ΨΕΜΑΤΑ, ΜΥΘΟΜΑΝΙΑ και ΕΑΥΤΟΣ

Μόλις αισθανθούμε ότι απειλείται η αυτοεκτίμησή μας, σχεδόν ενστικτωδώς μπορεί να αρχίσουμε να λέμε ψέματα. Όταν λέμε ψέματα που αφορούν τον εαυτό μας, ο κύριος σκοπός δεν είναι να εντυπωσιάσουμε τους άλλους, αλλά υποσυνείδητα καταφεύγουμε σε αυτά για να συντηρήσουμε την εικόνα του εαυτού μας, έτσι, όπως θα θέλαμε να είναι. Εγγενώς θέλουμε να είμαστε αρεστοί και κοινωνικώς αποδεκτοί, αλλά και να νιώθουμε καλά με τον εαυτό μας.

Ωστόσο, όσο περισσότερα ψέματα λέμε τόσο περισσότερο χανόμαστε μέσα σε αυτά και φτιάχνουμε στο μυαλό μας μια τελείως πλαστή εικόνα για τον εαυτό μας, η οποία με το παραμικρό κινδυνεύει να καταρρεύσει. Ουσιαστικά δημιουργούμε έναν ψεύτικο εαυτό, έναν ιδανικό εαυτό, όπως θα θέλαμε να είμαστε, το οποίο όμως είναι τόσο επιφανειακό που δεν μας αντιπροσωπεύει και στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να τον στηρίξουμε. Θεωρούμε ότι αυτός ο πλαστός εαυτός μας προσφέρει ασφάλεια και θα μας βοηθήσει να είμαστε αποδεκτοί και αρεστοί ή τουλάχιστον να μην μας επικρίνουν. 

Ο πλαστός εαυτός είναι μια επιφανειακή όψη που δεν επιτρέπει ούτε σε εμάς τους ίδιους να δούμε τι υπάρχει στο βάθος και να προχωρήσουμε, να ωριμάσουμε ή να εξελιχθούμε. Έτσι, μένουμε σε αυτό το ψεύτικο περιτύλιγμα, που παροδικά μπορεί να μας καλύπτει και να μας κάνει να νιώθουμε καλά, αλλά μακροπρόθεσμα θα καταρρεύσει και δεν θα μπορούμε να αναγνωρίσουμε κομμάτια του εαυτού μας, για τα οποία απλά ντρεπόμασταν και προσπαθούσαμε επιμελώς να καλύπτουμε κάτω από τα ψέματα. Η εξωτερική εικόνα που προβάλλουμε για τον εαυτό μας μπορεί να είναι πολύ κοντά στην ιδανική εικόνα που θέλουμε, ένας ισχυρός και δυνατός εαυτός που μπορεί να φέρει εις πέρας όσα θέλει και δεν έχει ευάλωτα σημεία. Όμως, για πόσο καιρό μπορούμε να διατηρήσουμε μια ψεύτικη εικόνα, η οποία δεν μας επιτρέπει να εξωτερικεύουμε και τις αδύναμες πλευρές μας;

Δεν είναι αρνητικό να επιλέγουμε ποια στοιχεία του χαρακτήρα μας θα δείξουμε ή να βρίσκουμε τρόπους να χειριζόμαστε και να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας και τον τρόπο που θα τα εκδηλώσουμε. Ο κίνδυνος εμφανίζεται ότι αρχίσουμε να χάνουμε κάθε επαφή με τον πραγματικό μας εαυτό και πιστεύουμε κι εμείς οι ίδιοι την εικόνα του πλαστού εαυτού που επιμελώς δείχνουμε στους άλλους. 

Ο πλαστός εαυτός μπορεί να αποτελέσει μια ασυνείδητη άμυνα, που ενδέχεται όμως να στηλιτεύσει την ανάπτυξη του συνειδητού αυθεντικού εαυτού μας. Τα ψέματα που λέμε για τον εαυτό μας συνήθως μας δημιουργούν μια δυσαρέσκεια για τον πραγματικό μας εαυτό, για τον οποίο ντρεπόμαστε και νιώθουμε μειονεκτικά, με αποτέλεσμα να θέλουμε να τον κρατάμε καλά κρυμμένο. Αυτό όμως δεν μας βοηθά να αποδεχθούμε πτυχές του εαυτού μας και να μπορέσουμε να τις βελτιώσουμε. 

Παιδιά που μεγαλώνουν μέσα σε οικογένειες με υψηλά στάνταρ και απαιτήσεις μπορεί να αρχίσουν να αναπτύσσουν και να εκδηλώνουν μια πλαστή εικόνα του εαυτού τους, που απέχει από την πραγματική εικόνα. Αυτά τα παιδιά όμως ακόμη και μέσα στην οικογένεια νιώθουν ότι θα πρέπει να δημιουργήσουν μιας ψεύτικη εικόνα ώστε να γίνουν αποδεκτά. Όσο περισσότερο ζούμε με τον ψεύτικο –προσεκτικά διαμορφωμένο, πλαστό, εαυτό μας- τόσο πιο δύσκολο είναι να έχουμε επίγνωση και οι ίδιοι της κατάστασης. Φτάνουμε δηλαδή να πιστεύουμε κι εμείς οι ίδιοι τα ψέματα που λέμε και ουσιαστικά καταλήγουμε να τρεφόμαστε μέσα από αυτά και να γίνονται τρόπος ζωής. 

Για αυτό θα πρέπει πρώτα εμείς οι ίδιοι να αναρωτηθούμε πόσα ψέματα χρησιμοποιούμε, πόσο ειλικρινείς είμαστε με τους άλλους και με τον εαυτό μας και πόσο καλά ξέρουμε τον εαυτό μας και νιώθουμε άνετα μαζί του; Πόσο άνετα νιώθουμε να εκδηλώσουμε στον άλλο τον πραγματικό μας εαυτό και να αφήσουμε να αναδυθούν και ορισμένες ευάλωτες πτυχές μας;

Η υπερβολική χρήση ψεμάτων οδηγεί στο παθολογικό ψέμα, το οποίο χαρακτηρίζεται από συχνές και επαναλαμβανόμενες ψευδείς δηλώσεις για τις οποίες πολλές φορές δεν υπάρχει κάποιο όφελος ή κίνητρο. Το παθολογικό ψέμα συνήθως είναι επιβλαβές για το ίδιο το άτομο, που προσπαθεί να ξεγελάσει τους άλλους και πολλές φορές και τον ίδιο του τον εαυτό. 

Το παθολογικό ψέμα οδηγεί σε μια κατάσταση μυθομανίας, που αφορά άτομα που χαρακτηρίζονται από ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλή αυτοεικόνα και ανάγκη για αποδοχή. Το άτομο χρησιμοποιεί το ψέμα για να βελτιώσει την προβολή του εαυτού του στον κοινωνικό περίγυρο, για να γίνει αντικείμενο θαυμασμού και αποδοχής και για να αισθανθεί σημαντικό. Το άτομο παρουσιάζει την εικόνα που θα ήθελε να είναι και αποκρύπτει αυτό που είναι και για το οποίο νιώθει ντροπή. 

Τα μυθομανή άτομα συνήθως εμφανίζουν δυσκολίες στις σχέσεις τους, καθώς γρήγορα οι άλλοι χάνουν την εμπιστοσύνη προς το πρόσωπό τους και διαταράσσονται οι σχέσεις τους. Αυτό δεν τους επιτρέπει να διατηρήσουν συντροφικές, φιλικές και επαγγελματικές σχέσεις και να μπορέσουν να εξελιχθούν μέσα από αυτές. 

Για την αντιμετώπιση του παθολογικού ψέματος και της μυθομανίας θα πρέπει να υπάρξει αναγνώριση του προβλήματος, που είναι ένα αρκετά δύσκολο βήμα, καθώς το ίδιο το άτομο έχει εντάξει το ψέμα στη ζωή του και είναι δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα και για το ίδιο. Το πρόβλημα θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί με ψυχοθεραπεία, με βασικούς στόχους την αναγνώριση του προβλήματος, την αυτογνωσία και την αποδοχή του εαυτού, καθώς και την ενίσχυση της αυτοεικόνας και αυτοεκτίμησης.