δεν αγαπάμε όλοι με τον ίδιο τρόπο ή τουλάχιστον δεν περιγράφουμε την αγάπη με τον ίδιο τρόπο. Οι Ιάπωνες χρησιμοποιούν τη λέξη amae για να περιγράψουν μια εξαιρετική συναισθηματική κατάσταση όπου κάποιος γίνεται απόλυτα παθητικό αντικείμενο αγάπης, το οποίο φροντίζει και «κακομαθαίνει» ο ερωτικός του σύντροφος, γεγονός που θυμίζει τη σχέση μητέρας – βρέφους. Η πιο κοντινή λέξη για το amae είναι η εξάρτηση, η οποία για τις δυτικές κουλτούρες περιγράφει μη υγιείς ενήλικες σχέσεις (Dion & Dion, 1993· Doi, 1988· Farrer, Tsuchiya & Bagrowicz, 2008). 

 

Πηγές:

(PDF) AMAE, AN EMOTION TO UNDERSTAND THE JAPANESE PSYCHE (researchgate.net), retrieved at 22:05, 7/14/23.

NIIYA, Y.; ELLSWORTH, P. C.; YAMAGUCHI, S. Amae in Japan and the United States: an exploration of a “culturally unique” emotion. Emotion, v. 6, p. 279–295, 2006.

MARKUS, H. R.; KITAYAMA, S. Culture and the self: Implications for cognition, emotion, and motivation. Psychological Review, v. 98, n. 2, p. 224–253, 1991.

Emotional expression in tsukiau dating relationships in Japan, February 2008, Journal of Social and Personal Relationships 25(1): 169-188, DOI:10.1177/0265407507086811.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.