Οριακή διαταραχή προσωπικότητας

Στη σύγχρονη κοινωνία μια αναδυόμενη προσωπικότητα είναι η οριακή προσωπικότητα, που συνδέεται άμεσα με τα χαρακτηριστικά της κοινωνίας. Τα άτομα με οριακή προσωπικότητα χαρακτηρίζονται από «ασαφείς, διάχυτες απογοητεύσεις με τη ζωή», αισθήματα κενότητας και κατάθλιψης, διάχυτη έλλειψη ικανοποίησης, παλινδρομήσεις της αυτοεκτίμησης και μια ανικανότητα για συνέχιση της ζωής. Επιπλέον, συχνά νιώθουν ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να φτάσουν στην ευτυχία και ότι δεν αξίζει να ζουν, ενώ ταλαντεύονται ανάμεσα στη συμβιωτική προσκόλληση και στην εχθρική απομάκρυνση, οδηγώντας στην πρόκληση σύγχυσης στον εαυτό και στους άλλους (Λας, 2008. McWilliams, 2008). 

Oι άνθρωποι με οριακή προσωπικότητα χαρακτηρίζονται από ναρκισσιστική ευθραυστότητα και μεγαλόπνοα ιδανικά, ενώ αναμένουν διαρκώς το μέλλον που θα μπορούσε να ανταποκριθεί στην επιθυμία τους για ερωτική πληρότητα ή για μεγάλα επιτεύγματα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Ποταμιάνου, «Η έμμονη ελπίδα γίνεται εγγύηση ενός ναρκισσισμού που βρίσκεται σε απόγνωση και ασπίδα του μαζοχισμού: υπέρ και εναντίον της ζωής». Επίσης, τα άτομα αυτά νιώθουν τρόμο για τις αλλαγές και το άγνωστο, εξαιτίας της απειλής που βιώνουν για το συναίσθημα ελέγχου και ασφάλειας, ενώ δεν μπορούν να προσαρμοστούν και να δομήσουν σχέση με τον ‘Άλλο’. Το απρόσμενο δημιουργεί το αίσθημα του μη οικείου, ενώ το άτομο δεν δαπανά ενέργεια για επενδύσεις όταν νιώθει ότι τα όρια κλονίζονται (Ποταμιάνου, 1993).

Οι Kernberg και Caligor (2005) αναφέρουν ότι ανάμεσα στα κύρια χαρακτηριστικά της οριακής δομής προσωπικότητας είναι η παθολογική διαμόρφωση της ταυτότητας και πιο συγκεκριμένα, το γεγονός ότι οι άνθρωποι βιώνουν γενικά μια σύγχυση της ταυτότητας. Υπάρχει μια διαβάθμιση ως προς την παθολογία της εσωτερίκευσης του συστήματος αξιών, που μπορεί να συμβάλλει στη ρύθμιση της πραγματικότητας, ενώ συνοδεύεται από μια μειωμένη ικανότητα για λεπτή και διακριτική αξιολόγηση των διαπροσωπικών διαδικασιών, κυρίως αναφορικά με τη δόμηση και διατήρηση των στενών διαπροσωπικών σχέσεων. Στο σημείο αυτό προβάλλει η ανάγκη να τονίσω ότι η απουσία ενσωμάτωσης της έννοιας του εαυτού και των σημαντικών Άλλων παρεμβαίνει στην εσωτερίκευση των αρχικών στρωμάτων του συστήματος των εσωτερικευμένων αξιών. Κατά συνέπεια, ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει σε υψηλό βαθμό εξιδανίκευσης των θετικών αξιών και ιδανικών. Ακόμη, οι υπερβολικές, εξιδανικευμένες απαιτήσεις για τελειότητα οδηγούν σε μια ολοκλήρωση του Υπερεγώ.

 

Οι άνθρωποι με οριακή προσωπικότητα ενδέχεται να αυξήσουν την αυτοεκτίμησή τους μέσα από την προσκόλληση σε ισχυρές μορφές, τις οποίες θαυμάζουν και από τις οποίες αναζητούν στήριξη και αποδοχή. Μπορούν να υλοποιήσουν το πρόγραμμα μέσα στην καθημερινότητά τους, αλλά δεν καταφέρνουν να γίνουν ευτυχισμένοι και να ανακαλύψουν ένα νόημα στη ζωή τους. Επιπλέον, πρόκειται για άτομα που «εκδραματίζουν τις συγκρούσεις» αντί να τις καταστέλλουν ή να τις μετουσιώνουν και χαρακτηρίζονται από μια «προστατευτική ρηχότητα στις συναισθηματικές σχέσεις». Επιπρόσθετα, αποφεύγουν τις στενές σχέσεις και δεν είναι καταπιεσμένα ερωτικά, αν και δεν μπορούν να χειριστούν τις ερωτικές ενορμήσεις. Συχνά, εμφανίζουν υποχονδρία και ένα αίσθημα εσωτερικής κενότητας, ενώ έχουν φαντασιώσεις παντοδυναμίας και θεωρούν πως έχουν το δικαίωμα να εκμεταλλεύονται τους άλλους και να αντλούν ικανοποίηση (Λας, 2008).

Οι άνθρωποι με οριακή προσωπικότητα δεν έχουν την ικανότητα να πενθούν, καθώς η ένταση της οργής που νιώθουν για τα χαμένα αντικείμενα αγάπης, κυρίως εναντίον των γονέων τους, τους εμποδίζει από τη βίωση ευτυχισμένων εμπειριών ή την ανάκτηση αυτών από τη μνήμη. Τα συναισθήματα οργής τους αποτρέπουν και από την πραγματοποίηση στενών δεσμών, καθώς μέσα σε αυτούς θα μπορούσαν να ελευθερώσουν τέτοιου είδους συναισθήματα σε μεγάλο βαθμό και ένταση. Οργή εμφανίζουν ακόμη και κατά τη βίωση των αναγκών τους, για αυτό διαμορφώνουν άμυνες εναντίον της οργής. Όπως αναφέρει ο Λας, ο άνθρωπος με οριακή προσωπικότητα είναι: «εύκολος στο να διαχειρίζεται τις εντυπώσεις που δίνει στους άλλους, άπληστος για θαυμασμό, αλλά περιφρονητικός προς εκείνους που χειραγωγεί για να του τον δώσουν, ανειρήνευτα πεινασμένος για συναισθηματικές εμπειρίες με τις οποίες πασχίζει να γεμίσει ένα εσωτερικό κενό, τρομοκρατημένος απέναντι στο γήρας και τον θάνατο» (Λας, 2008, σελ. 47-48).

Σύμφωνα με την ερμηνεία της Μέλανι Κλάιν για την οριακή προσωπικότητα, τα πρώιμα αισθήματα παράφορης οργής προς τη μητέρα ή προς την εσωτερικευμένη εικόνα της μητέρας δεν επιτρέπουν τη σύνθεση των καλών και κακών γονεϊκών εικόνων. Με λόγια απλά, το παιδί βιώνει τον φόβο για επιθετικότητα από τους κακούς γονείς και εξιδανικεύει τους καλούς γονείς που προσδοκά ότι θα έρθουν για να το σώσουν. Οι εικόνες που το παιδί εσωτερικεύει για τους γονείς γίνονται και οι εικόνες που έχει για τον εαυτό του, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να διακρίνει τις εικόνες του εαυτού και των αντικειμένων έξω από τον εαυτό. Το παιδί διαμορφώνει αυτόν τον διαχωρισμό ανάμεσα στην εικόνα του εαυτού και στην εικόνα των αντικειμένων, ενώ έχει τόσο έντονη οργή, που δεν μπορεί να αναγνωρίσει και να παραδεχθεί τα επιθετικά αισθήματα που νιώθει για όσους αγαπάει (Λας, 2008).

Ο άνθρωπος με οριακή προσωπικότητα κρύβει μέσα του το ναρκισσιστικό παιδί, το οποίο τον προστατεύει από τους πιθανούς κινδύνους που υπάρχουν γύρω του και μέσα του. Χρησιμοποιεί την προβολή, όσον αφορά τις κακές εικόνες του εαυτού και των αντικειμένων, επιβεβαιώνοντας τα επικίνδυνα και απειλητικά αντικείμενα που υπάρχουν γύρω του. Συχνά, ο άνθρωπος για να αντέξει τις τελείως κακές εικόνες του εαυτού του χρησιμοποιεί αμυντικά τις καλές εικόνες του εαυτού και οδηγείται σε μεγαλομανία που συνδέεται με την ιδεώδη εικόνα του. Τα αισθήματα κενότητας που βιώνει ο οριακός άνθρωπος, ο Kernberg τα αποδίδει «στον αραιοκατοικημένο ενδοψυχικό κόσμο», που αποτελείται μόνο από τον μεγαλοπρεπή εαυτό και ορισμένες «σκιώδεις εικόνες του εαυτού». Οι επιφανειακές του σχέσεις αποδίδονται στον φόβο που έχει για συναισθηματική εξάρτηση και για χειραγώγηση (Λας, 2008).

Μέσα από την αναλυτική θεραπευτική διαδικασία με οριακούς ασθενείς ο Ζερβής παρατήρησε ότι χρησιμοποιούν ακραίες ιδεολογικές θέσεις ως μια αμυντική λειτουργία. Συγκεκριμένα, θα μπορούσα να πω ότι τάσσονται υπέρ ακραίων θέσεων και κυρίως θέσεων με ναζιστικό περιεχόμενο, έτσι ώστε να μπορέσουν να προστατεύσουν τον εύθραυστο ψυχισμό τους. Οι ιδεολογικές αυτές τοποθετήσεις τους εντάσσονται στο πλαίσιο μιας προσπάθειας να μετουσιώσουν τις ενορμήσεις τους, ενώ το ακραίο που χαρακτηρίζει αυτές τις θέσεις συνδέεται με «το πρωτόγονο των ψυχικών διεργασιών και με την ένταση των ψυχικών δυναμικών».  Επιπλέον, οι οριακοί άνθρωποι χαρακτηρίζονται από μια παθολογική μετουσίωση που εστιάζει, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, στη «διεκδίκηση μιας φυσιολογικότητας, που συχνά είναι υπεροπτική, ενώ αμφισβητεί και διεκδικεί βίαια» (Ζερβής, 2013).

 

 

Βιβλιογραφία

Ζερβής, Χ. (2013). Ακραίες ιδεολογίες ως αμυντική διαδικασία σε ασθενείς με οριακή ψυχική λειτουργία. Στον Κ. Μπαζαρίδη, Ψυχανάλυση και ιδεολογίες (σσ. 345-354). Εκδόσεις ΚΑΠΟΝ.

Kernberg, O.F. & Caligor, E. (2005). A psychoanalytic theory of Personality Disorders. In M.F. Lenzenweger & J.F. Clarkin (Eds.), Major theories of Personality Disorders (pp. 114-156). New York: The Guilford Press.

Λας, Κ. (2008).  Η κουλτούρα του ναρκισσισμού. Θεσσαλονίκη: Νησίδες.

McWilliams, N. (2008). Ψυχαναλυτική Διάγνωση. (Επιμ. Τ. Αναγνωστοπούλου & Σ. Τριλίβα). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ποταμιάνου, Α. (1993). Ψυχική οικονομία και δυναμική στις οριακές καταστάσεις. Αθήνα: Χατζηνικολή.

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.