Επαγγελματική ικανοποίηση και κοινωνική στήριξη στην εργασία

Η εργασία λαμβάνει κεντρική θέση στη ζωή του ατόμου, μετά την ενηλικίωση του, ενώ συμβάλει σημαντικά στη διαμόρφωση της ψυχοκοινωνικής του ταυτότητας. Παίζει καθοριστικό ρόλο η επαγγελματική ικανοποίηση που βιώνει το άτομο καθώς και η κοινωνική στήριξη που δέχεται στο πλαίσιο της εργασίας. Είναι δύο παράγοντες που συνδέονται με την γενικότερη ψυχική ισορροπία και ικανοποίηση που νιώθει το άτομο στη ζωή του, ενώ συμβάλλει στην ψυχοκοινωνική του εξέλιξη και ολοκλήρωση. 

Η επαγγελματική ικανοποίηση σχετίζεται με την ψυχική υγεία του εργατικού δυναμικού και την υψηλή τους αποδοτικότητα, ενώ συνδέεται με τα κίνητρα της εργασίας, τις στάσεις και τις αξίες, διαμορφώνοντας και τις στάσεις απέναντι στην εργασία (Κάντας, 1997). Στον αντίποδα της επαγγελματικής ικανοποίησης βρίσκεται η επαγγελματική δυσαρέσκεια, η οποία θεωρείται ότι σχετίζεται με την επαγγελματική εξουθένωση. Σύμφωνα με τον Koustelios (2001), η επαγγελματική δυσαρέσκεια συνδέεται με την επαγγελματική εξουθένωση ή οι δύο αυτές μεταβλητές ίσως σχετίζονται με μία τρίτη μεταβλητή, όπως οι κακές συνθήκες εργασίας. Ο Koustelios (2001) πραγματοποίησε μία έρευνα με δασκάλους στην οποία βρήκε ότι το στρες δεν παίζει σημαντικό ρόλο ως παράγοντας πρόβλεψης της εμφάνισης επαγγελματικής εξουθένωσης, ενώ συγκεκριμένες πλευρές της επαγγελματικής ικανοποίησης φαίνεται πως είναι σημαντικοί προβλεπτικοί παράγοντες για την επαγγελματική εξουθένωση των δασκάλων.

Σύμφωνα με το μοντέλο για την επαγγελματική ικανοποίηση (Lent & Brown, 2006), η επαγγελματική ικανοποίηση προβλέπεται από πέντε κατηγορίες μεταβλητών, που είναι οι συνθήκες εργασίας, η εξέλιξη των στόχων, η αυτοαποτελεσματικότητα, η στήριξη σχετικά με τους στόχους και την αποτελεσματικότητα και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Οι Duffy & Lent (2009) εξέτασαν αυτούς τους πέντε παράγοντες και διαπίστωσαν ότι οι δάσκαλοι που ήταν περισσότερο ικανοποιημένοι με τη δουλειά τους αντιλαμβάνονταν το περιβάλλον τους ως πιο υποστηρικτικό, ενώ είχαν εμπιστοσύνη στις ικανότητές τους για επιτυχή ολοκλήρωση της εργασίας τους και των στόχων τους.

Σημαντικό ρόλο στη σχέση που έχει το άτομο με την εργασία του και στα συναισθήματα που του προκαλεί παίζει η κοινωνική στήριξη που έχει το άτομο. Η σχέση του ατόμου με το περιβάλλον αποτελεί και μία σημαντική στρατηγική για τη διαχείριση του άγχους (Lazarus, 1993). Σύμφωνα με τον Cohen (2004) η κοινωνική στήριξη αφενός μπορεί να επηρεάσει την ψυχική υγεία του εργαζομένου δίνοντάς του μια αίσθηση ψυχολογικής ασφάλειας και επομένως μειωμένα επίπεδα άγχους και αφετέρου μπορεί να μειώσει τις διαπροσωπικές συγκρούσεις παρέχοντας ένα θετικό εργασιακό περιβάλλον, όπου η συναδελφική στήριξη μπορεί να συμβάλλει στην ψυχική ευημερία και ικανοποίηση από την εργασία. Οι εργαζόμενοι που λαμβάνουν κοινωνική στήριξη τείνουν να υιοθετούν πιο προσαρμοστικές στρατηγικές αντιμετώπισης ή περισσότερο συναισθηματικά κατευθυνόμενες στρατηγικές (Shen, 2009). 

Η κοινωνική στήριξη έχει βρεθεί πως παίζει σημαντικό ρόλο στην επαγγελματική εξουθένωση και το εργασιακό στρες (Mo, 1991). Συγκεκριμένα, τα αυξημένα επίπεδα κοινωνικής στήριξης συμβάλλουν στη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης επαγγελματικής εξουθένωσης, που χαρακτηρίζεται από συναισθηματική εξάντληση, αποπροσωποίηση και μειωμένο αίσθημα προσωπικής επίτευξης, τα οποία συνδέονται με την αύξηση του στρες στην εργασία. Οι Καφέτσιος και συν. (2006) παρουσίασαν δύο έρευνες σχετικά με τις διαπροσωπικές σχέσεις στην εργασία, από τις οποίες διαπίστωσαν ότι τόσο ο αριθμός υποστηρικτικών ατόμων όσο και η ικανοποίηση από την κοινωνική στήριξη παρουσίασαν θετική συσχέτιση με την ικανοποίηση από την εργασία και το θετικό συναίσθημα στην εργασία και αρνητική συσχέτιση με πλευρές της επαγγελματικής εξουθένωσης, ενώ συμπέραναν ότι η κοινωνική στήριξη παίζει σημαντικό ρόλο για τους εργαζόμενους.

 

Όσον αφορά την κοινωνική στήριξη, σε μία έρευνα των Bellman et al. (2003), διαπιστώθηκε ότι ασκεί επιρροή στα επίπεδα του άγχους, αλλά είναι διαφορετικά τα αποτελέσματα για τους άντρες  και γυναίκες. Η επίδραση του φύλου φαίνεται και στην έρευνα των Thompson & Cavallaro (2006), όπου οι γυναίκες ανέφεραν υψηλότερα επίπεδα συναδελφικής στήριξης από ότι οι άντρες. Γενικότερα, η κοινωνική στήριξη φαίνεται πως είναι από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για τη βελτίωση των συναισθημάτων για την προσωπική ολοκλήρωση των εργαζομένων, με πιο σημαντική τη συναισθηματική στήριξη. 

Βιβλιογραφία

Bellman, S., Forster, N., & Cooper, C.L. (2003). Gender differences in the use of social support as a moderator of occupational stress. Stress and Health, 19, 45- 58.

Cohen, S. (2004). Social relationship and health. American Psychologist, 59, 676- 684.

Duffy, R.D., & Lent, R.W. (2009). Test of a social cognitive model of work satisfaction in teachers. Journal of Vocational Behavior, 75, 212- 223.

Κάντας, Α. (1997). Οργανωτική-Βιομηχανική Ψυχολογία: Κίνητρα-Επαγγελματική Ικανοποίηση- Ηγεσία (Μέρος 1^ο). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Καφέτσιος, Κ., Βούζας, Φ., Πετρούλια, Ι., & Τζίμα, Γ. (2006). Διαπροσωπικές σχέσεις στην εργασία: Η επίδραση της κοινωνικής στήριξης στο συναίσθημα και την ικανοποίηση από την εργασία. Επιθεώρηση Ελληνικής Ακαδημίας Διοίκησης Επιχειρήσεων, 4 (1), 6- 17.

Koustelios, A. (2001). Organizational factors as predictors of teachers’ burnout. Psychological Reports, 88, 627-634.

Lazarus, R.S. (1993). From psychological stress to the emotions: A history of changing outlooks. Annual Review of Psychological, 44, 1- 21.

Lent, R.W., & Brown, S.D. (2006). Integrating person and situation perspectives on work satisfaction: A social- cognitive view. Journal of Vocational Behavior, 69, 236- 247.

Mo, K-W. Teacher burnout: Relations with stress, personality, and social support. Educational Journal, 19 (1), 3- 11.

Shen, Y.E. (2009). Relationships between self- efficacy, social support and stress coping strategies in Chinese primary and secondary school teachers. Stress and Health, 25, 129- 138.

Thompson, B.M., & Cavallaro, L. (2007). Gender, work- based support and family outcomes. Stress and Health, 23, 73- 85.