Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση παιδιών και εφήβων

Οι γονείς είναι τα βασικά πρόσωπα που συμβάλλουν στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών... Τι λέμε στα παιδιά και τι στους εφήβους;

Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θα πρέπει να ξεκινά από μικρή ηλικία, όταν το παιδί αρχίζει να γνωρίζει το σώμα του αγοριού και του κοριτσιού και στη συνέχεια του άνδρα και της γυναίκας. Αυτό μπορεί να γίνει και μέσα από κατάλληλα βιβλία. Σε περίπτωση που ο γονιός δυσκολεύεται να μιλήσει με το παιδί για θέματα γύρω από το σεξ μπορεί να ξεκινήσει με βιβλία σεξουαλικής αγωγής που θα τα διαβάσει μαζί με το παιδί του. Επίσης, είναι καλό στο παιδί να μιλήσει ο γονιός που νιώθει πιο άνετα να συζητήσει για θέματα γύρω από το σεξ, κατά προτίμηση να είναι ενήλικας.

Προσχολική ηλικία

Τα μικρά παιδιά ενδιαφέρονται πολύ για το σώμα τους, ήδη από την ηλικία των 2-3 ετών. Σε ηλικία 2-6 ετών αρχίζουν και οι πρώτες ερωτήσεις, προς τη μητέρα κυρίως, που συνήθως είναι: «Γιατί φουσκώνει η κοιλιά σου μαμά;», «Γιατί το τάδε κοριτσάκι δεν έχει πουλάκι;» κ.α. Οι απαντήσεις στα παιδιά αυτής της ηλικίας θα πρέπει να είναι απλές και σωστές, αλλά να περιορίζονται στην ερώτηση. Επίσης θα πρέπει να είναι καθησυχαστικές, π.χ. ότι τα αγόρια είναι διαφορετικά φτιαγμένα από τα κορίτσια, ώστε να μη δημιουργούνται προβλήματα ζήλιας ή φόβου.

Τα μικρά παιδιά πρέπει να μάθουν ότι τα γεννητικά όργανα είναι μέρη του σώματός μας που θεωρούνται αυστηρά προσωπικά, για αυτό και τα έχουμε καλυμμένα με τα ρούχα μας, ότι δεν είναι σωστό να αγγίζουν τα γεννητικά τους όργανα σε δημόσιους χώρους και ότι μπορούν να χαϊδεύουν, να αγκαλιάζουν και να φιλούν ο ένας τον άλλο για να εκφράσουν την αγάπη τους σε μέλη της οικογένειας, σε συγγενείς και σε φίλους. Ωστόσο, θα πρέπει τα παιδιά να ξέρουν ότι δεν θα πρέπει να επιτρέπουν σε κανέναν να αγγίζει ή να χαϊδεύει τα γεννητικά τους όργανα και να μην έχουν με ξένους σωματική επαφή, που νιώθουν ότι τους ενοχλεί.

 

Σχολική ηλικία

Οι καλύτερες ηλικίες για μαθήματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης είναι οι ηλικίες 8-12 ετών. Τα παιδιά αυτής της ηλικιακής ομάδας χρειάζονται πλέον λεπτομερείς πληροφορίες. Συγκεκριμένα τα κορίτσια ενδιαφέρονται να μάθουν για το τι συμβαίνει στο σώμα τους (έμμηνος ρύση, εγκυμοσύνη, αύξηση στήθους κ.α.), ενώ τα αγόρια για το ρόλο τους στη διαδικασία της αναπαραγωγής και της γέννησης ενός παιδιού κ.α. Οι ερωτήσεις εδώ είναι είτε απλές είτε περίπλοκες, όπως π.χ. πονάει κανείς κατά την περίοδο, τι είναι οι όρχεις, τι δουλειά κάνουν, τι δουλειά κάνει η μήτρα, γιατί έρχεται η έμμηνος ρύση, πως γίνονται τα δίδυμα κ.λπ.

 Πρέπει να τονιστεί ότι ο παιδίατρος, οι γονείς και όποιος άλλος επιληφθεί της ενημέρωσης θα πρέπει με σοβαρότητα και χωρίς γέλια να ενημερώσει σωστά το παιδί. Είναι σημαντικό το παιδί να αποκτήσει την εμπιστοσύνη του ατόμου που θα το ενημερώσει, γιατί σε αντίθετη περίπτωση δεν θα ρωτήσει πάλι. Έτσι θα προσπαθήσει να ενημερωθεί από άλλη πηγή –που πιθανόν να μην είναι και η καταλληλότερη. Σοβαρότητα, υπευθυνότητα, αλήθεια, δόμηση εμπιστοσύνης, είναι το μυστικό για τη σωστή σεξουαλική ενημέρωση των παιδιών αυτής της ηλικιακής ομάδας. Το παιδί σε αυτή την ηλικία θα πρέπει να καταλάβει τη σημασία της ιδιωτικής ζωής.

 Κάθε οικογένεια έχει το δικό της τρόπο να μεταδίδει στα παιδιά της τις πληροφορίες που αφορούν το σεξ. Κάθε οικογένεια είναι ένας ξεχωριστός κόσμος. Μέσα σε αυτό τον κόσμο υπάρχει, ζωντανό και μεταβαλλόμενο, το σύστημα της επικοινωνίας των μελών της, με το οποίο δέχονται και μεταδίδουν τα μεταξύ τους μηνύματα, τόσο τα λεκτικά όσο και τα μη λεκτικά. Τα μηνύματα αυτά κάνουν τα μέλη κάθε οικογένειας να δοκιμάζουν ποικίλα συναισθήματα –ευτυχία, άνεση και χαρά από τη μία, ενοχή, θυμό και πόνο, από την άλλη. Τους δίνουν πληροφορίες για την ατομική τους αξία και για το πόσο αξιαγάπητα είναι, τους μαθαίνουν τα συναισθήματα που θα συνδέσουν με τη σεξουαλικότητα.

Τα μη λεκτικά μηνύματα μπορεί να έχουν ισχυρή επίδραση. Η σιωπή μπορεί να εκληφθεί σαν απόσυρση της αγάπης του γονιού, κυρίως αν το παιδί νιώθει δυστυχισμένο ή πιστεύει πως έχει δυσαρεστήσει το γονιό του για κάποιο λόγο. Ακόμα, κι αν οι γονείς δεν συζητούν με τα παιδιά τους για το σεξ είναι βέβαιο ότι τους μεταδίδουν τα συναισθήματα και τις απόψεις τους για τη σεξουαλικότητα, καθώς και μηνύματα για την αξία που έχουν τα ίδια τα παιδιά ως άτομα, επηρεάζοντας έτσι την αυτοεκτίμησή τους και χτίζοντας τις απόψεις και τις αξίες τους σχετικά με το σεξ.

 Αν οι γονείς έχουν άνεση στις συζητήσεις τους για το σεξ με τα παιδιά τους, είναι πολύ πιθανό και τα παιδιά να νιώθουν άνετα για τη σεξουαλικότητά τους. Τα συναισθήματα και οι απόψεις των γονιών είναι εξίσου σημαντικά με τις πρακτικές γνώσεις που μεταδίδουν στα παιδιά τους για το θέμα αυτό. Κι αν τα παιδιά νιώθουν άνετα, είναι πολύ πιθανό να ζητήσουν τη βοήθεια των γονιών τους, όταν έχουν κάποιο πρόβλημα σχετικό με το σεξ ή με τη σεξουαλική τους ανάπτυξη, καθώς κι όταν χρειάζονται πληροφορίες για αυτά τα θέματα.

 Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση γίνεται με πολλούς τρόπους, ακόμα κι όταν ο γονιός χαϊδεύει ή αγκαλιάζει το παιδί του, όταν οι δύο σύντροφοι είναι τρυφεροί και εκδηλωτικοί ο ένας προς τον άλλο μπροστά στα παιδιά, από τον τρόπο που ο γονιός αντιμετωπίζει τα γεννητικά όργανα του παιδιού, όταν του μαθαίνει τη χρήση της τουαλέτας, όταν τα παιδιά δέχονται μηνύματα για τη συμπεριφορά των ανδρών και των γυναικών από το περιβάλλον τους. Τα συναισθήματα αμηχανίας που μπορεί να νιώθουν οι γονείς για συζητήσεις σχετικά με το σεξ, μπορούν να τα ξεπεράσουν όταν τα αποδεχτούν, κι αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την έκφραση των συναισθημάτων και τη συζήτηση σχετικά με αυτά. Οι γονείς μπορούν να αρχίζουν πιο ανοιχτά να συζητάνε πρώτα μεταξύ τους για θέματα σχετικά με το σεξ.

 Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι μια διαδικασία που κρατά ολόκληρη ζωή με ή χωρίς την καθοδήγηση των γονέων. Αν χρησιμοποιείτε τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται για να μιλήσετε με το παιδί σας για το σεξ, τότε εκείνο θα αποκτήσει μια ιδέα περί τίνος ακριβώς πρόκειται ώσπου να συμπληρώσει τα 7 ή τα 8 του χρόνια. Αν όμως το αποθαρρύνετε από τέτοιες συζητήσεις τα πρώτα χρόνια, το αφήνετε εκτεθειμένο στην επιρροή των λανθασμένων πληροφοριών που θα πάρει από συμμαθητές και φίλους.

Εφηβεία

Κάποιοι έφηβοι δεν θέλουν να ακούσουν τους γονείς να τους μιλάνε για το σεξ.

Η άρνηση είναι φυσιολογική, καθώς η εφηβεία χαρακτηρίζεται από αμηχανία, άγχος και αστάθεια της ψυχικής διάθεσης. Οι έφηβοι νιώθουν αμηχανία για τις αλλαγές που βιώνουν στο σώμα τους. Τα αγόρια μεγαλώνοντας βιώνουν το μύθο ότι οι άνδρες γνωρίζουν τα πάντα γύρω από το σεξ, πάντα γνωρίζουν τι πρέπει να κάνουν, όταν έχουν μια ερωτική σχέση. Επίσης, θεωρούν ότι η επίδειξη του ανδρισμού απαιτεί την κάλυψη των συναισθημάτων κατωτερότητας, αμφιβολιών και άγνοιας.

Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο των αγοριών είναι η ονείρωξη (το πέος του αγοριού έρχεται σε στύση την ώρα που κοιμάται και εκσπερματώνει, ενώ συνήθως συνοδεύεται από όνειρα). Ξεκινάει στην εφηβεία και είναι μια φυσιολογική λειτουργία. Στα κορίτσια η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση μπορεί να ξεκινήσει με την έμμηνο ρύση (περίοδο), που είναι μια απόλυτα φυσιολογική διαδικασία, πριν όμως ξεκινήσει να έχει περίοδο. Το κορίτσι θα πρέπει να γνωρίζει από την έναρξη της έμμηνου ρύσης υπάρχει η πιθανότητα να μείνει έγκυος.

 Αν μιλήσουμε στο παιδί για την αντισύλληψη δεν σημαίνει πως του περνάμε το μήνυμα ότι έχει την έγκριση των γονιών του να αρχίσει να κάνει σεξ.  Είναι σημαντικό η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση να γίνει από τους γονείς, ενώ σε περιπτώσεις που ο γονιός νιώθει ότι έχει δώσει ορισμένα αρνητικά μηνύματα στο παιδί μπορεί να τα επανορθώσει.

 Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση γίνεται με διάφορους τρόπους από μικρή ηλικία: το ζευγάρι αποτελεί πρότυπο, οι σύζυγοι μπορεί να είναι τρυφεροί και εκδηλωτικοί ο ένας προς τον άλλο μπροστά στα παιδιά, οι συζητήσεις που γίνονται για θέματα που αφορούν το σεξ όταν τα παιδιά ή οι έφηβοι είναι παρόντες και τα μηνύματα που δέχονται οι έφηβοι από τη συμπεριφορά που αναπτύσσεται ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα.

 Είναι σημαντικό οι γονείς να μην χρησιμοποιούν χυδαίες λέξεις όταν μιλάνε με τα παιδιά τους. Είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούνται οι επιστημονικές ορολογίες. Όταν οι γονείς έχουν μεγαλώσει μέσα σε ένα περιβάλλον που δεν γίνονταν συζητήσεις για το σεξ, θα πρέπει πρώτα να μάθουν να χρησιμοποιούν τις κατάλληλες λέξεις και να τις συνηθίσουν ώστε να μην τους φέρνουν σε αμηχανία τέτοιου είδους συζητήσεις. 

 Οι έφηβοι μπορεί να γνωρίζουν αρκετά πράγματα από τις παρέες τους, ο γονιός όμως δεν θα πρέπει να στηρίζεται σε αυτό. Ο γονιός δεν θα πρέπει να περιμένει το παιδί του να ενημερωθεί από τους άλλους γιατί δεν είναι σίγουρο ότι θα έχει σωστή ενημέρωση.

Όταν οι γονείς νιώθουν άνετα και μπορούν να μιλήσουν στα παιδιά τους για ζητήματα σχετικά με το σεξ, τότε και τα παιδιά νιώθουν πιο άνετα και μπορούν να εκφράσουν τις απορίες τους, αλλά και σε περίπτωση που συμβεί κάτι να στραφούν στο γονιό για να ζητήσουν βοήθεια ή τις συμβουλές του.

Παπαδοπούλου Ελένη- Ψυχολόγος, MSc.