Περί σχέσεων, του Κομφούκιου

Ο Κομφούκιος που έζησε από το 551 ως το 479 π.Χ., ήταν ο πρώτος μεγάλος φιλόσοφος στην κινέζικη παράδοση. Για τον Κομφούκιο, όλα ξεκίνησαν από το ερώτημα: Πώς ζεις τη ζωή σου σε καθημερινή βάση; Μια απορία για τα πιο ασήμαντα πράγματα.

 

Ο θρυμματισμένος κόσμος

«Θεωρούμε συχνά ότι οι άνθρωποι στις παραδοσιακές κοινωνίες πίστευαν σε κάποιο είδος αρμονικού κόσμου που υπαγόρευε πως θα έπρεπε να ζουν και τους κοινωνικούς ρόλους στους οποίους θα περιορίζονταν. Αυτός είναι σίγουρα ο τρόπος με τον οποίο πολλοί στη Δύση βλέπουν την Κίνα. Η αλήθεια είναι όμως ότι πολλοί Κινέζοι φιλόσοφοι έβλεπαν τον κόσμο και τα διαφορετικά: ως έναν κόσμο που αποτελείται από μια άπειρη σειρά θρυμματισμένων, άτακτων καταστάσεων με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι.

Αυτή η κοσμοθεωρία προέκυψε από την ιδέα ότι όλες οι πλευρές της ανθρώπινης ζωής κυβερνώνται από συγκινήσεις, συμπεριλαμβανομένων των άπειρων ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων. Τα συναισθήματα της χαράς, του θυμού, της οδύνης και της λύπης είναι η ανθρώπινη φύση. Όταν φτάνουν να εμφανιστούν εξωτερικά είναι επειδή προκλήθηκαν από τα πράγματα του κόσμου. Η προδιάθεσή μας είναι να αποκρινόμαστε με συναισθηματικό τρόπο στους άλλους ανθρώπους.

Η ζωή είναι στιγμές που διαδέχονται η μία την άλλη, κατά τις οποίες οι άνθρωποι συναντώνται μεταξύ τους και αντιδρούν με άπειρους τρόπους, όντας έρμαια των συναισθημάτων τους. Κανένας μας δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτό, είτε είναι παιδί στην παιδική χαρά, είτε ηγέτης ενός μεγάλου κράτους. Κάθε ανθρώπινο συμβάν διαμορφώνεται από τον κόσμο των συγκινησιακών βιωμάτων μας.

Οι άνθρωποι είναι όντα της συνήθειας. Συνηθίζουμε να κάνουμε αυτά τα μικρά πράγματα, να στεκόμαστε στο πλάι για να περάσει ένας περαστικός, να φοράμε γραβάτες σε μια συνέντευξη για δουλειά και τα κάνουμε αυθόρμητα.

Ακόμα και όταν δεν έχουμε συνείδηση του τι κάνουμε, υπάρχει κάποιο καλό αποτέλεσμα. Εάν νιώθουμε κάπως πεσμένοι, το να πούμε ένα γεια σε κάποιον άλλο μπορεί να διακόψει τον κύκλο αρνητικών συναισθημάτων. Εάν χαιρετήσουμε κάποιον με τον οποίο έχουμε συγκρουστεί, μπορούμε να μοιραστούμε μια διαφορετική, πιο πολιτισμένη πλευρά του εαυτού μας και να διαρρήξουμε για μια στιγμή το μοτίβο της διαφωνίας» (σελ. 63-68). 

 

Ο εύπλαστος εαυτός

«Να είσαι ειλικρινής. Να είσαι αυθεντικός. Να είσαι ο εαυτός σου.

Αυτά τα σλόγκαν της μοντέρνας εποχής μας παροτρύνουν να κοιτάζουμε προς τα μέσα. Πασχίζουμε να ξεσκεπάσουμε το ποιοι είμαστε και μετά να αποδεχτούμε αυτό που βλέπουμε.

Ο κίνδυνος έγκειται στο ότι αυτό που ανακαλύπτουμε είναι απλά ένα στιγμιότυπο του ποιοι είμαστε στο συγκεκριμένο χρόνο και τόπο. Διαβάζουμε βιβλία αυτοβοήθειας, διαλογιζόμαστε, γράφουμε στο ημερολόγιό μας και μετά κάνουμε τη διάγνωσή μας και βάζουμε μια ταμπέλα στον εαυτό μας: Είμαι ένα ελεύθερο πνεύμα. Είμαι θερμόαιμος. Είμαι ονειροπόλος. Φοβάμαι την οικειότητα. Η οικογένειά μου μετακινούνταν συνεχώς όταν ήμουν παιδί και τώρα είμαι νευρικός όταν γνωρίζω νέους ανθρώπους. Το ιστορικό καταστροφικών σχέσεων που έχω οφείλεται στην ψυχρή σχέση μου με τον πατέρα μου. Με το να αποδεχόμαστε αυτά τα μοτίβα τους επιτρέπουμε να παγιωθούν.

Τέτοιες ταμπέλες αρχίζουν να μπαίνουν από την παιδική ηλικία: αυτός εδώ είναι μελετηρός, εκείνος είναι κυκλοθυμικός. Αυτές οι ταμπέλες καθοδηγούν τη συμπεριφορά μας και τις αποφάσεις μας και μετατρέπονται σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Το αποτέλεσμα είναι ότι πάρα πολλοί ξυπνάμε μια μέρα και αισθανόμαστε εγκλωβισμένοι μέσα σε ένα στενό ορισμό του εαυτού μας.

Αυτό που εμείς στη Δύση, ορίζουμε αληθινό εαυτό, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μοτίβα συνεχών αποκρίσεων προς άλλους ανθρώπους και τον κόσμο, μοτίβα τα οποία έχουν διαμορφωθεί συσσωρευτικά μέσα στον χρόνο. Για παράδειγμα, μπορεί να νομίζεις ότι: Είμαι ακριβώς ο τύπος ανθρώπου που ενοχλείται εύκολα. Αντιθέτως, το πιθανότερο είναι ότι έχεις γίνει ο τύπος ανθρώπου που όντως ενοχλείται από μικροπράγματα, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο αλληλεπιδρούσες με τους άλλους για χρόνια. Αλλά όχι επειδή είσαι στην πραγματικότητα ένας τέτοιος άνθρωπος. Όντας πιστός σε έναν αληθινό εαυτό, κατέληξες να παγιώσεις καταστροφικές συναισθηματικές συνήθειες.

Όπως ακριβώς ο κόσμος είναι θρυμματισμένος, έτσι είμαστε και εμείς. Αντί να σκεφτόμαστε τον εαυτό μας ως ατομικό, ενιαίο εαυτό, τον οποίο προσπαθούμε να ανακαλύψουμε μέσω αυτό-αναστοχασμού, θα μπορούσαμε να τον σκεφτούμε ως ένα σύνολο από περίπλοκες διατάξεις συναισθημάτων,  προδιαθέσεων, επιθυμιών και γνωρισμάτων, τα οποία συχνά μας παρασύρουν με διαφορετικούς και αντιφατικούς τρόπους. Όταν τον σκεφτούμε με αυτόν τον τρόπο, γινόμαστε εύπλαστοι. Αποφεύγουμε τον κίνδυνο να ορίζουμε τον εαυτό μας ως παγιωμένο σε μια χρονική στιγμή.

Μια κομφουκιανή προσέγγιση θα ήταν να παρατηρείς τα μοτίβα συμπεριφοράς σου και μετά να εργάζεσαι ενεργητικά για να τα μεταβάλλεις. Η διάρρηξη των μοτίβων θα επιτρέψει να αναδυθούν διαφορετικές πτυχές του εαυτού σου.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, το πρόβλημα ανάμεσά σας δεν είναι ότι οι προσωπικότητές σας είναι ασύμβατες ή ότι η μητέρα σου έχει την τάση να σε κάνει να αισθάνεσαι τύψεις. Το πρόβλημα είναι ότι η επικοινωνία σας έχει κολλήσει σε ένα συγκεκριμένο μοτίβο. Έχετε κολλήσει στους ρόλους σας: αυτή είναι η γκρινιάρα μητέρα, εσύ είσαι το ατίθασο παιδί. Κανένας σας δεν αισθάνεται καλά με αυτό, αλλά δεν βλέπετε κάποια διέξοδο.

Δεν υπάρχει ένας αληθινός εαυτός να φέρουν που πρέπει να φέρουμε στην επιφάνεια είτε σ εμάς τους ίδιους είτε στους άλλους. Ο ψυχολόγος και φιλόσοφος Ουίλιαμ Τζέιμς έγραψε, κάποτε, ένας άνθρωπος έχει τόσους κοινωνικού σε αυτούς. Όσα είναι τα άτομα που τον αναγνωρίζουν μια απροσδόκητα κομφουκιανή άποψη ο καθένας μας διαθέτει αμέτρητους ρόλους που συχνά συγκρούονται μεταξύ τους και δεν υπάρχει κάποιος κανόνας που μπορεί να μας πει πώς να τους ελέγξουμε. Μόνο η πρακτική της τελετουργίας μπορεί να μας βοηθήσει να μάθουμε πώς να το κάνουμε.

Πηγή:

Μάικλ Πιούετ & Κριστίν Γκρος-Λο. 2024. Το Μονοπάτι. Διδάγματα της κινεζικής φιλοσοφίας για μια καλύτερη ζωή. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.