Η διαδικασία της κηδείας αποτελεί μια τελετή, που καθορίζεται με βάση τα πολιτισμικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά. Σε μια κοινωνία που αρνείται ή προσπαθεί να κρύψει τον θάνατο και την φθορά, μια κηδεία μπορεί να κάνει τον θάνατο μια πραγματικότητα, θεωρώντας φυσικές τις διεργασίες του θρήνου και του πένθους και εισάγοντας το άτομο στην κατάσταση μετά την απώλεια, όπου θα αρχίσει σταδιακά να νιώθει ελπίδα, να κάνει όνειρα και να ξαναζεί.
Στη σύγχρονη κοινωνία υπάρχει μια έντονη αποστασιοποίηση από τον θάνατο και τάσεις άρνησης του θανάτου, κάτι που είναι εμφανές ακόμη και στον τρόπο που μιλάμε. Συχνά χρησιμοποιούμε τις λέξεις: έφυγε, ταξίδεψε στον άλλο κόσμο, μας άφησε… για να πούμε ότι κάποιος πέθανε. Ο υπεύθυνος της τελετής της κηδείας έχει τη μεγαλύτερη επαφή με το πτώμα και συχνά έχει την πρωταρχική ευθύνη για το μεγαλύτερο μέρος της διαδικασίας της κηδείας. Συχνά, η κηδεία τελειώνει για τους συγγενείς πριν κατεβάσουν το σώμα στη γη. Ο θάνατος έρχεται σε σύγκρουση με τον περιορισμό και την αδυναμία, με το αίσθημα της αβοηθησίας, στοιχεία που είναι σημαντικά στην κατάσταση του ανθρώπου και αποτελούν μια πρόκληση για την εύρεση νοήματος στη ζωή.
Ωστόσο, υπάρχουν και αυτοί που βλέπουν τον θάνατο ως φυσιολογικό, ως δεδομένο στον κύκλο της ζωής. Τη ζωή ακολουθεί ο θάνατος και συνειδητά όλοι ξέρουμε ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουμε, κάτι που δεν εξαρτάται από εμάς και δεν είναι υπό τον έλεγχό μας. Ο θάνατος, η απώλεια και η θλίψη είναι μέρη της ζωής και προορίζονται να βιωθούν μέσα στην οικογένεια και μέσα στην κοινότητα. Αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης θυμίζει παλαιότερες κοινωνίες, όπου ο θάνατος ήταν μέρος της ζωής και τον νεκρό τον αποχαιρετούσαν όλο το βράδυ στο σπίτι ξενυχτώντας… Οι ετοιμοθάνατοι αντιμετωπίζονταν με σεβασμό και ανθρωπιά, περιτριγυρισμένοι συνήθως από την οικογένειά τους και όχι πεθαίνοντας μέσα σε ένα ψυχρό λευκό δωμάτιο νοσοκομείου παρέα με τα μηχανήματα.
Μέσα από την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, ο θάνατος συζητείται και αντιμετωπίζεται άμεσα. Είναι μέρος της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας και έρχεται στην επιφάνεια μέσα από διάφορα ζητήματα. Ο θάνατος κατέχει κεντρική θέση στην ύπαρξη του ατόμου. Η ζωή και ο θάνατος είναι αλληλεξαρτώμενες έννοιες, καθώς δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τη μία έννοια χωρίς την άλλη. Στο επίκεντρο της υπαρξιακής ψυχοθεραπείας βρίσκεται ο θάνατος, μαζί με την ελευθερία, τη δημιουργία νοημάτων, την απομόνωση και τη μοναξιά.
Ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με διάφορες μορφές απώλειας από τα πρώτα βήματα της ζωής του, μαθαίνοντας πώς να τις χειρίζεται. Αν αρνηθεί να επεξεργαστεί τις απώλειες που βιώνει το άτομο εμφανίζει αποτυχία ανάπτυξης, έλλειψη ισορροπίας στην ανθρώπινη ψυχή και πιθανή αύξηση της βίας στον πολιτισμό. Το άτομο που έχει αυξημένη επίγνωση του θανάτου εμφανίζει αυξημένη πρόθεση και προσοχή στη ζωή, αυξημένη ευγνωμοσύνη για τη χαρισματικότητα και την ιερότητα της ζωής, άνοιγμα στη συναισθηματική ζωή και αυξημένη πρόσβαση στις ασυνείδητες διαστάσεις της ψυχής.
Η τελετή της κηδείας φαίνεται πως έχει ψυχολογικά οφέλη, καθώς διευκολύνει τις διεργασίες του πένθους, συμβάλλει στη δημιουργία αναμνήσεων, ενώ η επίδρασή της εκτείνεται και πέρα από το χρονικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγεται. Η κηδεία έρχεται σε αντίθεση με τα χαρακτηριστικά της σημερινής κοινωνίας, που προσπαθεί όλα να γίνουν τυποποιημένα και ο θάνατος αποτελεί ένα θέμα ταμπού. Οι κηδείες δημιουργούν χώρο για τον θάνατο σε μια κοινωνία, που αφιερώνει λίγο ή καθόλου χρόνο στον θάνατο. Η κηδεία επιβεβαιώνει και ενισχύει την πραγματικότητα του θανάτου και συμβάλλει στην αναγνώριση και έκφραση ενός ευρέος φάσματος συχνά αντικρουόμενων συναισθημάτων. Το τελετουργικό της κηδείας παρέχει ένα πλαίσιο για τη διαμόρφωση των αναμνήσεων που θα κρατήσουμε, για τις αφηγήσεις σχετικά με το γεγονός και για τη δημιουργία στιγμών, που επιβεβαιώνουν τη ζωή του θανόντος.
Κατά τη διάρκεια της κηδείας, η οικογένεια και τα υπόλοιπα άτομα της κοινότητας έχουν την ευκαιρία να πουν και να ακούσουν ιστορίες σχετικά με τον νεκρό. Οι κηδείες αποτελούν μια γέφυρα ανάμεσα στη μνήμη και την ελπίδα, μια σύνδεση ανάμεσα στο παλιό και το νέο, παρέχοντας μια νέα οπτική στους επιζώντες για το παρόν και για το παρελθόν. Η αφήγηση και η ανάμνηση προηγούνται της φαντασίας και της ελπίδας. Αυτή τη στιγμή, οι πενθούντες νιώθουν πολύ άσχημα και ότι είναι πολύ δύσκολο να ξεπεράσουν αυτό που συνέβη… από την άλλη, η ζωή τους συνεχίζεται… οπότε το νέο τους καλεί να αρχίσουν και πάλι να έχουν όνειρα…
Η τελετή της κηδείας είναι περισσότερη χρήσιμη, όταν έχει κάποια προσωπική σημασία ή νόημα για το άτομο. Η τελετή δίνει την ευκαιρία στο άτομο που πενθεί να λάβει κάποιες απαντήσεις, να συμμετέχει ενεργά στη διαδικασία της κηδείας και σε αποφάσεις που αφορούν τον νεκρό, να βιώσει συναισθηματικά και πνευματικά το αίσθημα της απώλειας… Οι τελετές συνδέονται με δύο ιστορίες: την ιστορία της ζωής του νεκρού και την ιστορία της ζωής της παράδοσης της πίεσης. Η μεταμορφωτική δύναμη που έχουν οι τελετές οφείλεται στην ικανότητα που παρέχουν να εξισορροπήσει το άτομο ανάμεσα στην ασφάλεια και στο ρίσκο. Όσοι θρηνούν μπορούν να το εκφράσουν εξωτερικά και έχουν τη στήριξη των υπολοίπων… είναι μια ευκαιρία για να ξεκινήσει η διεργασία του πένθους, να τοποθετηθεί ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο το βίωμα της απώλειας έχει τόσο ατομικό όσο και κοινωνικό χαρακτήρα.
Πηγές:
Giblin Paul & Hug Andrea. (2006). The psychology of funeral rituals. Liturgy, 21 (1), 11-19.
Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου