Υπάρχει λύση σε κάθε πρόβλημα;

 Πώς το άτομο «χάνεται» υπό το βάρος των ραγδαίων εξελίξεων…

Να ένα καλό ερώτημα: υπάρχει λύση σε κάθε πρόβλημα; Πριν απαντήσουμε, αξίζει να ρίξουμε μια ματιά στη σημερινή κατάσταση των κοινωνιών του σύγχρονου ανθρώπου. Ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού των Δυτικών κυρίως κοινωνιών, διαβιεί σε πόλεις. Εκεί συγκεντρώνονται άνθρωποι με «κοινές» ανάγκες και κοινή πορεία ακολουθώντας «μιμητικά» συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς, όπου τα άτομα χάνουν τη μοναδικότητα και την ιδιαιτερότητα της ύπαρξής τους. Συνήθως, αυτό που συμβαίνει είναι τα άτομα να εντάσσονται σε ένα ανθρώπινο σύνολο που έχει περισσότερο χαρακτηριστικά μιας μάζας, μιας αγέλης για την οποία πριμοδοτείται η χειραγώγηση, η εξομοίωση των αντιδράσεων, των στάσεων και των επιλογών. Επιπροσθέτως, στο όνομα της ειρήνης και της ασφάλειας το αγαθό που προβάλλεται είναι αυτό της αγοραστικής δύναμης και της διαμόρφωσης του προτύπου: «άνθρωπος – καταναλωτής». 

Η προβολή της μονοδιάστατης αξίας των υλικών αγαθών, αντί να οδηγήσει τις κοινωνίες σε πρόοδο, μάλλον τις πάει πίσω, καθώς πουθενά στον σύγχρονο κόσμο δεν διαπιστώνεται αξιοσημείωτη πολιτιστική πρόοδος και ανάπτυξη, παρά μόνο οικονομική και τεχνολογική, κι αυτό πάλι με κάποια ερωτηματικά. Η σύγχρονη σκέψη δεν έχει να πει σχεδόν τίποτα νέο, τίποτα που να είναι ρηξικέλευθο και ριζοσπαστικό. Αυτό που γίνεται είναι να αναμασούμε ιδέες προηγούμενων εποχών στους τομείς της σκέψης και η τεχνολογία να χρησιμοποιείται για τον μεγαλύτερο και καλύτερο έλεγχο των μαζών, με απώτερο σκοπό της αύξηση των κερδών για τους λίγους.

Η επιβίωση σε έναν τέτοιο κόσμο δεν κατάφερε να μεταβάλλει την αιώνια ρήση: «ο άνθρωπος για τον άνθρωπο λύκος» σε «ο άνθρωπος για τον άνθρωπο, άνθρωπος!». Δυστυχώς, σε αυτό αποτύχαμε. Έτσι, η απάθεια, η ωμότητα και η κυνικότητα χαρακτηρίζουν τα μέλη αυτών των κοινωνιών και το διαπιστώνουμε καθημερινά αυτό, με την αύξηση της εγκληματικότητας, της καταστροφής του περιβάλλοντος, την αύξηση της μοναξιάς, της κατάθλιψης και των αυτοκτονιών. Σε έναν τέτοιο κόσμο, για να μπορείς να επιβιώσεις, δυστυχώς θα πρέπει να ασπαστείς και να κάνεις δικές σου αυτές τις καινούργιες «αξίες»: την απάθεια, την ωμότητα και τον κυνισμό.

Ζούμε όλοι μαζί και ταυτοχρόνως ο καθένας μόνος του, ο καθένας για τον εαυτό του, με κατεύθυνση το άγνωστο. Κάποιες φορές προσπαθούμε να κατανοήσουμε όσα συμβαίνουν, αλλά τα μηνύματα που προσλαμβάνουμε είναι πραγματικά ανερμήνευτα, καθώς δεν προλαβαίνουμε να αντιδράσουμε στις ραγδαίες εξελίξεις των καιρών μας. Είναι τέτοια η ρευστότητα και η ταχύτητα, που δεν προλαβαίνουμε να σκεφτούμε, ούτε καν να αντιληφθούμε όσα μας αφορούν. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι έχουμε δώσει τη δικαιοδοσία σε κάποιους άλλους να σκεφτούν για εμάς, χωρίς εμάς.

Σε μια μάχη, σε μια συντριβή, κάποιοι θα επιβιώσουν και κάποιοι θα χαθούν. Κάποιοι θα χρυσώσουν το χάπι, πείθοντας τον εαυτό τους ότι δεν γινόταν αλλιώς… θα προσπαθήσουν να εκλογικεύσουν όσα συμβαίνουν έξω, μα κυρίως μέσα τους. Κι έτσι, κάποιοι θα συνεχίσουν να πορεύονται χωρίς να βλέπουν κάποιο πρόβλημα. Ίσως, είναι πιο εύκολο να μην δεις το πρόβλημα, παρά να το λύσεις. Άλλοι πάλι, θα ψάξουν για λύση, αφού πρώτα φτάσουν σε αδιέξοδο. Αν, λοιπόν, δεν ψάξεις για λύση σε κάθε πρόβλημα, πώς θα απαντήσεις στο ερώτημα που θέσαμε στην αρχή του κειμένου; Τελικά, αυτό στο οποίο έχουμε εκπαιδεύσει τον εαυτό μας, μήπως είναι να μας δίνουν έτοιμες λύσεις, όπως ακριβώς βρίσκουμε τα πάντα έτοιμα ως «άνθρωποι – καταναλωτές»; Αντί να σκεφτούμε, θα βάλουμε ξανά τους άλλους να σκεφτούν για εμάς;

Μιλώντας, λοιπόν, για τη σύγχρονη εποχή, ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, περιέγραψε πολύ καλά αυτό που συμβαίνει στον σύγχρονο άνθρωπο, στο ομώνυμο βιβλίο του. Δεν έχουμε, παρά να παραθέσουμε ένα απόσπασμα από αυτό, για να το απολαύσετε, όπως κι εμείς:

«Ζούμε καθώς ναυαγοί σε μεμονωμένες σχεδίες. Ολόγυρά μας απλώνεται βαθύς, απέραντος, σκεπασμένος με πυκνή καταχνιά ο ωκεανός του αγνώστου. Κάποτε συλλαμβάνουμε ή θαρρούμε πως συλλαμβάνουμε μηνύματα μεσ’ από τα σπλάχνα του ακατανόητου και του ανερμήνευτου. Οι σχεδίες εκβράζονται σε απίστευτες ακτές, προσκρούουν σε απότομους βράχους, συντρίβονται, διαλύονται. Άλλοτε πάλι πέφτουν θύματα οφθαλμαπάτης. Διατηρούμε ανάμεσα στους αιώνες, την τάση ν’ αντικειμενοποιούμε ό,τι βρίσκεται μέσα μας.

Είναι πολύ φυσικό, ύστερα από τούτο, να αντιμετωπίζουμε το αδιέξοδο. Δίνουμε ένα όνομα στο αδιέξοδο. Για τους πολλούς, το όνομα είναι η λύση. Για τους άλλους δεν αρκεί. Οι άλλοι δεν ξέρουν και αν υπάρχει το πρόβλημα, για να αναζητήσουν τη λύση. Δεν ξέρουν επίσης αν υπάρχει μια λύση για κάθε πρόβλημα» (Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, 1983).

 

Πηγή:

Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, 1983, Ο σύγχρονος άνθρωπος, Οι εκδόσεις των φίλων, Αθήνα.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.