Ζώνη άνεσης ή ζώνη ανάπτυξης;

Γιατί οι ψυχολόγοι μας συμβουλεύουν να βγούμε από τη ζώνη άνεσής μας;

Οι Ζώνες της άνεσης, του φόβου, της μάθησης και της ανάπτυξης

Πώς μας επηρεάζουν και γιατί «βαλτώνουμε» στις δύο πρώτες; 

 

 Βίντεο από Youtube

 

Η «ζώνη άνεσης» (comfort zone) είναι ένας όρος που έχει κάνει την εμφάνισή του εδώ και αρκετά χρόνια και μέρα με τη μέρα κερδίζει ολοένα έδαφος στον καθημερινό λόγο και έρχεται σε αντιπαράθεση με τον όρο «ζώνη ανάπτυξης» (growth zone). Μάλιστα, η δημοφιλής φράση: «βγες από τη ζώνη άνεσής σου», άρχισε να διαδίδεται από τη στοχαστή της διοίκησης (management), Judith Bardwick, μέσα από το έργο της: Danger in the Comfort Zone (1991). Τι ακριβώς όμως είναι η ζώνη άνεσης;

Θα λέγαμε ότι αποτελεί μια κατάσταση ουδέτερη από άγχος, όπου το άτομο χρησιμοποιεί ένα περιορισμένο σύνολο συμπεριφορών προκειμένου να επιτύχει σταθερά επίπεδα απόδοσης, δίχως να αισθάνεται κίνδυνο. Μέσα σε αυτή τη ζώνη άνεσης, το άτομο δεν έχει μεγάλο κίνητρο για να επιτύχει νέα ύψη επιδόσεων. Συνήθως, το άτομο ακολουθεί ρουτίνες συμπεριφορών που δεν ενέχουν κανένα ρίσκο. Ως εκ τούτου, η έννοια της ζώνης άνεσης εντοπίζεται στον χώρο της ψυχολογίας της συμπεριφοράς. Οι Robert Yerkes και John Dodson, το 1907 διεξήγαν πειράματα με ποντίκια ώστε να διερευνήσουν τη σχέση ανάμεσα στο άγχος και την απόδοση. Τα ευρήματα των ερευνών τους κατέδειξαν ότι μόλις χρησιμοποιήθηκαν ηλεκτρικές εκκενώσεις αυξανόμενης έντασης, τότε τα ποντίκια απόκτησαν μεγαλύτερο κίνητρο για να ολοκληρώσουν την έξοδο από τους λαβυρίνθους τους. Βέβαια, η ηλεκτροπληξία πάνω από ένα συγκεκριμένο όριο είχε ως αποτέλεσμα τα ποντίκια να τρέχουν για να κρυφτούν. Το ενδιαφέρον στις έρευνες αυτές είναι ότι αντίστοιχη συμπεριφορά έχει παρατηρηθεί και σε ανθρώπους. Η απάντηση σε τέτοιου είδους προκλήσεις/ερεθίσματα που προκαλούν άγχος σχετίζεται με τις flight or fight or freeze responses, δηλαδή με τις αντιδράσεις της πάλης ή της φυγής ή του παγώματος (παράλυση). Ο νόμος των Yerkes – Dodson ισχύει εκτός από απτούς τύπους επιδόσεων, όπως λόγου χάρη το να σου ζητηθεί μια αγχωτική εργασία, και σε πολλούς τομείς της ζωής, όπως η κατανόηση του εαυτού μας και η σχέση με τους άλλους. 

 

Οι Yerkes & Dodson, 1907, λοιπόν, διαπίστωσαν ότι τα ποντίκια είχαν περισσότερο κίνητρο να ολοκληρώσουν τους λαβύρινθους όταν τους δόθηκαν ηλεκτροπληξίες αυξανόμενης έντασης - αλλά μόνο μέχρι ενός σημείου. Πάνω από ένα συγκεκριμένο όριο, άρχισαν να κρύβονται και όχι να εκτελούν. Η βασική ιδέα σχετίζεται με το γεγονός ότι τα νευρικά μας συστήματα έχουν μια ζώνη διέγερσης και όταν υφίσταται πολύ λίγο άγχος παραμένουμε στη ζώνη άνεσης, και τότε δημιουργείται πλήξη. Από την άλλη όταν υφίσταται πάρα πολύ άγχος τότε εισερχόμαστε στη ζώνη «πανικού», η οποία επίσης εμποδίζει την πρόοδο.

 

Όταν φεύγετε από τη ζώνη άνεσής σας, ο φόβος δεν ισοδυναμεί πάντα με το να βρίσκεστε στη ζώνη πανικού. Όπως δείχνει το παρακάτω διάγραμμα, ο φόβος μπορεί να είναι ένα απαραίτητο βήμα στην πορεία προς τις ζώνες μάθησης και ανάπτυξης:

 

Source: PositivePsychology.com ‘Leaving The Comfort Zone’ Toolkit

Ο ψυχολόγος Robert Yerkes, είχε δηλώσει ότι για να μεγιστοποιήσουν οι άνθρωποι την απόδοσή τους, θα έπρεπε να φτάσουν σε επίπεδα άγχους που να είναι ελαφρώς υψηλότερα από το κανονικό. Αυτό τον χώρο τον ονόμασε «βέλτιστο άγχος» (optimal anxiety), και βρίσκεται λίγο έξω από τη ζώνη άνεσής μας. Ο ίδιος ανέφερε επίσης, ότι «το άγχος βελτιώνει την απόδοση μέχρι να επιτευχθεί ένα βέλτιστο επίπεδο διέγερσης. Από εκεί και πέρα, η απόδοση επιδεινώνεται καθώς επιτυγχάνονται υψηλότερα επίπεδα άγχους».

Χρειάζεται να έχει κανείς θάρρος για να φύγει από τη ζώνη άνεσης και να περάσει στη ζώνη του φόβου. Αν δεν υπάρχουν προηγούμενες εμπειρίες για να βασιστείτε σε αυτές, τότε το άγχος σας μπορεί να γίνει εντονότερο. Παρόλα αυτά, θα πρέπει να επιμείνετε αρκετά ώστε να καταφέρετε να εισέλθετε στη μαθησιακή ζώνη, για να σας επιτραπεί να αποκτήσετε νέες δεξιότητες και να αντιμετωπίσετε τις προκλήσεις της ζωής με επινοητικό τρόπο. Έπειτα από μια περίοδο στη μαθησιακή ζώνη, θα δημιουργηθεί πάλι μια ζώνη άνεσης, διευρύνοντας έτσι την ικανότητα του ατόμου να ανέλθει σε ακόμη μεγαλύτερα ύψη, δηλαδή να εισέλθει στη ζώνη ανάπτυξης. Δίχως κάποιο επίπεδο αυτογνωσίας, η μετάβαση στη ζώνη ανάπτυξης θα είναι πιο δύσκολη, καθώς απαιτεί περισσότερες προσπάθειες για την αλλαγή της συμπεριφοράς. Για να αξιοποιήσουμε τις προσωπικές μας δυνάμεις θα πρέπει πρώτα να τις εντοπίσουμε και να τις κατανοήσουμε. Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο και η διαδικασία μετάβασης από τη ζώνη άνεσης στη ζώνη ανάπτυξης ίσως να μην είναι γραμμική, αλλά να υπάρχουν σκαμπανεβάσματα, εφόσον για όλους μας είναι τόσο δελεαστικό το να αισθανόμαστε ασφαλείς κι ότι όλα είναι υπό τον έλεγχό μας, δίχως καμία αβεβαιότητα ή ρίσκο. Μοιάζει όπως με την ιστιοπλοΐα, θέλουμε όλοι δηλαδή, λίγο άνεμο για να προχωρούμε μπροστά, αλλά κανείς δεν θέλει την τρικυμία. Ωστόσο, οι καλύτεροι ιστιοπλόοι δεν γίνονται στα νερά του λιμανιού, αλλά έξω στο ανοιχτό και κάποιες φορές στο αγριεμένο πέλαγος.

Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε ότι σύμφωνα με τη Δρ. Abiagail Breber, η οποία είναι ψυχίατρος, η ζώνη άνεσης «είναι μια κατασκευή ψυχολογικής/συναισθηματικής/συμπεριφοράς που καθορίζει τη ρουτίνα της καθημερινής μας ζωής… που υπονοεί οικειότητα, σιγουριά και ασφάλεια». Σίγουρα κάποιος δάσκαλος ή κάποιος προπονητής σε κάποια φάση της ζωής μας, μας ενθάρρυνε, ώστε να ξεπεράσουμε τα όριά μας, να δοκιμάσουμε καινούργια πράγματα, καινούργιες δραστηριότητες και να βγούμε από την ζώνη άνεσής μας. Το να μένουμε εντός της ζώνης άνεσής μας, δηλαδή εντός των ορίων που γνωρίζουμε καλά και που νιώθουμε ασφαλείς, τότε αυτό εγκυμονεί κάποιους κινδύνους όπως οι παρακάτω: καταρχάς, εφησυχάζουμε αφήνοντας να χαθούν ευκαιρίες ανάπτυξής μας. Ας θυμηθούμε τον πρώτο νόμο του Νεύτωνα για την κίνηση ο οποίος λέει ότι «ένα σώμα σε ηρεμία θα παραμείνει σε ηρεμία, εκτός κι αν μια εξωτερική δύναμη ασκηθεί πάνω του». Αυτό μας θυμίζει επίσης, την παροιμία: «πέτρα που δεν κινείται χορταριάζει». Έτσι, κι εμείς λοιπόν, χρειαζόμαστε μια εξωτερική δύναμη για να μας παρα -κινήσει, χρειαζόμαστε ένα κίνητρο. Προφανώς, δεν είναι τυχαίο ότι η λέξη κίνητρο εμπεριέχει το ρήμα «κινώ». Συνεπώς, το ερώτημα είναι πολύ απλό: πώς μπορεί κανείς να σημειώσει πρόοδο αν δεν κινηθεί;  

 

Επιπροσθέτως, πώς θα κερδίσουμε, αν δεν τολμήσουμε; Πολύ γνωστή η φράση «ο τολμών, νικά», και ποιος είναι αυτός ο τολμών; Μα φυσικά εκείνος που αναλαμβάνει ρίσκα και παλεύει αξιοποιώντας τις υπάρχουσες δυνάμεις του αφιερώνοντας χρόνο προκειμένου να βελτιώσει αυτές του τις δυνάμεις, αλλά και να αυξήσει τις δεξιότητές και τις ικανότητές του. Το άτομο που αρκείται στις δυνατότητες που έχει αδιαφορώντας να αποκτήσει νέες, παραμένει στάσιμο. Μοιάζει με τον αθλητή που τρέχει μεν, αλλά διανύει πάντα την ίδια απόσταση. Αυτός ο αθλητής δεν θα καταφέρει ποτέ να τρέξει σε μαραθώνιο. Το ίδιο συμβαίνει και με τον αθλητή που σηκώνει πάντα τα ίδια κιλά. Κάποια στιγμή το σώμα του θα σταματήσει να παράγει νέους μύες και δεν θα υπάρχει βελτίωση. Επειδή αναφέραμε παραδείγματα που σχετίζονται με τις σωματικές δεξιότητες, είναι συνετό να αναφέρουμε και κάποια που σχετίζονται με πνευματικές δεξιότητες για να αποφευχθεί να δημιουργηθεί η παρεξήγηση ότι η ζώνη άνεσης αφορά μόνο τη μια από τις δύο υποστάσεις. Έτσι, φανταστείτε έναν μαθητή ο οποίος δεν θέλει να συνεχίσει τις σπουδές του στη μουσική ή στις ξένες γλώσσες, γιατί φοβάται ότι θα δυσκολευτεί και δεν θα τα καταφέρει να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις των ανώτερων επιπέδων. Αντιστρόφως, σκεφτείτε κάποιους δασκάλους ή καθηγητές που διδάσκουν πάντα μικρές τάξεις, γιατί φοβούνται ότι δεν θα τα καταφέρουν εξίσου καλά με τα υψηλότερα επίπεδα που απαιτούν όπως είναι φυσικό υψηλότερες γνώσεις. Έτσι, μένουν στάσιμοι, εφόσον δεν βγαίνουν από τη ζώνη άνεσής τους και δεν περνούν ποτέ στη ζώνη μάθησης και τελικά στη ζώνη ανάπτυξης. Έχουν βαλτώσει στις ζώνες της άνεσης και του φόβου.

Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι όσο περισσότερες δύσκολες εργασίες αναλαμβάνουμε, τόσο πιο ικανοί και εξοικειωμένοι γινόμαστε σε αυτές, διευρύνοντας κι επεκτείνοντας την ζώνη άνεσής μας σε όλο και υψηλότερα επίπεδα και διαστάσεις. Το να γνωρίσει κανείς τα όρια της ζώνης άνεσής του είναι ένα πρώτο βήμα για να βγει έξω από αυτά. Χρειάζεται εκμάθηση εξισορρόπησης του χρόνου μέσα και έξω από την ζώνη άνεσης και απαραίτητη προϋπόθεση είναι το ξε-βόλεμα, το να υπομείνει κανείς τη δυσφορία και το απαραίτητο ρίσκο για να έρθει σε επαφή με καινούργιες δραστηριότητες και εμπειρίες.  

 

Η ψυχίατρος, Abigail Brenner, την οποία αναφέραμε παραπάνω, είναι επίσης συγγραφέας του βιβλίου Transitions: How Women Embrace Change and Celebrate Life (μεταβάσεις: πώς οι γυναίκες αγκαλιάζουν την αλλαγή και γιορτάζουν τη ζωή), μέσα στο οποίο περιγράφει τους πέντε βασικούς λόγους για να βγούμε από την ζώνη άνεσής μας. 1) Η εμπειρία της «πραγματικής ζωής είναι σημαντική για να γίνετε καλύτερος άνθρωπος. Η πραγματική ζωή είναι ο συνδυασμός όλων των εμπειριών της ζωής σας, όχι μόνο εκείνων που σας κάνουν να νιώθετε άνετα. 2) Πιέζοντας τον εαυτό σας να κάνει δυσάρεστα πράγματα, απελευθερώνετε το «προσωπικό σας απόθεμα ανεκμετάλλευτων γνώσεων και πόρων». Δεν γνωρίζετε πραγματικά τις δυνάμεις σας αν δεν τις δοκιμάσετε. 3) Τα ρίσκα αποτελούν εμπειρίες ανάπτυξης, ανεξαρτήτως του αποτελέσματος. Σύμφωνα με την Δρ. Brenner, αποτυχία σημαίνει «πρώτη προσπάθεια μάθησης», αν μετατρέψεις τη λέξη fail σε ακρωνύμιο: First Attempt In Learning. 4) Η μετριότητα είναι ένα απίστευτα υψηλό τίμημα για την αίσθηση της σχετικής ασφάλειας. Το να επιτρέπεις στην άνεσή σου να υπαγορεύει την εμπειρία σου δεν είναι τρόπος να ζήσεις. 5) Το να βγεις έξω από τη ζώνη άνεσής σου, σε βοηθά να μάθεις πώς να αντιμετωπίζεις τις αλλαγές, διευρύνοντας έτσι τη ζώνη άνεσής σου.  

Εν κατακλείδι, η αναπτυξιακή μας ζώνη υπάρχει έξω από την ζώνη άνεσής μας και δεν θα πρέπει να την δούμε ως περιοχή βίωσης άγχους, αλλά ως χώρο ευκαιριών για να γίνουμε καλύτεροι. Η ζώνη ανάπτυξης δεν πρέπει να ιδωθεί ως τόπος πανικού, άγχους και στρες, αλλά ως τόπος διαφυγής από την στασιμότητα και επαφής με τις δυνατότητές μας, δηλαδή με την αυτοπραγμάτωσή μας, της μεγαλύτερής μας ανάγκης για τη δημιουργία της καλύτερης δυνατής εκδοχής του εαυτού μας.

 

Πηγές:

https://positivepsychology.com/comfort-zone/

https://www.waldenu.edu/programs/psychology-counseling/resource/the-pros-and-cons-of-comfort-zones

https://arraybc.com/the-psychology-of-comfort-zones

https://psychcentral.com/blog/comfort-zones-an-alternative-perspective

 

Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.