Η ψυχολογία του Déjà vu

Όλοι έχουμε βιώσει μία ή περισσότερες φορές την αίσθηση ότι έχουμε ξαναζήσει μια εμπειρία, ενώ βρισκόμαστε για πρώτη φορά στο συγκεκριμένο μέρος ή με το συγκεκριμένο πρόσωπο ή ζούμε για πρώτη φορά τη συγκεκριμένη κατάσταση. Επίσης, είμαστε βέβαιοι ότι νιώθουμε τα ίδια συναισθήματα με προηγούμενες φορές και καταστάσεις που ήδη έχουμε ξαναζήσει. Αυτό το μυστηριώδες αίσθημα ή φαινόμενο, που είναι γνωστό ως déjà vu, συμβαίνει κάθε φορά που μια νέα κατάσταση μας φαίνεται οικεία και έχουμε την αίσθηση ότι την έχουμε ξαναβιώσει, ακόμη και όταν έχουν αποδείξεις ότι ποτέ στο παρελθόν δεν έχουμε ζήσει μια ανάλογη κατάσταση ή περίπτωση.

Οι ερμηνείες που έχουν δοθεί στο συγκεκριμένο φαινόμενο ποικίλουν και εκτείνονται από τις παραφυσικές διαταραχές μέχρι τις νευρολογικές διαταραχές.

Σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο Colorado State University, περιγράφηκαν οι ομοιότητες ανάμεσα στο déjà vu και την κατανόηση της ανθρώπινης μνήμης για την αναγνώριση. Η μνήμη αναγνώρισης αποτελεί το είδος της μνήμης που μας παρέχει τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που βιώνουμε την τρέχουσα στιγμή το έχουμε ήδη βιώσει στο παρελθόν, θεωρώντας πως μας είναι οικείο και το έχουμε ξαναζήσει. Ο εγκέφαλος κυμαίνεται ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς τύπους της μνήμης αναγνώρισης, που είναι η αναπόληση και η οικειότητα. Η αναπόληση στηρίζεται στην αναγνώριση όσων έχουν συμβεί όταν μπορούμε να εντοπίσουμε ένα παράδειγμα ενώ μια τρέχουσα κατάσταση έχει συμβεί στο παρελθόν. Η οικειότητα αφορά πρόσωπα, γεγονότα ή καταστάσεις που αναγνωρίζουμε καθώς έχουμε ζήσει στο παρελθόν αλλά δεν τις θυμόμαστε. Έτσι, η τρέχουσα κατάσταση μας δίνει την αίσθηση ότι είναι οικεία, ενώ δεν θυμόμαστε να την έχουμε ξαναζήσει στο παρελθόν. 

Το déjà vu αποτελεί ένα παράδειγμα οικειότητας, που στηρίζεται στην αναγνώριση, καθώς πιστεύουμε ότι αναγνωρίζουμε τη συγκεκριμένη κατάσταση ως μια κατάσταση που την έχουμε ξαναβιώσει, αλλά δεν είμαστε σίγουροι γιατί νιώθουμε έτσι. Επιπλέον, το déjà vu μπορεί να συμβεί όταν συγκεκριμένες πλευρές μιας κατάστασης αναγνωρίζονται ως προγενέστερες καταστάσεις, που έχουμε βιώσει δημιουργώντας μας συναισθήματα οικειότητας. Εκτός από την ύπαρξη οικειότητας, το déjà vu μπορεί να οφείλεται στη θεωρία της ομοιότητας, που αφορά τη σύνδεση ανάμεσα στην τωρινή εμπειρία και σε κάποια παλαιότερη εσωτερική μας μνήμη. Όταν τα στοιχεία που ανακαλούμε σχετικά με τη συγκεκριμένη κατάσταση είναι αρκετά, τότε είναι αρκετές και οι πιθανότητες να βιώσουμε déjà vu.   

Σύμφωνα με το Freud, το συναίσθημα ότι αυτό που ζούμε τώρα το έχουμε ήδη αισθανθεί από πριν δεν είναι μια παραίσθηση, αλλά αφορά τη μνήμη μιας ασυναίσθητης φαντασίας. Ορισμένα πράγματα που ζούμε εξαιτίας του γρήγορου τρόπου με τον οποίο προσπερνάμε ή παραβλέπουμε καταστάσεις ή γεγονότα, χωρίς να τα δίνουμε την απαιτούμενη προσοχή και συνειδητή σημασία, καταγράφονται στο υποσυνείδητο και εμφανίζονται σε κάποιο μετέπειτα χρόνο με διαφορετικό τρόπο. Για τον Jung το déjà vu είναι ένας μηχανισμός να αναδυθεί σε συνειδητό επίπεδο κάποιο στοιχείο από το ασυνείδητο. Όταν κάποιο εξωτερικό γεγονός συνδέεται με κάποια ασυνείδητη γνώση που βρίσκεται μέσα μας, αυτή η γνώση μπορεί να φτάσει σε συνειδητό επίπεδο, με αποτέλεσμα το γεγονός να βιωθεί ως déjà vu και να θυμηθούμε μια προϋπάρχουσα ανάμνηση σχετικά με το εν λόγω γεγονός.

Βιβλιογραφία

http://www.sciencedaily.com/releases/2008/11/081118122146.htm. The Psychology of Déjà vu.