Ψυχαναγκασμοί ή απλά τελειότητα;

«Μου αρέσει να είναι όλα τέλεια και άψογα γύρω μου αλλά και σε μένα. Δεν συγχωρώ ποτέ τα λάθη μου και στόχος μου είναι πάντα η τελειότητα. Αν προσπαθήσω πολύ θα τα καταφέρω»…

Η  τάση  κάποιων  ανθρώπων  για  τελειότητα  μπορεί  να  οδηγήσει  στην  εμφάνιση  ελέγχων  και  τελετουργιών  που  θα  τους  επιτρέπουν  να  νιώθουν  πάντα  ότι  έχουν  τον  έλεγχο  των  πραγμάτων  και  ότι  θα  φτάσουν  στους  υψηλούς  στόχους  που  διαρκώς  θέτουν.  Η  τάση  αυτή  για  τελειότητα  μπορεί  να  είναι  απλά  ένα  στοιχείο  του  χαρακτήρα  του  ατόμου,  ενώ  σε  κάποιες  περιπτώσεις  μπορεί  να  αποτελεί  ένα  βασικό  χαρακτηριστικό  που  αφορά  όλη  τη  συμπεριφορά  του.  Το  άτομο  δηλαδή  μπορεί  να  εμφανίζει  σε  υπερβολικό  βαθμό  μια  τάση  για  τελειότητα,  που  συνοδεύεται  από  ψυχαναγκαστικές  συμπεριφορές,  με  βασικά  στοιχεία  την  ανάγκη  για  αυτονομία  και  την  υπευθυνότητα,  την  ανάγκη  για  μια  τάξη  στα  πράγματά  του,  και  την  ανάγκη  για  ένα  αυστηρό  πρόγραμμα  χωρίς  αλλαγές  που  θα  οφείλονται  σε  τρίτους.
 

Ένα  άτομο  με  ψυχαναγκαστική  συμπεριφορά  χαρακτηρίζεται  από  πρόγραμμα,  μελέτη  των  πιθανών  σεναρίων,  τάξη,  συγκρατημένη  έκφραση  των  συναισθημάτων,  ενώ  μπορεί  να  εμφανίσει  περιορισμούς  στην  κοινωνική  ζωή  του  και  δυσκολίες  στην  καθημερινότητά  του.  Επιπλέον,  η  ψυχαναγκαστική  συμπεριφορά  μπορεί  να  κάνει  το  άτομο  κουραστικό  στους  άλλους  γύρω  του.  Ένα  από  τα  βασικά  στοιχεία  του  ατόμου  που  εμφανίζει  ψυχαναγκαστική  συμπεριφορά  είναι  το  άγχος.  Διαρκώς  βιώνει  μια  αγωνία  και  ανησυχία  να  είναι  τα  πράγματα  όπως  έχει  προγραμματίσει  το  ίδιο.  Για  να  μπορέσει  το  άτομο  να  ανακουφίσει  το  άγχος  και  την  ανησυχία  του  επινοεί  και  πραγματοποιεί  διάφορες  τελετουργίες  και  εστιάζει  στην  ικανότητά  του  για  έλεγχο  των  πραγμάτων  και  των  καταστάσεων  γύρω  του.  

Η  ψυχαναγκαστική  συμπεριφορά  ακολουθείται  συνήθως  και  από  γνωστικά  στοιχεία,  που  συνδέονται  με  την  εμφάνιση  έμμονων  ιδεών.  Οι  ψυχαναγκασμοί  περιλαμβάνουν  έμμονες  ιδέες  που  διαρκώς  πολιορκούν  το  άτομο  και  το  κάνουν  να  βιώνει  άγχος  και  αγωνία.  Οι  έμμονες  ιδέες  οδηγούν  το  άτομο  να  ασχολείται  συνέχεια  με  ένα  θέμα,  ενώ  κύριο  στοιχείο  είναι  ότι  οι  σκέψεις  αυτές  συχνά  επανεμφανίζονται  και  δημιουργούν  άγχος  στο  άτομο.

Τα  άτομα  με  ψυχαναγκαστικά  στοιχεία  στην  προσωπικότητά  τους  δεν  σημαίνει  ότι  θα  εκδηλώσουν  ψυχαναγκαστική  διαταραχή,  μπορεί  όμως  να  εμφανίσουν  ορισμένες  ψυχαναγκαστικές  συμπεριφορές  και  έμμονες  ιδέες  κυρίως  σε  περιόδους  που  το  άτομο  νιώθει  έντονο  άγχος  ή  βιώνει  εντάσεις  και  συγκρούσεις.  Οι  τελετουργίες  και  οι  έμμονες  ιδέες  είναι  τρόποι  για  μείωση  του  άγχους  και  ανακούφιση  όσων  νιώθει  το  άτομο.  

Ένα  άτομο  με  ψυχαναγκαστική  προσωπικότητα  χαρακτηρίζεται  από  τάση  για  σχολαστικότητα  και  έμφαση  στις  λεπτομέρειες,  καθώς  και  αναποφασιστικότητα.  Ωστόσο,  το  άτομο  με  ψυχαναγκαστική  προσωπικότητα  συγκεντρώνει  και  πολλά  χαρίσματα,  που  είναι  η  ικανότητά  του  για  τάξη,  η  οργανωτικότητά  του,  η  σοβαρότητα  και  η  επίτευξη  υψηλών  στόχων.  

Η  καθαριότητα  θεωρείται  ένα  θετικό  στοιχείο  των  ατόμων,  όμως,  όταν  το  άτομο  πλένει  εκατό  φορές  τα  χέρια  του  κάθε  μέρα  ή  περνά  2-3  ώρες  για  να  κάνει  μπάνιο  ή  φοβάται  να  μπει  στα  μέσα  μαζικής  μεταφοράς  λόγω  των  μικροβίων  που  υπάρχουν  τότε  γίνεται  δυσλειτουργικό  μέσα  στην  καθημερινότητά  του.  Η  υπερβολή  και  η  μανία  αποτελεί  δύο  βασικά  χαρακτηριστικά  των  ατόμων  με  ψυχαναγκαστική  προσωπικότητα.  

Ωστόσο,  ένα  βασικό  ερώτημα  είναι  τι  κρύβει  αυτή  η  τάση  για  μανία  και  υπερβολή.  Πρόκειται  για  μια  επιθυμία  του  ψυχαναγκαστικού  για  απόλυτο  έλεγχο  των  πραγμάτων  και  των  καταστάσεων  γύρω  του,  ενώ  ταυτόχρονα  βιώνει  και  έντονο  άγχος  αποχωρισμού,  για  αυτό  δεν  θέλει  να  αποχωριστεί  τίποτα,  ούτε  πράγματα,  ούτε  ανθρώπους,  ούτε  καταστάσεις.  Θέλει  να  έχει  την  εξουσία  απέναντι  στα  πράγματα,  ενώ  θέλει  το  ίδιο  να  επιλέγει  τις  αλλαγές  που  θα  γίνουν.  Ο  έλεγχος  τόσο  στον  εαυτό  του  όσο  και  στους  άλλους  είναι  κεντρικό  χαρακτηριστικό.  Νιώθει  μεγαλύτερη  ασφάλεια  να  λειτουργεί  με  βάση  τα  πρέπει  και  όχι  τις  πραγματικές  του  επιθυμίες  και  ανάγκες.  Είναι  αυστηρός  τόσο  με  τους  άλλους  όσο  και  με  τον  εαυτό  τους,  ενώ  νιώθει  εκνευρισμό  και  άγχος  όταν  οι  άλλοι  δεν  ακολουθούν  το  πρόγραμμά  του. 

Ποια  είναι  τα  βασικά  χαρακτηριστικά  του  ατόμου  με  ψυχαναγκαστική  προσωπικότητα;

Συνήθως  είναι  πεισματάρης,  αυστηρός,  τυπικός  και  συντηρητικός  απαιτώντας  από  τους  άλλους  να  τηρούν  το  πρόγραμμα  και  αυτά  που  ο  ίδιος  επιβάλλει.  Επίσης,  δυσκολεύεται  να  συγχωρέσει  τους  άλλους  και  είναι  ελάχιστα  ανεκτικός  στα  λάθη  του  εαυτού  του  αλλά  και  στα  λάθη  των  άλλων.  Δεν  χαρακτηρίζεται  από  ψυχολογική  ευελιξία,  ενώ  αυτό  γίνεται  εμφανές  και  στην  εμφάνισή  του,  καθώς  συνήθως  παρουσιάζεται  άκαμπτος  και  ανέκφραστος,  με  αυστηρή  εμφάνιση  και  ψυχρή  συμπεριφορά.  Όσον  αφορά  τις  κοινωνικές  του  σχέσεις  μπορεί  να  γίνει  επιθετικός  ή  κυνικός  απέναντι  στους  άλλους  ή  και  έντονα  επικριτικός,  ενώ  ο  ίδιος  είναι  ιδιαίτερα  ευαίσθητος  στην  κριτική  των  άλλων.  Η  επιθετικότητα  ωστόσο  σε  κάποιες  περιπτώσεις  καλύπτεται  και  το  άτομο  συμπεριφέρεται  με  ευγένεια,  ευαισθησία  και  ευχαρίστηση  στους  άλλους.  

Επιπλέον,  τα  ψυχαναγκαστικά  άτομα  μπορεί  να  εμφανίσουν  και  αμφιθυμία,  που  οφείλεται  στις  αμφιβολίες  και  τους  δισταγμούς  που  βιώνουν,  ενώ  εκδηλώνεται  με  αμφίθυμα  συναισθήματα  αγάπης  και  μίσους  για  πρόσωπα  και  καταστάσεις.  Ακόμη,  το  ψυχαναγκαστικό  άτομο  αν  και  εμφανίζεται  απόμακρο  και  ψυχρό,  συνήθως  εξαρτάται  σε  μεγάλο  βαθμό  από  τον  περίγυρό  του  και  κυρίως  από  ένα  σημαντικό  άτομο  για  το  ίσιο.  Συνήθως  πρόκειται  για  μια  σχέση  εξάρτησης,  όπου  το  άτομο  από  τη  μία  εξαρτάται  από  το  άλλο  άτομο,  αλλά  νιώθει  και  την  ανάγκη  να  το  ελέγχει,  ενώ  είναι  το  άτομο  που  μπορεί  να  του  καθησυχάσει  τους  προβληματισμούς  και  τις  ανησυχίες  του. 

Η  έλλειψη  τάξης  και  προγράμματος  μπορεί  να  προκαλέσει  στο  άτομο  άγχος,  φόβο,  ανησυχία.  Το  άτομο  μπορεί  να  νιώθει  ανασφάλεια,  μπορεί  να  νιώθει  χαμένο.  Η  τάξη  σημαίνει  για  το  άτομο  ασφάλεια,  καθήκον,  υποχρέωση,  καθησυχασμό  και  ηρεμία.

Όλα  τα  άτομα  που  εμφανίζουν  έμμονες  ιδέες  δεν  σημαίνει  πως  βασανίζονται  από  αυτές.  Το  πρόβλημα  αρχίζει  όταν  κάποιες  έμμονες  ιδέες  αποτελούν  διαρκές  αντικείμενο  σκέψης  του  ατόμου,  με  αποτέλεσμα  το  άτομο  να  μην  ασχολείται  με  τίποτα  άλλο.  Υπάρχουν  άτομα  που  λόγω  των  έμμονων  ιδεών  που  έχουν  μπορεί  να  μην  θέλουν  να  βγουν  από  το  σπίτι  ή  μπορεί  να  σταματήσουν  τις  δραστηριότητές  τους.  Η  συμπεριφορά  του  ατόμου  επηρεάζεται  από  τα  πιστεύω  του.  Επομένως,  οι  έμμονες  ιδέες  επηρεάζουν  τη  συμπεριφορά  του  ατόμου. 

Κάποιες  φορές  είναι  δύσκολη  η  διάκριση  ανάμεσα  στην  ψυχαναγκαστική  προσωπικότητα  και  στα  ψυχαναγκαστικά  προβλήματα.  Ένα  άτομο  που  εμφανίζει  ορισμένα  ψυχαναγκαστικά  στοιχεία  στην  προσωπικότητά  του  και  στο  χαρακτήρα  του  δεν  είναι  απαραίτητα  και  άτομο  που  αντιμετωπίζει  ψυχαναγκαστικά  προβλήματα.  Αν  για  παράδειγμα  ένα  άτομο  έχει  μια  έντονη  τάση  για  καθαριότητα  ή  για  τάξη  ή  αν  ελέγχει  διαρκώς  τους  διακόπτες  ρεύματος  στο  σπίτι  δεν  σημαίνει  απαραίτητα  ότι  αντιμετωπίζει  ψυχαναγκαστικά  προβλήματα.  Ωστόσο,  η  ένταση  και  η  διάρκεια  τέτοιου  είδους  συμπεριφορών  θα  πρέπει  να  οδηγήσει  το  άτομο  στον  προβληματισμό  όσον  αφορά  τη  συμπεριφορά  του,  αν  και  τις  περισσότερες  φορές  το  άτομο  δεν  αναγνωρίζει  αυτές  τις  συμπεριφορές  ως  προβληματικές  ή  τις  σκέψεις  του  ως  παράλογες. 

Παπαδοπούλου  Ελένη-  Ψυχολόγος, MSc