Σκοποφοβία ή αλλιώς η φοβία να σε κοιτούν… (Μέρος Β΄)

Βίντεο: Αφήγηση του άρθρου που ακολουθεί από τον Νίκο Κουραβάνα, Ψυχολόγο MSc.

Χαρακτηριστικά – Παράγοντες - Αντιμετώπιση - Θεραπεία 

 

Στο μέρος Α΄ για τη σκοποφοβία μεταξύ πολλών άλλων, είχαμε αναφερθεί σε κάποια βασικά χαρακτηριστικά, τα οποία θα ήταν χρήσιμο να τα υπενθυμίσουμε εδώ ούτως ώστε το εν λόγω άρθρο να μπορεί να γίνει εύληπτο, δίχως να είναι αναγκαία η ανάγνωση του πρώτου άρθρου για το συγκεκριμένο θέμα. Έτσι, κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της σκοποφοβίας είναι τα εξής παρακάτω:  

·         Σκέφτεστε ότι οι άλλοι σας κοιτάζουν επίμονα, ενώ στην πραγματικότητα δεν το κάνουν

·         Βρίσκεστε σε επαγρύπνηση και γίνεστε πιο αυτο - συνείδητοι όταν είστε με ανθρώπους, παρά όταν είστε μόνοι

·         Πιστεύετε ότι οι άλλοι σας κρίνουν αρνητικά

·         Νιώθετε άβολα ή ότι απειλείστε από τη βλεμματική επαφή

·         Βρίσκετε ψευδείς «αποδείξεις» ότι οι άνθρωποι σας αντιπαθούν

·         Διαβάζετε λανθασμένα τα ουδέτερα στοιχεία ως σημάδια απόρριψης

·         Αποφεύγετε ενεργά να τραβήξετε την προσοχή στον εαυτό σας

·         Αποστρέφετε τα μάτια σας πιο συχνά σε συζητήσεις με ανθρώπους

·         Έχετε φυσιολογικές αντιδράσεις στρες/άγχους όταν σας κοιτούν

·         Αποφεύγετε να κοιτάτε τα μάτια ή τα πρόσωπα των ανθρώπων κατά τη διάρκεια της συνομιλίας

·         Βιώνετε τρόμο και αρνητικές σκέψεις για μια αλληλεπίδραση πριν αυτή συμβεί

·         Αποφεύγετε τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που θα μπορούσαν να σας βοηθήσουν να ξεπεράσετε τον φόβο σας

·         Βιώνετε φυσιολογικές αντιδράσεις «πάλης ή φυγής» σε κοινωνικές καταστάσεις

 

Παράγοντες:

 Γενετικoί παράγοντες

·         Εάν έχετε ένα μέλος της οικογένειας με κοινωνική αγχώδη διαταραχή, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να την αναπτύξετε και εσείς. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό αγχωδών διαταραχών μπορεί να είναι πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη κοινωνικής αγχώδους διαταραχής, συμπεριλαμβανομένης της σκοποφοβίας. Αυτό σημαίνει ότι εάν ένας γονέας ή ένας αδερφός έχει τη διαταραχή, μπορεί επίσης να έχετε περισσότερες πιθανότητες να την αναπτύξετε.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

·         Διάφορες τραυματικές εμπειρίες ή αρνητικές κοινωνικές εμπειρίες, όπως ο εκφοβισμός ή η απόρριψη, μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη σκοποφοβίας. Εμπειρίες σαν αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε χαμηλή αυτοεκτίμηση και ανασφάλεια, δυσκολεύοντας τους ανθρώπους να μιλήσουν μπροστά σε άλλους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η σκοποφοβία μπορεί να εντοπιστεί σε παιδικά τραύματα ή κακοποίηση.

Χημεία του εγκεφάλου

·         Οι ανισορροπίες στους νευροδιαβιβαστές, (χημικές ουσίες στον εγκέφαλο που ρυθμίζουν τη διάθεση και τη συμπεριφορά), μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της σκοποφοβίας. Σε άτομα με σκοποφοβία, τα επίπεδα σεροτονίνης, ντοπαμίνης και νορεπινεφρίνης μπορεί να είναι πολύ χαμηλά ή πολύ υψηλά. Η ανισορροπία προκαλεί αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά που μπορεί να οδηγήσουν σε φόβο και άγχος σχετικά με την παρακολούθηση ή την κριτική των άλλων.

Χαρακτηριστικά προσωπικότητας

·         Άτομα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας μπορεί να είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν σκοποφοβία. Η ντροπαλότητα, η τελειομανία και η χαμηλή αυτοεκτίμηση έχουν προταθεί ως πιθανοί παράγοντες κινδύνου για διαταραχές κοινωνικού άγχους, συμπεριλαμβανομένης της σκοποφοβίας.

Πολιτιστικοί και κοινωνικοί παράγοντες

Οι πιέσεις της κοινωνίας για συμμόρφωση με ορισμένα πρότυπα εμφάνισης ή συμπεριφοράς μπορούν να συμβάλουν σε συναισθήματα αυτοσυνείδησης και άγχους σε κοινωνικές συναθροίσεις. Αυτό μπορεί να κάνει τα άτομα να αισθάνονται ότι αξιολογούνται συνεχώς από άλλους, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη σκοποφοβίας.

 

Αντιμετώπιση - Θεραπεία Σκοποφοβίας

Ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας θα αφιερώσει χρόνο για να αξιολογήσει προσεκτικά τα συμπτώματα του θεραπευόμενου ατόμου και να αποκλείσει οποιαδήποτε άλλη πιθανή κατάσταση που μπορεί να συμβάλλει στο άγχος του. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει κατάθλιψη, διπολική διαταραχή ή διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Να θυμάστε ότι η αναζήτηση βοήθειας για προβλήματα ψυχικής υγείας μπορεί στην πράξη να είναι δύσκολη για το άτομο που βρίσκεται σε ευάλωτη θέση, αλλά είναι ένα γενναίο βήμα προς την εύρεση της υποστήριξης και της φροντίδας που αξίζετε. Ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας θα σας προσφέρει έναν ασφαλή και ενσυναισθητικό χώρο και τρόπο για να μοιραστείτε τις εμπειρίες και τις ανησυχίες σας και να εργαστεί μαζί σας για ένα σχέδιο εξατομικευμένης θεραπείας.

Το θετικό στοιχείο που θα πρέπει να έχετε κατά νου είναι ότι η σκοποφοβία είναι εξαιρετικά θεραπεύσιμη, αν και ο χρόνος θεραπείας διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Πολλοί άνθρωποι ανταποκρίνονται πολύ καλά στη θεραπεία, ενώ κάποιοι άλλοι όχι και τόσο καλά, οπότε θα χρειαστεί μεγαλύτερη προσπάθεια, επιμονή και αναλόγως της περίπτωσης, ίσως απαιτηθεί συνδυασμός ψυχοθεραπείας με φαρμακευτική αγωγή.

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) είναι μια από τις πιο αποτελεσματικές θεραπείες για το άγχος και τις φοβίες και περιλαμβάνει την εργασία για την αλλαγή των αυτόματων αρνητικών σκέψεων, των πυρηνικών πεποιθήσεων και των συμπεριφορών που συμβάλλουν στο άγχος σας και στις συμπεριφορές αποφυγής. Δηλαδή, στη CBT, ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας συνεργάζεται με το θεραπευόμενο άτομο για να εντοπίσει τις αρνητικές σκέψεις και πεποιθήσεις που μπορεί να συμβάλλουν στις δυσκολίες του και στη συνέχεια να το βοηθήσει να αμφισβητήσει και να αντικαταστήσει αυτές τις σκέψεις με πιο ισορροπημένες και ρεαλιστικές. Η CBT περιλαμβάνει επίσης τη διδασκαλία (ψυχοεκπαίδευση) των ασθενών σε νέες στρατηγικές αντιμετώπισης και δεξιότητες συμπεριφοράς που μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους και να βελτιώσουν τη λειτουργία τους.

Έχετε υπόψη ότι οι αρνητικές σκέψεις και πεποιθήσεις μπορούν να συμβάλουν στο άγχος δημιουργώντας έναν κύκλο ανησυχίας και φόβου που μπορεί να είναι δύσκολο να σπάσει. Η αναγνώριση και η αμφισβήτηση αυτών των σκέψεων μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των συμπτωμάτων και στη βελτίωση της συνολικής ευεξίας. Μια τεχνική που μπορεί να φανεί αποτελεσματική ονομάζεται γνωστική αναδόμηση και περιλαμβάνει τον εντοπισμό των αρνητικών σκέψεων ή πεποιθήσεων και την εξέταση των αποδεικτικών στοιχείων υπέρ και εναντίον τους. Για παράδειγμα, εάν έχετε μια αρνητική σκέψη όπως «θα αποτύχω σε αυτό το διαγώνισμα», μπορείτε να αμφισβητήσετε αυτήν τη σκέψη εξετάζοντας τα στοιχεία υπέρ και κατά της. Μπορεί λόγου χάρη να συνειδητοποιήσετε ότι έχετε μελετήσει εκτενώς και είστε καλά προετοιμασμένοι για το τεστ, κάτι που μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της έντασης των αρνητικών σκέψεων.

Μια άλλη τεχνική ονομάζεται «στάση σκέψης» και περιλαμβάνει την αναγνώριση των αυτόματων αρνητικών σκέψεων και την ενεργό αντικατάστασή τους με μια θετική σκέψη ή απόσπαση της προσοχής. Για παράδειγμα, εάν έχετε μια αρνητική σκέψη, όπως λόγου χάρη «δεν πρόκειται να βρω ποτέ δουλειά», μπορείτε να διακόψετε αυτή τη σκέψη εστιάζοντας σε μια θετική σκέψη, όπως «ψάχνω ενεργά για δουλειά και θα βρω την κατάλληλη ευκαιρία σύντομα."

Επίσης, η θεραπεία έκθεσης είναι χρήσιμη και περιλαμβάνει τη συνεργασία με έναν θεραπευτή για να αντιμετωπίσετε σταδιακά τους φόβους σας, ενώ παράλληλα αναπτύσσετε δεξιότητες αντιμετώπισης για την καλύτερη διαχείριση του άγχους σας με υγιείς τρόπους. Πιο συγκεκριμένα, η θεραπεία έκθεσης είναι μια συμπεριφορική θεραπεία που χρησιμοποιείται συνήθως για τη θεραπεία αγχωδών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένων της διαταραχής πανικού, των φοβιών και της διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD). Η θεραπεία έκθεσης στοχεύει να εκθέσει σταδιακά τον ασθενή στο αντικείμενο ή την κατάσταση που φοβάται σε ένα ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον, βοηθώντας τον να αντιμετωπίσει και να ξεπεράσει τους φόβους του. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας έκθεσης, ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας θα συνεργαστεί με τον ασθενή για να δημιουργήσει μια ιεραρχία καταστάσεων ή ερεθισμάτων που προκαλούν φόβο, ξεκινώντας από εκείνα που προκαλούν το λιγότερο άγχος και σταδιακά φτάνοντας σε πιο δύσκολα σενάρια. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει παιχνίδι ρόλων, οπτικοποίηση ή έκθεση in vivo (βίωση της φοβερής κατάστασης στην πραγματική ζωή). Με τον καιρό, ο ασθενής μαθαίνει να ανέχεται και τελικά να ξεπερνά το άγχος του, οδηγώντας σε μεγαλύτερα συναισθήματα εμπιστοσύνης και ελέγχου.

Η φαρμακευτική αγωγή περιλαμβάνει φάρμακα όπως αντικαταθλιπτικά και φάρμακα κατά του άγχους τα οποία μπορούν να συνταγογραφηθούν για να βοηθήσουν στη μείωση των συμπτωμάτων της σκοποφοβίας. Αυτά τα φάρμακα μπορεί να είναι αποτελεσματικά όταν χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία.Τα αντικαταθλιπτικά, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), μπορούν να βοηθήσουν στη θεραπεία των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης που συχνά συνοδεύουν τη σκοποφοβία. Αυτά τα φάρμακα δρουν αυξάνοντας τα επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλο, η οποία μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση της διάθεσης και να μειώσει τα συναισθήματα του άγχους.Τα φάρμακα κατά του άγχους, όπως οι βενζοδιαζεπίνες, μπορούν επίσης να συνταγογραφηθούν για να βοηθήσουν στη διαχείριση των συμπτωμάτων της σκοποφοβίας. Αυτά τα φάρμακα ενισχύουν τη δραστηριότητα του νευροδιαβιβαστή GABA, ο οποίος βοηθά στην ηρεμία του νευρικού συστήματος και στη μείωση των συναισθημάτων του άγχους.

 

Τεχνικές ενσυνειδητότητας (mindfulness)

Οι τεχνικές ενσυνειδητότητας περιλαμβάνουν το διαλογισμό, καθώς και ασκήσεις βαθιάς αναπνοής που μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση των συμπτωμάτων άγχους. Η ενσυνειδητότητα σχετίζεται με την προσοχή στο εδώ και τώρα, στις σκέψεις, στα συναισθήματα και στις σωματικές αισθήσεις. Σε γενικές γραμμές η ενσυνειδητότητα μπορεί να σας βοηθήσει να διαχειριστείτε και να αντιμετωπίσετε το άγχος και το στρες διδάσκοντάς σας όμως να αποδέχεστε τις δύσκολες εμπειρίες σας αντί να τις αποφεύγετε. Συμπληρωματική τεχνική της ενσυνειδητότητας είναι οι ασκήσεις PMR, δηλαδή η Προοδευτική Μυϊκή Χαλάρωση, που μπορεί να σας βοηθήσει να μειώσετε την ένταση των μυών και να επιβραδύνετε τον ρυθμό της αναπνοής χαλαρώνοντας το σώμα σας από μέσα προς τα έξω.  Αυτή η τεχνική περιλαμβάνει τέντωμα και στη συνέχεια απελευθέρωση διαφορετικών μυϊκών ομάδων μία ομάδα τη φορά μέχρι να φτάσετε στην πιο χαλαρή κατάσταση. Επιπροσθέτως, οι αναπνευστικές ασκήσεις περιλαμβάνουν τη ρύθμιση της αναπνοής σας και την εκμάθηση να αναπνέετε πιο αργά, βαθιά και με συνέπεια όλη την ημέρα.

Πέραν αυτών, έχει αποδειχθεί ότι η τακτική άσκηση μειώνει τα επίπεδα άγχους και στρες σε μελέτες γενικού πληθυσμού. Μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να αισθάνεστε πιο σίγουροι/ες για τον εαυτό σας και να φοβάστε λιγότερο τι σκέφτονται οι άλλοι για εσάς. Επιπλέον, οι υγιεινές διατροφικές συνήθειες και η τακτική κατανάλωση ισορροπημένων γευμάτων θα σας βοηθήσει να διατηρήσετε τα επίπεδα ενέργειάς σας και να τονώσετε τη διάθεσή σας. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στη μείωση του στρες και στη βελτίωση της συνολικής σωματικής σας υγείας.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η θεραπεία για τη σκοπτοφοβία είναι εξαιρετικά εξατομικευμένη και μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων και τις προτιμήσεις του θεραπευόμενου ατόμου. Ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να συνεργαστεί με τον ασθενή για να αναπτύξει ένα σχέδιο θεραπείας προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τους στόχους του.

Εξίσου σημαντικό είναι να εκπαιδεύστε τον εαυτό σας σχετικά με το εν λόγω ζήτημα. Να ενημερώνεστε για το θέμα διαβάζοντας περισσότερα για τη σκοποφοβία και το κοινωνικό άγχος και να μαθαίνετε περισσότερα για το τι είναι το άγχος και τι μπορεί να το πυροδοτήσει. Η γνώση είναι δύναμη και μπορεί να σας βοηθήσει να νιώσετε πιο ενδυναμωμένοι και να έχετε τον έλεγχο όταν εμφανίζεται το άγχος σας. Μπορεί επίσης να σας βοηθήσει να γνωρίζετε ότι δεν είστε ο μόνος/η που παλεύει με αυτό το ζήτημα και δεν είναι καθόλου κακό το να λαμβάνετε συμβουλές και στρατηγικές για το πώς να αρχίσετε να ξεπερνάτε τους φόβους σας.

Σε γενικές γραμμές, η αντιμετώπιση της σκοποφοβίας μπορεί να είναι μια προκλητική και συνεχής διαδικασία. Να θυμάστε ότι το να ξεπεράσετε την φοβία σας δεν είναι κάτι που συμβαίνει από τη μια μέρα στην άλλη. Ωστόσο, μπορείτε να δοκιμάσετε τα παραπάνω για να διαχειριστείτε καλύτερα το άγχος σας και τη φοβία σας. Όσο περισσότερο εργάζεστε ενεργά για να αντιμετωπίσετε τη φοβία σας και να εξασκηθείτε σε στρατηγικές αντιμετώπισης, τόσο πιο εύκολο θα γίνει με την πάροδο του χρόνου. Τέλος, συνιστάται η επιλογή ενός θεραπευτή που να είναι εξειδικευμένος στη θεραπεία φοβιών, άγχους ή κοινωνικής αγχώδους διαταραχής, καθώς έτσι είναι πολύ πιο πιθανό να λάβετε τη βοήθεια που χρειάζεστε. 

 

Πηγές:

Scopophobia: The Fear of Being Stared At (healthline.com), retrieved at 7/30/23, at 20:00.

Scopophobia: Definition, symptoms, and treatment (medicalnewstoday.com), retrieved at 7/30/23, at 20:10.

What Is Scopophobia? (choosingtherapy.com), retrieved at 7/30/23, at 20:30.

What Is Scoptophobia and How to Deal With It? (psychcrumbs.com), retrieved at 7/30/23, at 20:59.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.