Ανακαλύπτοντας τον άλλο

Ο δεσμός με βάση τον Winnicott

 

«Ο Winnicott ασχολήθηκε με αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να νιώθει αναληθής προς τον εαυτό του, με τη νέκρωση και την απόγνωση που συντροφεύουν την αίσθηση της πλασματικότητας, με αυτό που αποκάλεσε ψευδή εαυτό. Συμπέρανε πως ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της αίσθησης αυθεντικότητας ήταν η αναγνώριση μιας εξωτερικής πραγματικότητας που δεν αποτελεί δικά μας προβολή αλλά το βίωμα της συνάντησης με άλλες υπάρξεις. 

 

Ο Winnicott παρουσιάζει την ιδέα πως προκειμένου να γίνουμε ικανοί να χειριστούμε το αντικείμενο, πρέπει πρώτα να το καταστρέψουμε. Κάνει τη διάκριση ανάμεσα σε δύο διαστάσεις της εμπειρίας: τη σχέση με το αντικείμενο και τη χρήση του αντικειμένου. Χρήση του αντικειμένου σημαίνει ότι μπορώ να αποκομίσω δημιουργικό όφελος από ένα άλλο άτομο. Σχέση σημαίνει η εμπειρία του υποκειμένου ως αυτόνομη οντότητα, κατά την οποία το αντικείμενο είναι απλώς μια έκφανση του υποκειμένου» (σελ. 52-53).

«Αρχικά, λέει ο Winnicott, ένα αντικείμενο μπαίνει σε σχέση, αποτελεί μέρος του νου του υποκειμένου, χωρίς να βιώνεται απαραίτητα ως πραγματικό, εξωτερικό ή ανεξάρτητο. Αλλά εδώ έρχεται μια στιγμή στην ανάπτυξη του υποκειμένου όπου αυτού του είδους ο τρόπος σχέσης πρέπει να υποχωρήσει, προκειμένου να αναδειχθεί η εκτίμηση του αντικειμένου ως εξωτερική οντότητα κι όχι ως κάτι στον νου μας. Αυτή η ικανότητα να εμπλακούμε σε ανταλλαγή με το εξωτερικό αντικείμενο είναι αυτό που ο Winnicott αποκαλεί χρήση του αντικειμένου. Και εδώ το υποκείμενο συναντά την πιο ενοχλητική όλων των πρώιμων αποτυχιών που ζητά επιδιόρθωση. Όταν το υποκείμενο αποτύχει στη μετάβαση από τη σχέση στη χρήση, σημαίνει πως δεν έχει καταφέρει να τοποθετήσει το αντικείμενο έξω από τον εαυτό του, να το διαφοροποιήσει από τη νοητική εμπειρία του παντοδύναμου ελέγχου του. Μπορεί να κάνει χρήση του αντικειμένου μόνο αν το αντιληφθεί ως ένα εξωτερικό φαινόμενο, όχι ως μια προβολική οντότητα, όταν το αναγνωρίσει ως οντότητα δικαιωματικά ανεξάρτητη.

Ο Winnicott εξηγεί πως η αναγνώριση του άλλου συμπεριλαμβάνει μια παράδοξη διαδικασία κατά την οποία το αντικείμενο καταστρέφεται πάντα στη φαντασία. Η ιδέα πως για να τοποθετηθεί ο άλλος έξω, στην πραγματικότητα, πάντα απαιτείται η καταστροφή του αποτέλεσε συχνά πηγή σύγχυσης. Διαισθητικά, εντούτοις, κατανοούμε πως πρόκειται για κάτι αρκετά απλό. Ο Winnicott λέει πως το αντικείμενο πρέπει να καταστραφεί μέσα μας προκειμένου να ξέρουμε πως έχει επιβιώσει έξω από μας. Έτσι, μπορούμε να το αναγνωρίσουμε ως μη υποκείμενο στον δικό μας νοητικό έλεγχο. Αυτός ο τρόπος σχέσης καταστροφής και επιβίωσης αποτελεί μετασχηματισμό και λύση του παραδόξου του Hegel: στην προσπάθεια για επιβεβαίωση το κάθε υποκείμενο πρέπει να παίξει τη ζωή του, πρέπει να παλέψει για να αναιρέσει τον άλλο και αλίμονο αν τα καταφέρει» (σελ. 53-54).    

 

Πηγή:

Jessica Benjamin. 2023. Τα δεσμά του έρωτα. Ψυχανάλυση, φεμινισμός και το πρόβλημα της κυριαρχικότητας. University Studio Press.

 

Νίκος Κουραβάνας & Ελένη Παπαδοπούλου, Ψυχολόγοι, MSc, MA.