Αυτοβιογραφία και εαυτός

«Ως μια ιδιαίτερη ποιότητα της ‘άμεσης’ ανθρώπινης εμπειρίας, ο Εαυτός έχει μια ιδιαιτέρως βασανισμένη ιστορία. Μερικά από τα θεωρητικά προβλήματα που έχει δημιουργήσει, υποπτεύομαι πως μπορούν να αποδοθούν στη ‘θεωρία των ουσιωδών στοιχείων’ που έχει συχνά σημαδέψει την ερευνητική αναζήτηση για την αποσαφήνισή του, λες κι ο Εαυτός ήταν μία ουσία ή ένα πρωταρχικό στοιχείο που προϋπήρχε της προσπάθειάς μας να τον περιγράψουμε, λες και το μόνο που είχε κανείς να κάνει ήταν να τον εξετάσει σχολαστικά για να ανακαλύψει τη φύση του. Αλλά και αυτή η ιδέα να κάνει κανείς κάτι τέτοιο είναι από μόνη της ύποπτη για πολλούς λόγους» (σελ. 149).

 

Στην προσπάθειά μας να βγάλουμε συμπεράσματα για τον Εαυτό μέσα από την ενδοσκόπηση θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι είναι μια υποκειμενική διαδικασία, που στηρίζεται στην επιλογή και στην ερμηνεία. Επομένως, τα λόγια που θα χρησιμοποιήσουμε για να περιγράψουμε τον Εαυτό είναι αποτέλεσμα της δικής μας επεξεργασίας και του δικού μας τρόπου αντίληψης.

Μια λύση που προτάθηκε ως εναλλακτική στην ιδέα ενός άμεσα παρατηρήσιμου Εαυτού ήταν η αντίληψη ενός Εννοιολογικού Εαυτού, που είναι αποτέλεσμα του στοχασμού, που προκύπτει δηλαδή μέσα από τον τρόπο που κατασκευάζουμε την έννοια.

Ωστόσο, αυτό που τελικά βρέθηκε πως έχει περισσότερο ενδιαφέρον ήταν όχι πως θα περιέγραφα τον Εαυτό αλλά ποιες είναι οι διαδικασίες και ποια τα βιώματα με βάση τα οποία ο άνθρωπος διαμορφώνει τη δική του έννοια του Εαυτού και ποια είναι τα είδη Εαυτού που διαμορφώνει.

«Ο Εαυτός περικλείει, όπως είχε υπαινιχτεί ο William James, έναν ‘εκτεταμένο’ εαυτό που συμπεριλαμβάνει την οικογένεια, τους φίλους, τα περιουσιακά στοιχεία κλπ.;

Ή μήπως, όπως πρότειναν οι Hazel Markus και Paula Nurius, είμαστε μια αποικία από Πιθανούς Εαυτούς, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων που προκαλούν φόβο ή ελπίδα και που όλοι αυτοί συνωστίζονται για να κατακτήσουν τον Παρόντα Εαυτό;

Δεν αποτελεί ο Εαυτός μια διαντιδραστική σχέση μεταξύ ενός ομιλητή και ενός Άλλου, και μάλιστα ενός Γενικευμένου Άλλου» (σελ. 150-151).

Σύμφωνα με τον Gergen, υπάρχουν δύο γενικές έννοιες που αφορούν τον τρόπο που ο άνθρωπος στρέφεται προς την κουλτούρα και το παρελθόν. «Η πρώτη είναι ο ανθρώπινος αναστοχασμός, η ικανότητά μας να στρεφόμαστε στο παρελθόν και να τροποποιούμε το παρόν κάτω από την επίδρασή του ή να τροποποιούμε το παρελθόν κάτω από την επίδραση του παρόντος. Ούτε το παρελθόν αλλά ούτε και το παρόν μένουν σταθερά μπροστά σε αυτόν τον αναστοχασμό. Ο ‘απέραντος τόπος διαφύλαξης’ των συναντήσεων και των επαφών του παρελθόντος είναι δυνατό να προβληθεί με διαφορετικούς τρόπους καθώς τις επανεξετάζουμε ή είναι δυνατόν να αλλάξει μέσω της εννοιολογικής αναθεώρησης. Η δεύτερη καθολική έννοια είναι η ‘καταπληκτική’ διανοητική ικανότητά μας να οραματιζόμαστε εναλλακτικές λύσεις- να συλλαμβάνουμε άλλους τρόπους ύπαρξης, δράσης και προσπάθειας. Έτσι, παρόλο που μπορεί, κατά μια έννοια, να είμαστε ‘πλάσματα της ιστορίας’, είμαστε επίσης, κατά μια άλλη έννοια, αυτόνομοι δράστες. Ο Εαυτός, επομένως, όπως κάθε άλλη πλευρά της ανθρώπινης φύσης, λειτουργεί ταυτόχρονα σαν φρουρός της μονιμότητας και σαν βαρόμετρο που ανταποκρίνεται στο τοπικό πολιτισμικό κλίμα. Επίσης, η κουλτούρα μας εφοδιάζει με οδηγούς και τεχνάσματα για να βρούμε μια θέση ανάμεσα στη σταθερότητα και την αλλαγή: ενθαρρύνει, απαγορεύει, δελεάζει, αρνείται και επιβραβεύει τις δεσμεύσεις που αναλαμβάνει ο Εαυτός. Και ο Εαυτός χρησιμοποιώντας τις ικανότητές του να στοχάζεται και να οραματίζεται εναλλακτικές λύσεις, διαφεύγει, ενστερνίζεται ή επαναξιολογεί και αναπλάθει αυτό που έχει να προσφέρει η κουλτούρα. Οποιαδήποτε προσπάθεια να κατανοήσει κανείς τη φύση και την προέλευση του Εαυτού είναι, επομένως, μια ερμηνευτική προσπάθεια, παρόμοια με εκείνη ενός ιστορικού ή ενός ανθρωπολόγου που προσπαθεί να κατανοήσει μια περίοδο ή ένα λαό» (σελ. 161-162).

Ο Gergen υποστήριζε ότι ο Εαυτός ήταν ένα μίγμα από τρία στοιχεία: το ένα παίρνει τις αποφάσεις, το άλλο διαμορφώνει τη στρατηγική και το τρίτο είναι ο παίκτης που φαντάζεται τις υποχρεώσεις του.

Ο Εαυτός διηγείται ιστορίες που περιλαμβάνουν και μια σκιαγράφηση του εαυτού, που αποτελεί μέρος της ιστορίας.

 

Πηγή:

Bruner, Jerome. 1997. Πράξεις νοήματος. Ελληνικά Γράμματα.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Διαβάζοντας το βιβλίο: Ροή. Η ψυχολογία της ευτυχίας

του Μιχάι Τσικζεντμιχάι

 

"Η ροή εξετάζει τη διαδικασία που απαιτείται για να κατακτηθεί η ευτυχία μέσα από τον έλεγχο της εσωτερικής ζωής του ανθρώπου".

"Όμως τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να χαίρονται τη ζωή; Ποιες είναι οι εσωτερικές εμπειρίες που την καθιστούν αξιόλογη; Με το βιβλίο αυτό ο ψυχολόγος Μιχάι Τσικζεντιμιχάι δίνει σαφείς απαντήσεις, έχοντας μελετήσει τις καταστάσεις της 'βέλτιστης εμπειρίας': δηλαδή τις καταστάσεις όπου νιώθουμε συγκεντρωμένοι και βαθιά χαρούμενοι.

Οι έρευνες κατέδειξαν ότι μια εμπειρία γίνεται πραγματικά ικανοποιητική όταν ο συνειδητός ν ους βρίσκεται σε ροή: σε μια κατάσταση προσήλωσης τόσο έντονης, που ισοδυναμεί με απόλυτη αφοσίωση σε μια δραστηριότητα. Όλοι μας βιώνουμε εμπειρίες ροής και είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε τα χαρακτηριστικά τους, νιώθουμε δυνατοί, έχουμε τον έλεγχο των καταστάσεων και οι ικανότητές μας λειτουργούν στο έπακρο. Ο χρόνος και διάφορα προβλήματα συναισθηματικής φύσεως εξαφανίζονται, ενώ μας πλημμυρίζει μια υπέροχη αίσθηση υπέρβασης.

Στο βιβλίο του ο Τσικζεντιμιχάι εξηγεί με ποιο τρόπο μπορούμε να ελέγξουμε αυτή την ευχάριστη κατάσταση, θέτοντας προκλήσεις στον εαυτό μας: αποστολές ή εργασίες που, για το επίπεδο των δυνατοτήτων μας, δεν είναι ούτε πολύ δύσκολες αλλά ούτε και εύκολες. Με τέτοιους στόχους μαθαίνουμε να ελέγχουμε τις πληροφορίες που εντυπώνονται στο συνειδητό μας νου και έτσι βελτιώνουμε την ποιότητα της ζωής μας, ανακαλύπτοντας τον πραγματικό πλούτο της καθημερινότητας (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

 

"Για να απολαύσει κανείς μια νοητική δραστηριότητα, πρέπει να έχει μπροστά του τις ίδιες συνθήκες που κάνουν ευχάριστη μια σωματική δραστηριότητα. Ακόμα και στη συμβολική σφαίρα απαιτούνται δεξιότητες, υπάρχουν κανόνες, στόχος, αλλά και πρόσβαση σε πληροφορίες. Απαιτείται προσήλωση και αλληλεπίδραση με τις ευκαιρίες, σε επίπεδο αντίστοιχο με τις δεξιότητες του ατόμου.

Στην πραγματικότητα, δεν είναι πολύ εύκολο να επιτευχθεί μια τόσο εύρυθμη νοητική κατάσταση. Αντίθετα με όσα υποθέτουμε, η φυσιολογική κατάσταση του νου είναι το χάος. Χωρίς εκπαίδευση, χωρίς κάποιο αντικείμενο στον εξωτερικό κόσμο να αποσπά την προσοχή μας, δεν μπορούμε να επικεντρώσουμε τις σκέψεις μας παρά μόνο λίγα λεπτά κάθε φορά. Όταν η προσοχή μας συγκροτείται εξαιτίας εξωτερικών ερεθισμάτων, όπως όταν βλέπουμε μια ταινία στην οθόνη ή όταν υπάρχει πολλή κίνηση στους δρόμους, είναι σχετικά εύκολο να προσηλωνόμαστε. Αν το βιβλίο  που διαβάζουμε είναι ενδιαφέρον, συμβαίνει το ίδιο, ωστόσο οι περισσότεροι αναγνώστες αρχίζουν να χάνουν τη συγκέντρωσή τους λίγες μόλις σελίδες παρακάτω και ο νους τους αρχίζει να απομακρύνεται από την πλοκή.»

Πηγή:

Μιχάι Τσικζεντμιχάι. 2009. Ροή. Η ψυχολογία της ευτυχίας. Εκδόσεις Καστανιώτη.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

Σωματοποίηση ή μετατροπή των συναισθημάτων και των συγκρούσεων

Τι είναι η αναισθησία υπό μορφή γαντιού;

«Μια κατάσταση στην οποία μόνο το χέρι, δηλαδή η περιοχή από τον καρπό και κάτω, χάνει κάθε αισθητική και λειτουργική ικανότητα, χωρίς όμως να συμβαίνει το ίδιο στον υπόλοιπο βραχίονα. Η αιτιολογία αυτής της διαταραχής δεν είναι δυνατόν να αναχθεί σε κάποια οργανική βλάβη, δεδομένου ότι τα ίδια αισθητικά νεύρα νευρώνουν τόσο την άκρα χείρα όσο και τα τμήματα του βραχίονα. Αν επρόκειτο για βλάβη του νεύρου, τότε το πρόβλημα θα ήταν σοβαρότερο, δηλαδή θα επηρεάζονταν η λειτουργικότητα και η αισθητικότητα τόσο του χεριού όσο και του βραχίονα. 

 

Ο Freud αντιμετώπισε αρκετές ανάλογες περιπτώσεις και μαζί με τον συνεργάτη του Pierre Janet εντόπισαν ένα σύνολο αντιδράσεων μετατροπής, στο οποίο περιλαμβάνονται η απώλεια της όρασης (τύφλωση), της ομιλίας (αφωνία) και της ακοής (κώφωση), όπως επίσης διάφορες μορφές μυϊκής παράλυσης. Υποστηρίζεται ότι οι αντιδράσεις μετατροπής συνιστούν πρώιμες αντιδράσεις σε συναισθηματικές συγκρούσεις. Τα συμπτώματα μετατροπής έχουν κάποιο νόημα, καθώς θεωρείται ότι στόχος τους είναι η επίλυση της συναισθηματικής σύγκρουσης που βιώνει το άτομο που υποφέρει από αυτά.

Ένας άνδρας που ασυνείδητα επιθυμεί να επιτεθεί στον αδελφό του ενδέχεται να υποστεί παράλυση ενός εκ των άνω άκρων του και έτσι να μην μπορεί να κινήσει τον βραχίονά του. Αντίστοιχα, μια παντρεμένη γυναίκα που κατακλύζεται από ενοχές εξαιτίας της σεξουαλικής έλξης που νιώθει για κάποιον άλλο άνδρα είναι δυνατόν να παρουσιάσει απώλεια όρασης. Βεβαίως, πρόκειται για ακραία παραδείγματα, μολονότι συνέβαιναν με εντυπωσιακά μεγάλη συχνότητα την εποχή που έζησε ο Freud.

Στις μέρες μας, οι ιατροί δεν αντιμετωπίζουν συχνά τέτοιου είδους διαταραχές. Πιο συνηθισμένες είναι κάποιες λιγότερο ακραίες περιπτώσεις, οι οποίες εντάσσονται στη σωματοποιητική διαταραχή. Ως σωματοποίηση ορίζεται η γενικευμένη τάση βίωσης και έκφρασης της συναισθηματικής δυσφορίας μέσω σωματικών ενοχλήσεων. Κάποια ενδεικτικά παραδείγματα είναι η ναυτία ή τα στομαχικά ενοχλήματα, όταν κάποιος αισθάνεται έντονο άγχος, και η κεφαλαλγία, όταν κάποιος υφίσταται τρομαχτική συναισθηματική πίεση» (σελ. 411-412).

Η διαταραχή μετατροπής είναι μια διαταραχή όπου το άτομο ασυνείδητα μετατρέπει τα καταπιεσμένα συναισθήματα και τις εσωτερικές συγκρούσεις σε σωματικά- κυρίως αισθητηριακά ή κινητικά προβλήματα. Βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής μετατροπής είναι η μακάρια αδιαφορία, δηλαδή το άτομο μετά την εκδήλωση των συμπτωμάτων νιώθει ηρεμία και δεν ανησυχεί για τα συμπτώματα που εμφανίζει. Η σωματοποιητική διαταραχή ανήκει στις σωματόμορφες διαταραχές, όπου το άτομο εμφανίζει σωματικά συμπτώματα χωρίς οργανική βάση, τα οποία οφείλονται σε ψυχολογικούς παράγοντες. Το άτομο δεν έχει μάθει να εκφράζει τα συναισθήματά του, για αυτό τα συναισθήματα αναζητούν τρόπους εκτόνωσης. Ορισμένα άτομα χαρακτηρίζονται από αλεξιθυμία, δηλαδή έχουν αδυναμία να εκφράσουν ή να περιγράψουν λεκτικά τα συναισθήματά τους, με αποτέλεσμα αυτά να αναζητούν εναλλακτικούς τρόπους εκτόνωσης.

 

Πηγή:

DiMatteo, R.M. & Martin, L.R. (2011). Εισαγωγή στην Ψυχολογία της Υγείας. Εκδόσεις Πεδίο.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.

 

 

Διαβάζοντας το βιβλίο: «Εγώ κι εσύ… και οι άλλοι»

11 Έλληνες ψυχοθεραπευτές ξετυλίγουν το κουβάρι των οικογενειακών σχέσεων

 

«Στο βιβλίο αυτό περιέχονται 11 συζητήσεις με ψυχολόγους, ψυχιάτρους και ψυχοθεραπευτές πάνω σε ζητήματα που αφορούν στο ζευγάρι και την οικογένεια.

Έρχονται στιγμές που όλοι διερωτόμαστε, κάποτε μάλιστα με αγωνία, τι σκοπό έχει τελικά η οικογένεια σήμερα; Γιατί διάλεξα αυτόν τον άνθρωπο; Πώς μπορεί να διαρκέσει η σχέση μας; Οι απαντήσεις που δίνουμε, στην πράξη, καθορίζουν την ποιότητα των σχέσεων και την ισορροπία μέσα στην οικογένειά μας. Παρόμοια ζητήματα όπως, αν ο γάμος σκοτώνει τον έρωτα, πόσο κρίσιμα είναι τα πρώτα χρόνια της ζωής μας, ή τι σημαίνει να είμαι μητέρα ή πατέρας, είναι ζωτικής σημασίας για το μέλλον των παιδιών μας και για την ψυχική τους συγκρότηση.

Για να απαντηθούν παρόμοια ερωτήματα, έρχεται αρωγός το βιβλίο αυτό. Μιλάνε ειδικοί χωρίς να χρησιμοποιούν ειδική ορολογία, αναπτύσσοντας τις απόψεις τους με τρόπο σαφή και κατανοητό. Αυτό που το διαφοροποιεί από την πληθώρα ανάλογων βιβλίων που κυκλοφορούν είναι ότι: Περιέχει συμπυκνωμένα τα νεώτερα επιστημονικά δεδομένα της ψυχολογίας και της ψυχιατρικής για την οικογένεια, δοσμένα με γλαφυρό τρόπο μέσα από την κλινική εμπειρία κάποιων από τους πλέον γνωστούς και καταξιωμένους ψυχοθεραπευτές στην Ελλάδα σήμερα» (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

«Βασικός κανόνας στην επικοινωνία είναι η δυνατότητα να μάθει κανείς να ακούει. Οι άνθρωποι σήμερα θέλουν να μιλούν, αλλά δεν θέλουν να ακούν. Δυσκολεύονται να ακούσουν. Εκείνος που ακούει, να το πούμε πιο σωστά, εκείνος που αφουγκράζεται, ενεργοποιεί μια διαδικασία που επιτρέπει στον άλλον να τον επηρεάσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έχει άποψη.

Ένας άνθρωπος χωρίς άποψη δεν μπορεί να επικοινωνεί και να ακούει τον άλλον! Να έχει άποψη, αλλά να επιτρέπει η άποψή του να διευρύνεται. […]

Σημαντικό στοιχείο της επικοινωνίας αποτελεί και ο τρόπος έκφρασης των αρνητικών συναισθημάτων. Οι άνθρωποι νομίζουν ότι, αν θα μπορέσουν να εκφράσουν τα αρνητικά συναισθήματα που έχουν νιώσει, φεύγει ένα βάρος και όλα τελειώνουν εκεί. Αυτό είναι μεγάλη παγίδα, με την έξης έννοια: Αν κάποιος εκφράσει αρνητικά συναισθήματα, πρέπει να είναι διατεθειμένος να ακούσει πως νιώθει και ο άλλος. Πρέπει να είναι ανοιχτός και να ακούσει και να επεξεργαστεί την διαφορετική του άποψη. Αξίζει επίσης να αναρωτηθεί μήπως και ο ίδιος συνέβαλε στη δύσκολη κατάσταση. Η λειτουργική επικοινωνία επιτρέπει την εποικοδομητική διαφωνία με δυνατότητες επεξεργασίας και ανοίγματος. Όταν εκφράζω το δύσκολο, είμαι και διατεθειμένος να σε ακούσω στο δύσκολο και αντέχουμε να προχωρήσουμε περαιτέρω…» (σελ. 110-111).

«Είναι τόσο ωραίο σε ένα ζευγάρι, καθώς περνούν τα χρόνια, να έχει τρόπους που να προστατεύει το λεπτό λουλούδι της σχέσης! Είναι πολύ σημαντικό ενώ επιτρέπεται ο θυμός, να μην καταργείται η τρυφερότητα. Ενώ εκφράζεται η δυσκολία, να μην προσβάλλεται η αγάπη. Αξίζει να το θυμόμαστε στις ματαιώσεις που πολλές φορές νιώθουμε, στην έκφραση της ερωτικής επιθυμίας που ενδέχεται και να μην ικανοποιηθεί, στις παρεξηγήσεις, για να μην έρθει η κούραση, η φθορά, η απογοήτευση, για να κρατιέται ζωντανή η επιθυμία. Πώς θα μάθει το ζευγάρι μέσα στην πορεία των χρόνων, καθώς ο ένας γνωρίζει τον άλλον, να διατηρεί την προσωπική του γοητεία και να προστατεύει την αγάπη; Νομίζω ότι είναι μεγάλη υπόθεση» (σελ. 112).  

 

Πηγή:

Ο Κίσσας συνομιλεί με τους Ανδρουτσοπούλου, κ.α. (2011). Εγώ κι εσύ… και οι άλλοι. Εκδόσεις Αρμός.

 

Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.