Ο πρώτος στόχος του θεραπευτή είναι να δώσει προσοχή, να αναγνωρίσει τις περιστάσεις και τις μεθόδους αποφυγής ευθύνης και να τα γνωστοποιήσει στον θεραπευόμενο. Οι θεραπευτές διαθέτουν μεγάλη ποικιλία τεχνικών για να στρέψουν την προσοχή του θεραπευόμενου στην ευθύνη, σύμφωνα και με την τεχνοτροπία που προτιμούν.
Ας δούμε μερικά από τα παραδείγματα:
Ένας θεραπευτής που αμφισβητεί τη δικαιολογία που δίνει ο θεραπευόμενος για τη συμπεριφορά του, ‘’Δεν το ήθελα. Το έκανα ασυνείδητα’’ ρωτώντας: ‘’Και το ασυνείδητό σου σε ποιον ανήκει;’’, ενθαρρύνει την επίγνωση της προσωπικής ευθύνης. Το ίδιο και ο θεραπευτής που ζητά οτιδήποτε του συμβαίνει (όχι ‘’αυτός με βασανίζει’’ αλλά ‘’εγώ του επιτρέπω να με βασανίζει’’). Το κουδουνάκι που χτυπάει στο ‘’δεν μπορώ’’, με το ‘’δεν θέλω’’, είναι ένα τέχνασμα που στοχεύει να ενεργοποιήσει την αφύπνιση της ευθύνης. Όσο πιστεύουμε στο ‘’δεν μπορώ’’ τόσο απομακρυνόμαστε από την επίγνωση ότι έχουμε ενεργητική συμμετοχή στην κατάστασή μας. Στον θεραπευόμενο στον οποίο δίνεται η οδηγία να πει: ‘’Θα αλλάξω, μητέρα, μόνο αν εσύ αλλάξεις τη συμπεριφορά σου απέναντί μου στα δέκα μου χρόνια’’, ζητάμε ουσιαστικά να αναλογιστεί την άρνησή του (και όχι την ανικανότητά του) να αλλάξει. Επιπλέον, έρχεται αντιμέτωπος με τον παραλογισμό της κατάστασής του και με την τραγική και μάταιη θυσία της ζωής του στον βωμό της μικροψυχίας» (σελ. 330).
«Η γενική αρχή είναι ξεκάθαρη. Κάθε φορά που ο θεραπευόμενος παραπονιέται για τη ζωή του, ο θεραπευτής θέτει το ερώτημα με ποιους τρόπους ο θεραπευόμενος δημιούργησε τη συγκεκριμένη κατάσταση.
Συχνά είναι βοηθητικό να θυμάται ο θεραπευτής το αρχικό πρόβλημα για το οποίο ήρθε ο θεραπευόμενος και, όταν το κρίνει κατάλληλο, να τα αντιπαραβάλλει με τη στάση και τη συμπεριφορά του θεραπευόμενου μέσα στην ψυχοθεραπεία. Για παράδειγμα, φανταστείτε έναν θεραπευόμενο, ο οποίος αναζήτησε ψυχοθεραπεία, επειδή ένιωθε μόνος και αποξενωμένος. Στην ψυχοθεραπεία αναφέρεται στο αίσθημα ανωτερότητας και στην περιφρόνηση και υποτίμησή του για τους άλλους. Αντιστέκεται σθεναρά στο ενδεχόμενο να αλλάξει τις συμπεριφορές αυτές, καθώς είναι εγω-συντονικές και τις διατηρεί πεισματικά. Ο θεραπευτής τον βοηθά να κατανοήσει την προσωπική του ευθύνη για αυτή τη δυσάρεστη κατάσταση στην οποία βρίσκεται, σχολιάζοντας, κάθε φορά που ο θεραπευόμενος μιλά περιφρονητικά για τους άλλους: ‘’Και νιώθεις μόνος’’.
Ένας θεραπευόμενος που δεν του αρέσει καθόλου να περιορίζεται η ζωή του, χρειάζεται να βοηθηθεί για να αντιληφθεί με ποιους τρόπους έχει συμβάλει στην κατάσταση αυτή, για παράδειγμα επιλέγοντας να παραμείνει στον γάμο του, να κάνει δυο δουλειές, να έχει τρία σκυλιά, να διατηρεί έναν περιποιημένο κήπο και ούτω καθεξής. Συνήθως, η ζωή μας γίνεται σιγά σιγά τόσο δομημένη ώστε αρχίζει να μας φαίνεται σαν κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει, σαν συμπαγές οικοδόμημα στο οποίο υποχρεωτικά κατοικούμε, και όχι σαν ένας ιστός τον οποίο έχουμε υφάνει οι ίδιοι και θα μπορούσαμε να υφάνουμε ξανά με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Είμαι βέβαιος πως αυτό το σκεπτικό έκανε τον Όττο Ουίλ να πει στον άκαμπτο ιδεοληπτικό θεραπευόμενό του να κοιτάξει κατάματα την ελευθερία του, το γεγονός ότι ήταν τελικά ελεύθερος να αλλάξει τη δομή της ζωής του- να τη συγκροτήσει με τελείως διαφορετικό τρόπο.
Φυσικά, υπάρχει ένας έτοιμος αντίλογος: ‘’Πολλά πράγματα δεν αλλάζουν’’. Πρέπει να δουλέψεις για να ζήσεις, οφείλεις να είσαι ο πατέρας ή η μητέρα των παιδιών σου, χρειάζεται να εκπληρώσεις τις ηθικές σου υποχρεώσεις. Χρειάζεται να αποδεχτείς τους περιορισμούς σου, ένας παραπληγικός δεν έχει την ελευθερία να περπατήσει, ένας φτωχός δεν έχει την ελευθερία να συνταξιοδοτηθεί, μια ηλικιωμένη χήρα πιθανόν να δυσκολευτεί να ξαναπαντρευτεί και λοιπά. Η αντίρρηση αυτή –που αντιτίθεται θεμελιακά στην έννοια της ελευθερίας του ανθρώπου- μπορεί να αναδυθεί σε κάθε στάδιο της ψυχοθεραπείας.
Οι παραπάνω τεχνικές ταυτοποίησης και υπογράμμισης της ευθύνης έχουν τη θέση τους, ωστόσο η θεραπευτική αποτελεσματικότητά τους δεν είναι απεριόριστη. Το κουδουνάκι στο ‘’Δεν μπορώ’’ ή τα συνθήματα του τύπου ‘’Πάρε τη ζωή σου στα χέρια σου’’ ή ‘’Αναγνώρισε ότι είσαι κύριος των συναισθημάτων σου’’ ακούγονται συχνά πολύ εντυπωσιακά, αλλά οι περισσότεροι θεραπευόμενοι χρειάζονται κάτι περισσότερο από παραινέσεις, για αυτό οι θεραπευτές χρειάζεται να χρησιμοποιούν μεθόδους με βαθύτερο αντίκτυπο. Τα πιο ισχυρά εργαλεία που διαθέτουν οι θεραπευτές είναι η ανάλυση της τρέχουσας συμπεριφοράς του θεραπευόμενου στο εδώ και τώρα της θεραπείας και η ανάδειξη του πως ο θεραπευόμενος αναπαράγει στον μικρόκοσμο της θεραπευτικής συνθήκης την κατάσταση που αντιμετωπίζει στη ζωή του. Πράγματι, όπως θα δούμε η ψυχοθεραπεία μπορεί να οργανωθεί με συγκεκριμένη δομή που θα φωτίζει την προσωπική ευθύνη του θεραπευόμενου και την επίγνωσή της» (σελ. 331-332).
Πηγή:
Yalom, I. (2020). Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία. Εκδόσεις Άγρα.
Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου