Πλάτων– Συμπόσιον

Αν ποτέ θελήσετε να μάθετε για τον Έρωτα επιχειρώντας μια ιστορική αναδρομή, τότε μην παραλείψετε να διαβάσετε όσα αναφέρονται στον αριστουργηματικό διάλογο «Συμπόσιον». Εδώ λόγω οικονομίας χώρου, δεν θα αναφέρουμε τα πάντα, αλλά μονάχα κάποια αποσπάσματα που μας δίνουν μια καλή εικόνα που σίγουρα μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για σκέψη και προβληματισμό, ειδικά αν προβούμε σε συγκρίσεις με το πώς βλέπουμε τον έρωτα στις μέρες μας. 

«Την αφορμή για το νυκτερινό συμπόσιο δίνει η πρώτη νίκη του ποιητή Αγάθωνα σε τραγικό αγώνα τον Ιανουάριο του 416. Ενώ την ίδια ημέρα είχε διοργανώσει μια γιορτή για έναν ευρύτερο κύκλο, το επόμενο βράδυ είχε προσκεκλημένους τους στενότερους φίλους του… Οι συμμετέχοντες στο συμπόσιο θέλουν να μιλήσουν για τον Έρωτα, το θεό της αγάπης ή την αγάπη. Όλοι λοιπόν οι συμμετέχοντες θα καταθέσουν τη συμβολή τους για το ίδιο θέμα…» (K. Borman, 2006, σ.σ.111,112).

«Ο Φαίδρος αρχίζει το εγκώμιο του Έρωτα˙ ρωτάει για την προέλευση του Έρωτα και δείχνει, με παραδείγματα από την ιστορία και το μύθο, πόσο μεγάλη είναι η δύναμή του. Ο Έρως δεν έχει γονείς, είναι ο αρχαιότερος θεός, είναι πρόξενος μεγάλων ευεργετημάτων προς τους ανθρώπους. Ο Έρως κάνει τους ερωτευμένους ικανούς για σπουδαία κατορθώματα˙ αληθινή αρετήν έχει μόνο εκείνος που κατέχεται από τον Έρωτα˙…». (K. Borman, 2006, σ. 113).

Στο μεταξύ παρεμβάλλονται οι απόψεις κι άλλων ομιλητών…

«Ο Αγάθων θέλει να συμπληρώσει όσα διέφυγαν της προσοχής των προηγούμενων ομιλητών. Εκείνοι περιέγραψαν μόνο την ευδαιμονία που χαρίζει στους ανθρώπους ο Έρως, δεν είπαν όμως καθόλου (ή σχεδόν καθόλου) πώς είναι πλασμένος ο Έρως (194e). Ο Έρως δεν είναι ο παλαιότερος (σ’ αντίθεση προς το λόγο του Φαίδρου), αλλά ο νεότερος και πάντα νέος θεός: Συναναστρέφεται πάντοτε τους νέους και αποφεύγει τα γηρατειά. Ως νεότερος θεός είναι κι ο πιο ωραίος από τους θεούς- συγκεκριμένα ο Έρως περιγράφεται ως ένας ωραίος νέος άνδρας… και όποιος είναι τόσο ωραίος όπως ο Έρως πρέπει να είναι και αγαθός. Γιατί αν δεν ήταν αγαθός, η ωραιότητά του θα ‘ταν μόνο εξωτερική, όχι και εσωτερική˙ η ωραιότητα θα ήταν ατελής. Έτσι ο Αγάθων συναρτά με τον Έρωτα τις τέσσερις αρετές: Είναι δίκαιος, γιατί ούτε προξενεί αδικία ούτε έχει κανένα λόγο –αφού δεν υφίσταται αδικία- να ανταποδώσει την αδικία με αδικία. Διαθέτει τη σωφροσύνη˙ γιατί σωφροσύνη κατά την κοινή αντίληψη είναι η κυριάρχηση των ηδονών και των επιθυμιών και άρα υπέρτερος όλων των άλλων σε σωφροσύνη ... Ο Έρως είναι γενναίος, είναι ο γενναιότερος: Νικά ακόμη και τον Άρη, τον άγριο αλλά ωραίο θεό του πολέμου (εδώ γίνεται μνεία της ιστορίας του Άρη και της Αφροδίτης). Αλλά και σοφός είναι ο Έρως, γιατί ωθεί τους ανθρώπους σε υψηλές δημιουργίες στο χώρο της τέχνης των Μουσών… κατόπιν, η σοφία του φανερώνεται στο ότι παρέχει γένεση και ανάπτυξη σε καθετί έμψυχο. Έτσι ο Έρως δεν είναι μόνο ο πιο ωραίος, αλλά και ο άριστος θεός, και εξαιτίας αυτού είναι εξωτερικά και εσωτερικά ωραίος˙ πέρα απ’ αυτό, όλα τα προσόντα που ο ίδιος έχει τα χαρίζει» (K. Borman, 2006, σ.σ.116, 117).

«Στη συζήτηση με τον Αγάθωνα διαπιστώθηκαν τα ακόλουθα: (1) Ο Έρως είναι πάντοτε αγάπη για κάτι, δεν υπάρχει αγάπη απλώς και μόνο. (2) Ο Έρως είναι αγάπη και επιθυμία για κάτι που ο ίδιος δεν έχει, για κάτι που του λείπει. Συνεπώς, ο Έρως επιθυμεί κάτι που δεν έχει. (3) Ο Έρως επιθυμεί το αγαθό και το ωραίο (δύο ονόματα που συχνά χρησιμοποιούνται για το ίδιο πράγμα). Ο ίδιος ο Έρως δεν είναι ούτε αγαθός ούτε ωραίος. Από το σημείο αυτό ξεκινά ο λόγος της Διοτίμας: Ό, τι δεν είναι ούτε αγαθό ούτε ωραίο δεν είναι ταυτόσημο με το κακό και το άσχημο˙ υπάρχει εδώ ένα ενδιάμεσο, όπως και μεταξύ σοφίας και αφροσύνης βρίσκεται η ορθή γνώμη. Σ’ αυτόν τον ενδιάμεσο χώρο πρέπει να τεθεί ο Έρως: Δεν κατέχει βέβαια κάτι, αλλά τείνει προς κάτι, προς το αγαθό και το ωραίο. Ως εραστής του ωραίου είναι και εραστής της σοφίας, την οποία κατέχει το ίδιο λίγο όπως το αγαθό και το ωραίο˙ η σοφία είναι κάτι αγαθό και ωραίο˙ ο Έρως είναι φιλόσοφος (ως ενδιάμεσος μεταξύ σοφού και αμαθούς)˙ δεν κατέχει, αλλά επιδιώκει. Δεν μετέχει στο αγαθό και στο ωραίο, αλλά τείνει προς αυτά. Και επομένως δεν είναι ευδαίμων, αλλά επιδιώκει την ευδαιμονίαν».

Αυτά κι άλλα πολλά εκπληκτικά πράγματα και βαθείς στοχασμοί αναφέρονται στο Συμπόσιον! Ποιος άραγε σήμερα συνδέει τον Έρωτα με την αγάπη, με την επιθυμία για το ωραίο και το αγαθό; Πόσοι σήμερα συνδέουν τον Έρωτα με τη σοφία ή την ευδαιμονία; Και ποιος κάνει λόγο για τη σημασία της σωφροσύνης, δηλ. της κυριάρχησης των ηδονών στον Έρωτα;

Δυστυχώς, αυτό που έχει επικρατήσει στις μέρες μας, είναι ο συσχετισμός του Έρωτα με τα σαρκικά πάθη και τις αχαλίνωτες ηδονές, με τις προκλητικές εικόνες γύμνιας και προστυχιάς ή ακόμη χειρότερα με τον εκχυδαϊσμό των ηθών, και με ό, τι αυτό συνεπάγεται.

 

Πηγή:

Karl Bormann, 2006, Πλάτων, Ινστιτούτο Του Βιβλίου – Α. Καρδαμίτσα.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.