Οικογένεια, ψυχοκοινωνική ταυτότητα και στερεότυπα με βάση το φύλο

Η οικογένεια συμβάλλει στη διαμόρφωση της ψυχοκοινωνικής ταυτότητας του φύλου από τη στιγμή της γέννησης του παιδιού. Η διαδικασία απόκτησης ταυτότητας του φύλου γίνεται μέσα από τον τρόπο συμπεριφοράς των γονιών μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο και τον καταμερισμό ευθυνών και εργασιών του σπιτιού, ανάλογα με τους παραδοσιακούς ή όχι ως προς το φύλο τους ρόλους καθώς και μέσα από τη διαφοροποίηση της συμπεριφοράς των γονέων, των απαιτήσεων που αξιώνουν και γενικά της αλληλεπίδρασής τους με τα παιδιά τους ανάλογα με το αν είναι αγόρια ή κορίτσια (Turner, 1998). Οι γονείς ως φορείς στερεοτύπων συμβάλλουν αναμφισβήτητα στη δημιουργία διαφορών ανάμεσα στα δύο φύλα, καθώς διαφέρει η συμπεριφορά τους απέναντι στα παιδιά τους, καθώς και οι προσδοκίες τους από αυτά, ανάλογα με το φύλο (Shaffer, 2004).

Στα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού οι ενισχύσεις των γονέων καθορίζουν αποκλειστικά τη μάθησή του, γιατί συνήθως η επιθυμητή συμπεριφορά του παιδιού ενισχύεται θετικά με την εκδήλωση της αγάπης των γονέων. Οι γονείς, με άλλα λόγια,  ενισχύουν τη συμπεριφορά του παιδιού που θεωρείται κατάλληλη για το φύλο του, όπως αυτή προσδιορίζεται από την κοινωνία, ενώ αποθαρρύνουν ή αγνοούν εκδηλώσεις συμπεριφοράς από τα παιδιά που δε θεωρούνται κατάλληλες για το φύλο τους. Η διαμόρφωση της ταυτότητας φύλου στο πλαίσιο της οικογένειας διαφοροποιείται ανάλογα με την κοινωνική προέλευση αλλά και το φύλο των παιδιών μέσα στην ίδια την οικογένεια (Μαραγκουδάκη, 1998).

Στην ηλικία των 2 ετών τα περισσότερα παιδιά μπορούν να χρησιμοποιήσουν με ορθό τρόπο τις λέξεις -μπαμπάς, μαμά, αγόρι, κορίτσι- και έχουν επίγνωση ότι οι κατηγορίες αυτές είναι αλληλοαποκλειόμενες μεταξύ τους. Από το τρίτο ή τέταρτο έτος της ηλικίας, τα παιδιά γνωρίζουν πια τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ ανδρών και γυναικών ως προς τις ενδυματολογικές τους συνήθειες, καθώς έχουν συνειδητοποιήσει ότι άνδρες και γυναίκες φοράνε διαφορετικά ρούχα και χρησιμοποιούν διαφορετικά αξεσουάρ. Επίσης, σε αυτή την ηλικία πια κατηγοριοποιούν κάποιες δραστηριότητες με βάση το φύλο, έτσι φαίνεται ότι γνωρίζουν ότι κάποιες ενασχολήσεις είναι χαρακτηριστικές των ανδρών, όπως η οδήγηση φορτηγών και η επισκευή των αυτοκινήτων, ενώ κάποιες άλλες είναι χαρακτηριστικές των γυναικών, όπως οι δουλειές του σπιτιού (Turner, 1998).

Η οικογένεια και το σχολείο συμβάλλουν στη διαμόρφωση των στερεοτύπων για τους ρόλους των δύο φύλων. Με βάση τα στερεότυπα για τα δύο φύλα, οι άνδρες θεωρούνται δυνατοί, επιθετικοί, ανεξάρτητοι, γενναίοι, έξυπνοι, λογικοί, ανταγωνιστικοί και όχι συναισθηματικοί, ενώ οι γυναίκες είναι αδύναμες, φλύαρες, ευγενικές, παθητικές, συναισθηματικές, εξαρτημένες, με καλούς τρόπους και έχουν ανάγκη από ασφάλεια. Τα στερεότυπα αυτά επικρατούν στην κοινωνία και με βάση αυτά μεγαλώνουν τα παιδιά και διαμορφώνουν την ταυτότητά τους.

Τα στερεότυπα για τα δύο φύλα ξεκινούν από την βρεφική ηλικία του ατόμου. Σύμφωνα  με τα στερεότυπα που επικρατούν για τα δύο φύλα θεωρείται ότι τα αγόρια προτιμούν περισσότερο τις επιστήμες, τα μαθηματικά και τα μηχανικά προβλήματα, καθώς επίσης είναι πιο λογικά, ενώ τα κορίτσια λειτουργούν περισσότερο με τη διαίσθηση και προτιμούν περισσότερο τα προσωπικά, κοινωνικά και λεκτικά προβλήματα. Οι ρόλοι των δύο φύλων διαμορφώνονται από τα στερεότυπα που υπάρχουν στην κοινωνία και από την άλλη μεριά τα στερεότυπα διαιωνίζονται καθώς επιβεβαιώνονται από τις στάσεις και τους ρόλους των ατόμων με βάση το φύλο τους (Turner, 1998). Ουσιαστικά, τα αγόρια μαθαίνουν να είναι αγόρια μέσα από τις στερεότυπες αντιλήψεις σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι άνδρας στην κοινωνία και τι αναμένει η κοινωνία ως προς τη συμπεριφορά του και κατά ανάλογο τρόπο τα κορίτσια μαθαίνουν να είναι κορίτσια και να συμπεριφέρονται με βάση τις επιταγές της κοινωνίας (Askew & Ross, 1994).

Βιβλιογραφία

Askew, S., & Ross, C. (1994). Τα αγόρια δεν κλαίνε (Μετ. Μ. Τερζίδου). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Μαραγκουδάκη, Ε. (1998). Τα στερεότυπα για τα φύλα σε παιδικά βιβλία προσχολικής ηλικίας. Στο βιβλίο των Ι.Ν. Παρασκευόπουλος, Η.Γ. Μπεζεβέγκης, Ν.Δ. Γιαννίτσας & Α. Καραθανάση- Κατσαούνου (Επιμ.), Διαφυλικές Σχέσεις: Εισηγήσεις στο Σεμινάριο κατάρτισης Εκπαιδευτικών- Στελεχών σε Θέματα Σεξουαλικής Αγωγής και Ισότητας των Φύλων (τομ. Β’, σ.σ. 240-250). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Shaffer, D. R. (2004). Εξελικτική ψυχολογία: παιδική ηλικία και εφηβεία. Επιμέλεια και απόδοση στα ελληνικά Εύη Μακρή – Μπότσαρη. Αθήνα: Ίων.

Turner, P.J. (1998). Βιολογικό φύλο, κοινωνικό φύλο και ταυτότητα του Εγώ (Επιμ. Ν.Δ. Γιαννίτσας). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.