Πυρκαγιές και ψυχολογικές επιπτώσεις

Τρόποι για να αναρρώσουμε

 

Δυστυχώς, η θέαση και μόνο των πυρκαγιών και όλων αυτών των εικόνων βιβλικής καταστροφής, είναι μια εξαιρετικά τραυματική εμπειρία για όλους και κυρίως για αυτούς που έχουν πληγεί άμεσα. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι δεν έχουν όλοι οι πληγέντες την ίδια ψυχική ανθεκτικότητα για να μπορέσουν να σηκώσουν όλο αυτό το ψυχικό βάρος, ούτε τον ίδιο βαθμό ικανότητας ρύθμισης και μείωσης του στρες και του σωματικού ή ψυχικού πόνου. Κάποιοι άνθρωποι δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να αισθάνεται άσχημα με αποτέλεσμα να εμποδίζουν την εξωτερίκευση όσων νιώθουν και να μην είναι σε θέση να απελευθερώσουν τις αρνητικές σκέψεις και τα αρνητικά τους συναισθήματα με υγιή τρόπο κι έτσι δεν ξεσπά η θλίψη τους ούτως ώστε να διέλθουν ομαλά τα στάδια του πένθους και να ξεπεράσουν τις απώλειές τους. Άλλοι πάλι άνθρωποι δεν γνωρίζουν πώς να φροντίσουν τον εαυτό τους και απομονώνονται, προσπαθώντας να ξεπεράσουν τη θλίψη τους μόνοι τους. 

Οι πυρκαγιές όμως και το στρες που οι πυρόπληκτοι πέρασαν όπως λόγου χάρη ότι εκτός από το σπίτι τους και γενικά την περιουσία τους, θα μπορούσαν να καούν και οι ίδιοι ή τα αγαπημένα κατοικίδιά τους, έχει επιπτώσεις στην ψυχική τους διάθεση για πολλές μέρες ακόμη ή και για μήνες ή για κάποια άτομα ακόμη και για χρόνια. Είναι σύνηθες ύστερα από τη βίωση τέτοιων εμπειριών να προκαλείται το λεγόμενο τραυματικό στρες και κάποιοι άνθρωποι να δυσκολεύονται να το διαχειριστούν μόνοι τους, δίχως τη βοήθεια κάποιου ειδικού ψυχικής υγείας. Έτσι, στο εν λόγω άρθρο θα εξετάσουμε το τι μπορούμε να κάνουμε για να ξεπεράσουμε τέτοιου είδους κρίσεις όπως οι δασικές πυρκαγιές, πώς δηλαδή να βοηθήσουμε τον εαυτό μας πρώτα να αναρρώσει, αλλά και τους άλλους.

Αρχικά θα πρέπει να έχουμε υπόψη ότι όταν οι άνθρωποι βιώνουν καταστροφές τέτοιας κλίμακας όπως οι πυρκαγιές, τότε αυτό το συμβάν αυτομάτως μετατρέπεται σε ένα τραυματικό γεγονός που μας προκαλεί σοκ ή ακόμη και άρνηση να δεχθούμε ότι συνέβη σε εμάς μια τέτοια δυσάρεστη εμπειρία. Μόλις υποχωρήσει το πρώτο σοκ, τότε τα συναισθήματα του ατόμου μπορούν να γίνουν έντονα, δραματικά αμφίθυμα και σε ορισμένες περιπτώσεις απρόβλεπτα. Το άτομο μπορεί να γίνει ιδιαιτέρως ανήσυχο, νευρικό ή καταθλιπτικό. Η γενικότερη συμπεριφορά του ατόμου επηρεάζεται, εφόσον φέρνει συνεχώς εικόνες στο νου του από την έλευση της πύρινης λαίλαπας, τους καπνούς, τις στάχτες, τις σειρήνες από τα πυροσβεστικά οχήματα, τις κραυγές αγωνίας των ανθρώπων, την εκκένωση της κατοικίας του κοκ. Συνήθως αυτές οι εικόνες διαταράσσουν τον ύπνο του ατόμου, αφού έρχονται στο μυαλό με την μορφή επαναλαμβανόμενου ονείρου, δηλαδή εφιάλτη αυξάνοντας τον καρδιακό παλμό ή προκαλώντας εφίδρωση, με συνέπεια να επιτείνουν το άγχος. 

Οι διαπροσωπικές σχέσεις εξαιτίας της όλης κατάστασης είναι πολύ πιθανόν να είναι τεταμένες ή να βρίσκονται σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη καμπή, καθώς η ανάγκη για νέα στέγαση ή η φιλοξενία σε συγγενικά ή φιλικά πρόσωπα, μπορεί να επιφέρει διαφωνίες ή εντάσεις, αλλά και άγχος από το αίσθημα ότι ο πυρόπληκτος γίνεται «βάρος» στους άλλους. Δεν υπάρχει κάποιο «τυπικό» μοτίβο αντίδρασης στο ακραίο άγχος που προκαλείται από αυτές τις τραυματικές εμπειρίες. Το άγχος μακροπρόθεσμα μπορεί να επηρεάσει και τη σωματική υγεία προκαλώντας συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, πόνους στο στήθος, ναυτία ή να επιδεινώσει προϋπάρχουσες ιατρικές καταστάσεις και νοσήματα.

Στις περιπτώσεις όπου υφίσταται θάνατος αγαπημένου προσώπου ή κατοικίδιου ζώου, τότε το βαρύ πένθος είναι αναπόφευκτο και ακολουθούν συναισθήματα όπως βραχύβια αίσθηση φυγής από την πραγματικότητα, αδυναμία εύρεσης νοήματος της ζωής, μούδιασμα, σύγχυση, αδυναμία κατανόησης της εμπειρίας, θυμός και κατηγορίες εναντίον άλλων ή και ενάντια στον ίδιο τον εαυτό. Πολύ συχνά το πυρόπληκτο άτομο έρχεται αντιμέτωπο με ερωτήσεις όπως: «γιατί μου συνέβη αυτό;», «που είναι ο Θεός σε αυτό;» κοκ. Ακολουθούν συναισθήματα απελπισίας, απόγνωσης, συναισθηματικής δυσφορίας, λαχτάρα να «συναντήσει» το εκλιπόν συγγενικό ή φιλικό πρόσωπο, άγχος για πρακτικά και οικονομικά θέματα κ.α.

Ένα σημαντικό ζήτημα που αναδύεται είναι επίσης, η ενοχή που νιώθει το άτομο που επέζησε. Η «ενοχή επιζώντων» όπως ονομάζεται, συμβαίνει σε κάποια άτομα που επιβίωσαν μετά από μια καταστροφή και τα συναισθήματα ενοχής τους μπορεί να είναι ακραία ή παρατεταμένα. Στο σημείο αυτό χρειάζεται εξαιρετική προσοχή καθώς αυτά τα άτομα ίσως να μη ζητήσουν βοήθεια, αφού διακατέχονται από σκέψεις όπως: «δεν αξίζω βοήθεια», «άλλοι έχουν περισσότερο ανάγκη τη βοήθεια», «γιατί έζησα εγώ που είμαι μεγάλος/η;» κτλ. 

 

Ορισμένες στρατηγικές αυτο-φροντίδας που μπορούν να σας βοηθήσουν είναι οι εξής: καταρχάς, δώστε στον εαυτό σας χρόνο να προσαρμοστεί, αφήστε τον εαυτό σας να θρηνήσει για τις απώλειες που έχετε ζήσει. Μπορεί να είναι δύσκολο στη αρχή γιατί η ζωή άλλαξε και πλέον είναι χαοτική, αλλά προσπαθήστε να σκεφτείτε τρόπους με τους οποίους μπορείτε να επιστρέψετε στη ρουτίνα πριν από την καταστροφή το συντομότερο δυνατό, για παράδειγμα, να τρώτε την ίδια ώρα που κανονικά θα τρώγατε κάθε μέρα. Ίσως επιθυμείτε να είστε ενήμεροι, αλλά προσπαθήστε να περιορίσετε την ποσότητα των ειδήσεων που λαμβάνετε ανεξαρτήτως αν προέρχονται από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, το διαδίκτυο, τις εφημερίδες ή τα περιοδικά. Η υπερβολική ενημέρωση, μπορεί πραγματικά να αυξήσει το άγχος σας. Να λαμβάνετε καθημερινά μικρές αποφάσεις, καθώς κάτι τέτοιο θα σας δώσει την αίσθηση ότι δεν έχετε χάσει τον πλήρη έλεγχο της ζωής σας κι ότι μπορείτε να καταφέρετε να σταθείτε ξανά στα πόδια σας, βάζοντας μικρούς στόχους κάθε φορά.

Μην κλείνεστε στον εαυτό σας και μην απομονώνεστε από συγγενείς και φίλους, αλλά μιλήστε μαζί τους για τη δοκιμασία σας, για το πώς αισθάνεστε και απομακρύνετε τις άσχημες σκέψεις που σας βαραίνουν. Με τη συζήτηση θα συνειδητοποιήσετε ότι δεν είστε μόνοι, καθώς υπάρχουν εκατοντάδες άλλοι άνθρωποι που αισθάνονται το ίδιο με εσάς και που θα ήθελαν να μοιραστούν την εμπειρία τους μαζί σας. Εστιάστε στο εδώ και τώρα και προσπαθήστε να είστε ευγνώμονες γι’ αυτό που έχετε παρά τις απώλειές σας. Προσπαθήστε να τρώτε ισορροπημένα γεύματα, να διατηρείτε το κατά δύναμη έναν κανονικό κύκλο ύπνου/αφύπνισης και να μείνετε μακριά από ψυχοτρόπες ουσίες, δηλαδή ουσίες που νομίζετε ότι θα αλλάξουν τη διάθεσή σας και θα σας κάνουν να νιώσετε καλύτερα όπως το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά. Το αλκοόλ και τα ναρκωτικά θα καταστείλουν για λίγο τα συναισθήματά σας, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα σας βοηθήσουν να διαχειριστείτε και να μειώσετε το στρες και το άγχος σας ή τη θλίψη σας. Απεναντίας, θα εντείνουν τον συναισθηματικό ή τον σωματικό πόνο σας. Προσπαθήστε να απασχοληθείτε με διάφορες δραστηριότητες ή κάντε πράγματα που μπορούν να σας φτιάξουν τη διάθεση, προκειμένου να αποσπάσετε τη σκέψη σας από την τραγική εμπειρία της φωτιάς. Θυμηθείτε και αξιοποιείστε για παράδειγμα τα μεγάλα ψυχικά και σωματικά οφέλη της γυμναστικής στη διατήρηση της υγείας και της φυσικής κατάστασης, καθώς και της αίσθησης που μας δίνει ότι ανακτούμε έναν κάποιον έλεγχο στη ζωή μας, τουλάχιστον ως προς το κομμάτι που αφορά στην προστασία της υγείας μας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η τακτική άσκηση μπορεί να βελτιώσει τη διάθεση. Η φροντίδα του σώματός σας θα σας βοηθήσει να αποκτήσετε τη δύναμη που θα χρειαστείτε για να περάσετε αυτό το διάστημα. Επίσης, ισορροπήστε την άσκηση με τακτική ξεκούραση, χαλάρωση και επαρκή ύπνο.

Καλό θα ήταν να αναβάλετε αν αυτό είναι εφικτό, πραγματοποίηση μεγάλων αγορών, αλλαγές στις σχέσεις σας, αλλαγή εργασίας κοκ, καθώς όλα αυτά αποτελούν σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή σας και δεν είναι η κατάλληλη στιγμή για να προσθέσετε κι άλλο άγχος σε αυτό που ήδη έχετε.

Τέλος, αξιοποιήστε επίσης, την κοινοτική υποστήριξη, δηλαδή την παροχή ειδών πρώτης ανάγκης, αλλά και την ιατρική και την ψυχολογική υποστήριξη που σας προσφέρεται αυτές τις δύσκολες ώρες. Μάλιστα η ψυχολογική υποστήριξη μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη σε άτομα με περιορισμένα συστήματα προσωπικής υποστήριξης, δηλαδή μοναχικά άτομα όπως ηλικιωμένοι ή άτομα που ζουν μόνα και δεν έχουν φίλους ή κοντινούς συγγενείς για να συζητήσουν. Αποδεχτείτε δηλαδή, τη βοήθεια όταν αυτή προσφέρεται. Όταν συμβαίνουν καταστροφές, επηρεάζουν συχνά άτομα που δεν είχαν ποτέ στο παρελθόν λόγο πρόσβασης σε υπηρεσίες υποστήριξης κρίσεων. Η λήψη βοήθειας μπορεί να είναι άβολη για μερικούς ανθρώπους που δεν έχουν συνηθίσει να δέχονται βοήθεια. Ωστόσο, δεν υπάρχει λόγος να μην αποδεχτείτε την καλοσύνη των άλλων τώρα. Εξάλλου, θα τους βοηθούσατε κι εσείς αν η κατάσταση αντιστρεφόταν, έτσι δεν είναι; Αν πάλι σας είναι δύσκολο να έρθετε διά ζώσης σε επαφή με κάποιον ψυχίατρο ή ψυχολόγο και να συζητήσετε, τότε μη διστάσετε να χρησιμοποιήσετε τον αριθμό 10306 που έχει δώσει ο ΕΟΔΥ και είναι δωρεάν για όλο το 24ωρο, για την ψυχολογική υποστήριξη των πληγέντων των πυρκαγιών και να έχετε τηλεφωνική επικοινωνία με κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας.

 

Πηγές:

Recovering emotionally after a residential fire (apa.org)

Recovering from wildfires (apa.org)

326588_0616_BL0646_v5 (redcross.org.au)

Wildfires | SAMHSA

Recovering from bushfires | APS (psychology.org.au)

Αρχική - Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (eody.gov.gr)

Δωρεάν 24ωρη ψυχολογική υποστήριξη στους πληγέντες των πυρκαγιών στη γραμμή 10306 | in.gr

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.