Σκοποφοβία ή αλλιώς η φοβία να σε κοιτούν… (Mέρος Α΄)

Βίντεο: Αφήγηση του άρθρου που ακολουθεί από τον Νίκο Κουραβάνα, Ψυχολόγος MSc.

 

Αίτια – συμπτώματα - επιπτώσεις

Η Σκοποφοβία είναι μια φοβία που προκαλείται σε κάποια άτομα, όταν τα κοιτάζουν και τα παρατηρούν. Τα άτομα με σκοποφοβία νιώθουν άβολα όταν απλά τα κοιτάζουν ή όταν τα κοιτάζουν κατάματα και τα παρακολουθούν. Επίσης, αποφεύγουν τη βλεμματική επαφή, ακόμη κι όταν αλληλεπιδρούν με άλλους ανθρώπους. Ένα άλλο κύριο χαρακτηριστικό των ατόμων με σκοποφοβία είναι ο φόβος τους ότι θα εξεταστούν ή ότι θα κριθούν από τους άλλους ανθρώπους. Έτσι, αποφεύγουν να τραβούν την προσοχή πάνω τους, ή αποφεύγουν τους δημόσιους χώρους ή τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Η σκοποφοβία συνδέεται με το κοινωνικό άγχος ή άλλες διαταραχές που τους ωθούν στο να βρίσκονται σε μεγαλύτερη επαγρύπνηση, να είναι ανήσυχοι και να είναι κοινωνικά αποφευκτικοί.

 

Έρευνα έχει δείξει επίσης ότι το κοινωνικό άγχος μπορεί στην πραγματικότητα να σας κάνει να σαρώνετε υπερβολικά τα πρόσωπα των ανθρώπων, αναζητώντας οποιαδήποτε ένδειξη αρνητικού συναισθήματος - μια συνήθεια που ονομάζεται υπερεπαγρύπνηση. Οι άνθρωποι που έχουν υπερεπαγρύπνηση τείνουν να είναι πολύ καλοί στο να αναγνωρίζουν τα σημάδια του θυμού, ενώ άλλα συναισθήματα, όχι και τόσο. Το μειονέκτημα της υπερεπαγρύπνησης είναι ότι μπορεί στην πραγματικότητα να δημιουργήσει μια γνωστική προκατάληψη να αντιλαμβάνεστε τον θυμό σε ουδέτερες εκφράσεις. Αν ψάχνετε σκληρά για οποιοδήποτε σημάδι θυμού ή αναστάτωσης μπορεί να αυξήσετε την πεποίθησή σας ότι κάποιος που σας κοιτάζει αισθάνεται κάτι αρνητικό, ακόμα κι αν δεν είναι. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να αισθάνονται άβολα σε κοινωνικές καταστάσεις, αλλά εξακολουθούν να είναι σε θέση να τις παρακολουθήσουν. Άλλοι μπορεί να αισθάνονται τόσο καταβεβλημένοι που αποφεύγουν να βγουν έξω εντελώς.

Ο Taylor Hudd, Ερευνητής Άγχους στο Πανεπιστήμιο του Waterloo, αναφέρει ότι: «αυτή η φοβία συχνά συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα όπως εφίδρωση, κοκκίνισμα, ταχυκαρδία ή δυσκολία στην κατάποση. Η σκοποφοβία εμφανίζεται συνήθως σε περιβάλλοντα παραστάσεων, όπως παρουσιάσεις, αθλητικές εκδηλώσεις ή παίξιμο μουσικών οργάνων, αλλά μπορεί επίσης να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια περιστασιακών αλληλεπιδράσεων, όπως το να μοιραστείτε μια ιστορία με καλεσμένους σε ένα δείπνο ή να μιλήσετε για τον εαυτό σας σε ένα ραντεβού». 

Θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι μια συγκεκριμένη φοβία διαγιγνώσκεται μόνο όταν είναι επίμονη και υπερβολική, καθώς και αρκετά σοβαρή ώστε να παρεμποδίζει την ικανότητα ενός ατόμου να λειτουργεί ή να μειώνει την ποιότητα ζωής του.  

Συνοσηρότητα

Υπάρχουν κάποιες διαταραχές οι οποίες σχετίζονται με τη σκοποφοβία με πρώτη και κύρια τη διαταραχή κοινωνικού άγχους, όπου για πολλούς ειδικούς της ψυχικής υγείας υφίσταται ένα ερώτημα σχετικά με το αν η σκοποφοβία θα πρέπει να διαχωριστεί ως μια αυτόνομη κατάσταση. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η αποφυγή βλεμματικής επαφής και το κοκκίνισμα, έχουν χαρακτηριστεί ως σημαντικοί δείκτες του κοινωνικού άγχους και μπορούν να επιτείνουν το αίσθημα ανησυχίας στην αλληλεπίδραση με άλλους, οδηγώντας δυνητικά σε αγοραφοβία. Μιλώντας για άγχος, θα πρέπει να συμπεριλάβουμε την Γενικευμένη αγχώδη διαταραχή (GAD), τη διαταραχή πανικού (P.D.), ή άλλες ειδικές φοβίες όπως η ανθρωποφοβία (φόβος για τους ανθρώπους). 

Λιγότερο συχνές είναι άλλες καταστάσεις νευρολογικής ή ψυχικής υγείας, οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν τη σκοποφοβία ή την κοινωνική αγχώδη διαταραχή. Επίσης, τα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού δυσκολεύονται να «διαβάσουν» ή να ερμηνεύσουν τα εκφραστικά (μη λεκτικά) μηνύματα και να έχουν θετικές αλληλεπιδράσεις με άλλους ανθρώπους. Ακόμη, η διαταραχή πανικού μπορεί να προκαλέσει αποφυγή δημόσιων και κοινωνικών πλαισίων και περιβαλλόντων, εξαιτίας του φόβου μιας επικείμενης μελλοντικής κρίσης πανικού. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο, και η επιληψία συμβάλλει στην ανάπτυξη κοινωνικών φοβιών. 

Οι Διαταραχές διάθεσης όπως η κατάθλιψη ή η διπολική διαταραχή μπορεί να συνδέονται με το κοινωνικό άγχος, την απομόνωση και τη μειωμένη αυτοεκτίμηση. Επιπλέον, Οι διαταραχές χρήσης ουσιών ή αλκοόλ μπορεί μερικές φορές να αναπτυχθούν ως μέθοδος αντιμετώπισης ή αυτό-θεραπείας του άγχους που βιώνεται σε κοινωνικές ή δημόσιες καταστάσεις.

 Επιπροσθέτως, οι διατροφικές διαταραχές όπως η ανορεξία, η βουλιμία ή η υπερφαγία μπορούν να προκαλέσουν υπερβολική ανησυχία για το βάρος, και γενικότερα την ανάπτυξη αρνητικής εικόνας σώματος. Παρομοίως, η σωματομορφική διαταραχή, μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι είναι σωματικά παραμορφωμένοι, μη ελκυστικοί ή απωθητικοί για τους άλλους. Αντιστοίχως, άλλοι σωματικοί περιορισμοί ή αναπηρίες, επηρεάζουν την εμφάνιση ή τον τρόπο με τον οποίο κάποιος εκλαμβάνει τον εαυτό του και τείνει να αποφεύγει τους άλλους, δηλαδή την κριτική τους. 

Τέλος, είναι σημαντικό να μην παραλείψουμε την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD), η οποία μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους να μηρυκάζουν συγκεκριμένους φόβους και παράλογες πεποιθήσεις για τον εαυτό τους, τις σχέσεις, τους άλλους ανθρώπους ή τον κόσμο, καθώς επίσης, τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) ή άλλες τραυματικές εμπειρίες εκφοβισμού, απόρριψης, κριτικής ή ντροπής μπροστά σε άλλα άτομα. 

Αίτια - Τι προκαλεί τον φόβο του να σε κοιτούν;

Ένας έντονος φόβος όταν σας παρακολουθούν, σας κοιτάζουν ή σας κοιτάζουν κατάματα άλλα άτομα, προκαλείται σχεδόν πάντα από μια υποκείμενη ανασφάλεια ή φόβο. Τις περισσότερες φορές, η σκοποφοβία συνδέεται με τον φόβο του ατόμου να κριθεί ή να απορριφθεί από άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι ένα βασικό σύμπτωμα της κοινωνικής αγχώδους διαταραχής, αλλά μπορεί επίσης να προκληθεί από οποιονδήποτε φόβο ή ανασφάλεια που έχει ένα άτομο για το πώς φαίνεται, μιλάει ή παρουσιάζεται σε άλλους ανθρώπους.

Δυστυχώς, αυτού του είδους οι προσωπικές ανασφάλειες μπορούν να δημιουργήσουν μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία που μπορεί να οδηγήσει ένα άτομο να «διαβάσει» εσφαλμένα τα κοινωνικά μηνύματα με τρόπους που φαίνεται σαν να «αποδεικνύουν» ότι οι ανασφάλειες και οι φόβοι του είναι αληθινοί. Αυτό μπορεί να οδηγήσει αυτά τα άτομα στο να σκεφτούν, να πουν και να κάνουν ορισμένα πράγματα που στην πραγματικότητα επιδεινώνουν το άγχος τους και δημιουργούν περισσότερες ανασφάλειες με την πάροδο του χρόνου.

 

 

Συμπτώματα Σκοποφοβίας

Δεν έχουν όλοι όσοι αισθάνονται λίγο νευρικοί, φοβισμένοι ή άβολα με το να τους κοιτάζουν, μια φοβία που μπορεί να διαγνωστεί. Το σύμπτωμα όπως το δυσανάλογο άγχος όταν σας κοιτάνε πρέπει να προκαλεί δυσφορία και να διαρκεί περισσότερο από έξι μήνες. Η διάγνωση μπορεί να γίνει μόνο από έναν εξουσιοδοτημένο και εκπαιδευμένο ειδικό ψυχικής υγείας που διενεργεί μια ενδελεχή αξιολόγηση των συμπτωμάτων ενός ατόμου προκειμένου να καθορίσει τις πιθανές αιτίες τους.

Πιο συγκεκριμένα, τα πιθανά συμπτώματα της σκοποφοβίας, μπορούν να είναι τα εξής παρακάτω:

·         Ακραίο άγχος, στρες ή δυσφορία εξαιτίας της βλεμματικής επαφής ή μιας εξέτασης.

·         Λανθασμένα υποθέτοντας ότι οι άλλοι σας παρακολουθούν, σας κοιτάζουν ή σας κοιτάζουν επίμονα.

·         Παρανοϊκές σκέψεις σχετικά με το να σας παρακολουθούν, να σας κοιτούν ή να σας κοιτάζουν επίμονα οι άλλοι.

·         Υπερβολική ανησυχία σχετικά με το να είστε μπροστά σε κοινό ή να αλληλεπιδράτε με άλλα άτομα.

·         Μηρυκασμός πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ή την παρουσία σε κοινό.

·         Ακραία αυτοσυνειδησία όταν σας κοιτούν ή όταν έχετε βλεμματική επαφή.

·         Δυσκολεύεστε να αισθανθείτε ότι παραμένετε στο παρόν, αφοσιωμένοι και συνδεδεμένοι σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.

·         Ανησυχείτε υπερβολικά ή ανησυχείτε για το κοκκίνισμα του προσώπου (ερυθροφοβία).

·         Κρίσεις πανικού ή συμπτώματα πανικού όταν σας κοιτούν (καρδιακή ταχυπαλμία, εφίδρωση, ζάλη, δυσκολία στην αναπνοή).  

 

Οι Μακροπρόθεσμες Επιπτώσεις της Σκοποφοβίας

Η σκοποφοβία μπορεί να δημιουργήσει μεγάλη αναστάτωση, αγωνία και δυσλειτουργία στην καθημερινή ζωή ενός ατόμου, καθώς τα άτομα με αυτή τη φοβία συχνά δυσκολεύονται να έχουν κανονική κοινωνική ζωή και ρουτίνες και μπορεί να αποφεύγουν μέρη και κοινωνικές συνευρέσεις με άλλα άτομα.

Ο Taylor Hudd, δηλώνει πως: «τα άτομα με σκοποφοβία τείνουν να πιστεύουν ότι τους λείπει η ευφυΐα, η ελκυστικότητα, το χάρισμα ή η αυτοπεποίθηση και ότι οι άλλοι θα τους επικρίνουν ή θα τους κοροϊδέψουν γι’ αυτά τα ελαττώματα. Κατά συνέπεια, κάθε στιγμή υπό παρατήρηση πιστεύεται από τα άτομα αυτά πως γίνεται ευκαιρία να αποκαλυφθούν ελαττώματά τους και πιθανότητα να έρθουν σε αμηχανία ή να απορριφθούν. Επειδή τα άτομα με σκοποφοβία υπερεκτιμούν την πιθανότητα και τις συνέπειες της έκθεσης των ελαττωμάτων τους, αποφεύγουν κοινωνικές συναθροίσεις, περιορίζοντας την ικανότητά τους να συγκεντρώσουν μια πιο ακριβή εκτίμηση των κινδύνων και των ανταμοιβών που συνοδεύουν τα φώτα της δημοσιότητας». 

Ανάλογα με τη σοβαρότητα της σκοποφοβίας του, κάποιος/α μπορεί να έχει δυσκολία:

·         Στην ολοκλήρωση εργασιών και ευθυνών που έχουν ανατεθεί στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο ή στην εργασία.

·         Στη δημιουργία και διατήρηση υγιών σχέσεων με φίλους, οικογένεια ή ρομαντικούς συντρόφους.

·         Στο να ψωνίσουν ή να κάνουν δουλειές ή δραστηριότητες δημόσια.

·         Στο να εργαστούν για σημαντικούς προσωπικούς ή επαγγελματικούς στόχους που θέτουν για τον εαυτό τους.

·         Στο να κάνουν πράγματα που ωφελούν τη σωματική ή ψυχική τους υγεία (π.χ. άσκηση, ραντεβού για την υγεία κ.α.).

Στο να παρακολουθήσουν ψυχαγωγικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες που τους αρέσουν.  Ακολουθεί η θεραπεία σε ένα δεύτερο άρθρο. 

 

Πηγές:

Scopophobia: The Fear of Being Stared At (healthline.com), retrieved at 7/30/23, at 20:00.

Scopophobia: Definition, symptoms, and treatment (medicalnewstoday.com), retrieved at 7/30/23, at 20:10.

What Is Scopophobia? (choosingtherapy.com), retrieved at 7/30/23, at 20:30.

What Is Scoptophobia and How to Deal With It? (psychcrumbs.com), retrieved at 7/30/23, at 20:59.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.