Οι ερωτικές και συντροφικές σχέσεις και ο ρόλος της αγάπης σ’ αυτές μας απασχολεί κατά την ενήλικη ζωή. Ο τρόπος που εξελίσσονται οι σχέσεις και οι λόγοι που κάποιες σχέσεις διαλύονται πολλές φορές μας βάζει σε προβληματισμό. Πρόκειται, επομένως, για ένα περίπλοκο θέμα καθώς ο καθένας έχει τον δικό του τρόπο θέασης της σχέσης. Σκοπός του άρθρου που ακολουθεί είναι η κριτική ανάλυση της ταινίας “Marriage Story” (Ιστορία Γάμου), του Noah Baumbach. Η ταινία περιγράφει έναν γάμο διάρκειας δέκα ετών που κατέληξε στις αίθουσες των δικαστηρίων, περιγράφοντας αναλυτικά τα συναισθήματα που βίωσαν οι δύο πρωταγωνιστές και τις καταστάσεις μέσα από τις οποίες πέρασαν. Ήταν μια ανταγωνιστική σχέση που ο καθένας είχε τη δική του αφήγηση της σχέσης και το μαζί το αντιλαμβάνονταν με διαφορετικό τρόπο. Η ταινία ξεκινάει με αυτά που αγαπούσαν ο ένας στον άλλο, τα οποία όμως τώρα πλέον βρίσκονται σε μια φάση που δε θέλουν ούτε να τα ακούσουν, ούτε να τα συζητήσουν.
Μια ταινία που περιγράφει τον κύκλο της αγάπης: το ζευγάρι ξεκινά με την αγάπη, όμως η ρουτίνα, οι υποχρεώσεις και ο διαφορετικός τρόπος πρόσληψης της σχέσης οδήγησαν στην απομάκρυνση προκαλώντας θυμό, ενώ μετά έκανε την εμφάνισή του ο εγωισμός που ενίσχυσε τις τάσεις εκδίκησης, φτάνοντας το ζευγάρι στο μίσος. Ίσως, η αγάπη σε κάποιες περιπτώσεις να μη χάνεται τελείως… ή να μετατρέπεται σε κάτι άλλο…
Το κύριο ερώτημα που προκύπτει είναι: πώς ο καθένας αντιλαμβάνεται το μαζί από τη δική του πλευρά με βάση την αφήγηση και την πλοκή της ταινίας και με βάση τα εικονολογικά εκφραστικά της μέσα;
Πάνω στο ερώτημα «πώς ο καθένας αντιλαμβάνεται το μαζί από τη δική του πλευρά με βάση την αφήγηση και την πλοκή της ταινίας και με βάση τα εικονολογικά εκφραστικά της μέσα;» θα εξεταστούν δύο άξονες, που είναι οι εξής: Ο πρώτος άξονας αναφέρεται στην αλλαγή των συναισθημάτων. Πρόκειται για το δίπολο (η διαδικασία μετατροπής της αγάπης σε μίσος) και το δίπολο εγωισμός- συγχώρεση (η κυριαρχία του εγωισμού και οι επιπτώσεις). Κινήθηκαν νομικά και ο εγωισμός κυριάρχησε και από τις δύο πλευρές με αποτέλεσμα να ξοδέψουν όλα τους τα χρήματα στους δικηγόρους. Κρύβουν πολύ θυμό ο ένας για τον άλλο που σταδιακά εκδηλώνεται μέχρι που φτάνει σε ένα εμφανές μίσος που επισκιάζει τα συναισθήματα της αγάπης και καταστρέφει το μαζί. Αφού θυμώσουν, φωνάξουν και καβγαδίσουν επέρχεται η κάθαρση, που φαίνεται σαν μια κίνηση μετάνοιας και από τις δύο πλευρές. Θα καταφέρουν όμως να αποκαταστήσουν τη σχέση τους;
Ο δεύτερος άξονας αναφέρεται στα όρια, δηλαδή στον τρόπο νοηματοδότησης του μαζί. Το δίπολο πάνω στο οποίο στηρίζεται ο συγκεκριμένος άξονας είναι τα όρια (ξεχωριστά ο καθένας) και το μαζί. Δύο αντιφατικές έννοιες που περιγράφουν το ίδιο πράγμα, δηλαδή καθορίζουν τη σχέση (μαζί), αλλά και την απομάκρυνση από αυτή τη σχέση. Τα όρια του καθενός πόσο δυσδιάκριτα είναι μέσα στη σχέση;
Η ανάλυση της ταινίας θα ακολουθήσει τους δύο βασικούς άξονες που επιλέχθηκαν: εναλλαγή συναισθημάτων και καθορίζοντας τα όρια στη σχέση, δηλαδή η νοηματοδότηση του μαζί.
Εναλλαγή συναισθημάτων
Στο ερώτημα του ψυχοθεραπευτή «Γιατί βρέθηκαν μαζί; Τι αγάπησαν ο ένας στον άλλο;», ο καθένας καταγράφει τα θετικά χαρακτηριστικά του άλλου, που στηρίζονται στο συναίσθημα της αγάπης και της αποδοχής. Αναγνωρίζουν στον άλλο όλα όσα νιώθουν ότι δεν έχουν, ο ένας θαυμάζει στον άλλο αυτά στα οποία ο ίδιος νιώθει ότι υστερεί. Η περιγραφή γίνεται μέσα από εικόνες (έτσι ξεκινάει η ταινία), στιγμιότυπα των ευτυχισμένων οικογενειακών στιγμών που περνούσαν οι τρεις τους. Τα πλάνα δημιουργούν την αίσθηση της χρήσης χειροκίνητης- ερασιτεχνικής κάμερας, που κάθε οικογένεια χρησιμοποιεί για να θυμάται όσα πέρασαν όλοι μαζί. Ο τρόπος που περιγράφουν ο ένας τα θετικά του άλλου φανερώνει μια συμπληρωματική σχέση αγάπης, η οποία όμως ταλαντεύεται ανάμεσα στον ανταγωνισμό και τη συντροφικότητα. Σε αυτή τη συνάντηση κυριαρχεί ο θυμός από την πλευρά της Νικόλ, ενώ ο Τσάρλι φαίνεται πρόθυμος να συνεργαστεί, ώστε να επαναξιολογήσουν τη σχέση τους. Από την πρώτη στιγμή φαίνεται πως ο Τσάρλι δεν πιστεύει πως θα φτάσουν μέχρι τον χωρισμό. Τελικά, η σκηνή λήγει άδοξα αφού η Νικόλ δε δέχεται να διαβάσει αυτά που έγραψε. Εμφανίζεται θυμωμένη, απρόσιτη και μη συνεργάσιμη, χωρίς να της είναι εύκολο να πάρει μια απόφαση. Όταν επιστρέφουν από τον θίασο στο σπίτι είναι απόμακροι. Η Νικόλ δυσκολεύεται να μην κλάψει, μέχρι που τελικά κλαίει πέφτοντας στο κρεβάτι. Οι σκηνές αλληλεπίδρασης Τσάρλι και Νικόλ γίνονται μέσα από κοντινά πλάνα, και οι δύο εκδηλώνουν ανάμικτα συναισθήματα, ενώ ο Τσάρλι δεν γνωρίζει για ποιο λόγο η Νικόλ αποφάσισε να χωρίσουν.
Κατά τη συνομιλία της Νικόλ με τη δικηγόρο της, η Νικόλ φαίνεται κλαμένη, στεναχωρημένη, σε σύγχυση, λίγο χαμένη, λέει πως δεν είναι απλό το να μη νιώθεις πια ερωτευμένη. Η Νικόλ με νοσταλγία και ένα χαμόγελο στα χείλη και τα μάτια, σαν να φωτίζεται το πρόσωπό της μιλά για τον Τσάρλι. Οι εκφράσεις του προσώπου αποκαλύπτονται μέσα από τα κοντινά πλάνα. Η Νικόλ αρχικά εμφανίζεται πολύ χάλια ψυχολογικά, κλαίει μόλις αρχίζει να μιλάει, φαίνεται χαμένη στις σκέψεις της αν και επισημαίνει ότι δε θέλει να διεκδικήσει χρήματα, θέλει να μείνουν φίλοι και δε θεωρεί τον Τσάρλι απαίσιο άνθρωπο. Σε αυτό το σημείο ξεκινάει με πιο μακρινά πλάνα και μετά επικεντρώνεται στο πρόσωπο της Νικόλ, που είναι στεναχωρημένη και σε απόγνωση (κινούμενο κάδρο).
Η εναλλαγή από την αγάπη στο μίσος θα μπορούσε να περιγραφεί σαν ένας κύκλος, με ορισμένες ενδιάμεσες στάσεις, όπως είναι ο θυμός, ο εγωισμός και η εκδίκηση. Σύμφωνα με τον Φρόυντ, ξεκινώντας από την αγάπη το άτομο μπορεί να καταλήξει στο αντίθετο που είναι το μίσος, δηλαδή να φτάσει στο άλλο άκρο. Δύο συναισθήματα με διαφορετική προέλευση. Το μίσος είναι πιο αρχαϊκό συναίσθημα και προηγείται της αγάπης, γιατί αρχικά το ναρκισσιστικό Εγώ μισεί οτιδήποτε του προκαλεί συναισθήματα δυσαρέσκειας, καθώς δεν του επιτρέπουν την άμεση ικανοποίηση των ενορμήσεων. Όταν το Εγώ αρχίζει να ωριμάζει και να επενδύει σε εξωτερικά αντικείμενα αναπτύσσεται το συναίσθημα της αγάπης. Όταν μια σχέση διακοπεί τότε η αγάπη αντικαθίσταται από μίσος, καθώς το μίσος αποτελεί ένα συναίσθημα που συνεχίζει την επένδυση στο αντικείμενο και διαιωνίζει τη σχέση της αγάπης. Το μίσος ενισχύεται από την παλινδρόμηση της αγάπης στο σαδιστικό στάδιο (Freud, 2020).
Νοηματοδότηση του μαζί
Όσο είναι μαζί η Νικόλ νιώθει ότι την επισκιάζει στη δουλειά, ότι θυσίασε τη ζωή και την καριέρα της παραμένοντας με έναν εγωιστή. Θεωρεί ότι έμεινε με αυτόν και τη ζωή του, επειδή έτσι ένιωθε ζωντανή. Μέσα από αυτή τη σχέση νιώθει ότι έχασε την ταυτότητα και τον εαυτό της, ενώ πλέον καλύφθηκε από τη δική του προσωπική και επαγγελματική ταυτότητα. Ο ανταγωνισμός είναι αρκετά εμφανής στη μεταξύ τους σχέση, εμποδίζοντας τη συνύπαρξη των δύο μέσα στο μαζί. Η Νικόλ δεν ένιωθε άνετα, καθώς ήταν τα δικά του έπιπλα, το δικό του σπίτι και όχι η πόλη της επιλογής της. Αυτή ήθελε να μετακομίσουν στο Λος Άντζελες, αυτός την αποθάρρυνε. Αναζητά ένα δικό της κομμάτι γης, θεωρεί ότι αυτός τη ζηλεύει και δεν αναγνωρίζει την επιτυχία της. Ένιωθε αόρατη.
Παρά τις κινήσεις της Νικόλ για διαζύγιο, ο Τσάρλι μένει ακόμη προσκολλημένος στο μαζί. Ελπίζει. Της λέει να πάει πρώτα Νέα Υόρκη και μετά να το συζητήσουν, να το σκεφτούν μαζί στο σπίτι τους. Φαίνεται πως νιώθει ότι είναι ακόμη οικογένεια. Πήγε χαρούμενος να τη συναντήσει. Στο κρεβάτι ξαπλωμένοι και οι τρεις σαν μια αγαπημένη οικογένεια, ο Τσάρλι διαβάζει ένα βιβλίο. Αυτή κλαίει, αυτό που έζησαν έχει τελειώσει πλέον. Έπειτα ο Τσάρλι τους επισκέπτεται στο πατρικό της σπίτι για να βρει δικηγόρο, κοιτάζει τις φωτογραφίες που είναι μαζί με την Νικόλ (νιώθει νοσταλγία). Η Νικόλ τον ρωτάει που θα μείνει, αυτός για άλλη μια φορά ξαφνιάζεται και τελικά πηγαίνει στο ξενοδοχείο. Δεν υπάρχει πλέον το μαζί (ο Τσάρλι ψάχνει δικηγόρο), έκπληκτος και αναστατωμένος, ανήσυχος. Οι δικηγόροι τον ενημερώνουν και τους θεωρεί υπερβολικούς, καθώς την εμπιστεύεται, την θεωρεί οικογένειά του. Αυτοί τον προειδοποιούν και ο Τσάρλι τους απορρίπτει. Και οι δύο θεωρούν ότι αγαπιούνται ακόμη, οπότε θα χωρίσουν φιλικά.
Η δικαστική διαμάχη όμως βγάζει έναν διαφορετικό εαυτό για τον καθένα τους. Αποκορύφωμα της μεταξύ τους σύγκρουσης είναι ο καβγάς που γίνεται στο νέο σπίτι του Τσάρλι. Ξεκινάει μια συζήτηση παραπόνων, όπου κάθονται απέναντι χαμογελούν και σκέφτονται ότι έχουν ξεπεράσει τα όρια, ξόδεψαν όλα τα λεφτά τους στους δικηγόρους (εγωισμός και θυμός). Ήταν μαζί αλλά ο καθένας είχε μια τελείως διαφορετική οπτική της κοινής ζωής τους. Ο Τσάρλι αρχικά σκεφτικός, ειρωνικός, αλλά φαινομενικά ήρεμος περιμένει να ξεκινήσει η συζήτηση, έφτασε η στιγμή που θα της πει όλα όσα ο ίδιος ένιωθε και μέχρι τώρα δεν έχει εκφράσει. Σταδιακά οι τόνοι ανεβαίνουν. Η Νικόλ όρθια φωνάζει, ενώ αυτός κάθεται στον καναπέ. Τον κατηγορεί ότι αγνοεί τις επιθυμίες των άλλων, εκτός αν κάποιος του επιβληθεί. Η Νικόλ όρθια κινείται νευρικά και γρήγορα μέσα στον χώρο και προσπαθεί να του επιβληθεί με φωνές, νεύρα, έντονες κινήσεις μέσα στον χώρο, ταχύτητα προβολής και κοντινά πλάνα. Σηκώνεται κι αυτός και ανταλλάσσουν σκληρές κουβέντες ο ένας για τον άλλο, με εναλλαγή ανάμεσα σε κοντινά και μακρινά πλάνα. Φαίνεται συσσωρευμένος θυμός και οργή, πικρία και σύγχυση, αλλά και ματαίωση όσων ο καθένας προσδοκούσε. Και οι δύο είναι πληγωμένοι και νιώθουν ένταση. Ο Τσάρλι φαίνεται πως νιώθει εγκατάλειψη και παραμέληση, ενώ η Νικόλ ένιωθε περιφρόνηση και απόρριψη κατά τη διάρκεια της σχέσης. Όλα όσα δεν είχαν πει μέχρι τώρα έρχονται στην επιφάνεια, προσπαθούν να αποδείξουν ποιος έχει δίκιο, ποιος ήταν σωστός, ποιος αγάπησε περισσότερο τον άλλο. Φτάνουν ο καθένας στα δικά του άκρα. Στο τέλος, καταρρέουν, αυτός κλαίει πεσμένος στα γόνατα, όπου φαίνεται εξαντλημένος και απογοητευμένος από την κατάληξη που είχε η σχέση τους και αυτή τον χαϊδεύει στην πλάτη, δίνοντάς του παρηγοριά και κουράγιο και έπειτα αγκαλιάζονται. Μια σκηνή κάθαρσης, όπου ηρεμούν μετά από την ένταση που προηγήθηκε και όλα όσα είχαν βιώσει.
Ξεκίνησαν μια σχέση με αγάπη αλλά με τις δικές τους αφηγήσεις ζωής ο καθένας, τις δικές του προσδοκίες από τη σχέση και τον έρωτα… και έφτασαν στην εκδίκηση και το μίσος ο ένας για τον άλλο, λέγοντας αρκετά ακραία λόγια. Μετά το αποκορύφωμα του θυμού και της έντασης, αρχίζουν και οι δύο να βλέπουν τα πράγματα πιο λογικά και να παραμένουν σε αυτό που ακόμη τους ενώνει και είναι το παιδί, το οποίο προσπάθησαν να το κρατήσουν έξω από τις δικές τους διαμάχες και συγκρούσεις. Ο κάθε πρωταγωνιστής έχει τον χώρο και τον χρόνο για να αρθρώσει τη δική του αλήθεια, τη δική του οπτική και τον δικό του τρόπο θέασης των πραγμάτων. Η αγάπη, η σχέση, το μαζί είναι έννοιες με διαφορετικό νόημα για το κάθε άτομο.
Βιβλιογραφία
Bordwell, D. & Thompson, K. (2017). Εισαγωγή στην τέχνη του κινηματογράφου. Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Freud, S. (2020). Δοκίμια Μεταψυχολογίας. (Μτφρ. Β. Πατσογιάννης). Αθήνα: Πλέθρον.
Max Cea. (2019). Marriage Story director Noah Baumbach breaks down that explosive fight. Retrieved 3/4/2021 by https://www.gq.com/story/marriage-story-director-noah-baumbach-breaks-down-that-explosive-fight.
https://www.imdb.com/title/tt0007653254/. Ιστορία γάμου. (2019).
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου